2165574393

Geneza miast białostockich 39

osadnictwo kolonistów niemieckich, jednakże na terenie Białostocczyzny nie przybrało ono większych rozmiarów. W latach 1797/1798 w rejonie Knyszyna osiedliło się 7 rodzin (44 osoby), a w okolicy Suchowoli — 42 rodziny (253 osoby³⁶).

Równocześnie następuje poważne uporządkowanie stosunków w miastach prywatnych. Upatrując przyczynę upadku miast w samowoli dziedziców, rząd pruski deklaracją z 1796 r. zabronił narzucać mieszczanom poddaństwa, nakładać nowe lub podwyższać stare ciężary. W ogóle wszelkie zmiany mogły odtąd następować jedynie z upoważnienia Kamery, to jest władz departamentarnych. W okresie zaboru pruskiego nastąpiło uporządkowanie finansów miejskich, a dla poprawy ich stanu edyktem z 1797 r. wszystkie browary, gorzelnie i szynkownie położone w odległości do 1/4 mili od miast — obciążone zostały podatkami miejskimi³⁷.

Głównym ośrodkiem handlowym staje się Białystok, do którego przenoszą się nawet kupcy z Prus, likwidując tam swoje firmy [9]. Kupcy białostoccy docierają do Królewca, Frankfurtu i Lipska, zajmując się głównie tekstyliami i futrami i pośrednicząc w handlu z Rosją [4], A. Werw i ck i widzi w tym jedną z przesłanek późniejszej lokalizacji przemysłu włókienniczego właśnie w Białymstoku [19]. Białystok staje się węzłem poczty, odchodzącej 2 razy tygodniowo do Królewca i Wilna, a raz w tygodniu do Warszawy i Pułtuska z dalszym połączeniem na Berlin. Białystok jest również ożywionym ośrodkiem handlu lokalnego; na odbywające się 2 razy tygodniowo targi zjeżdża do 1 tys. wozów. Wzrost zapotrzebowania na produkty rolne wiąże się zapewne z ulokowaniem tu rozmaitych urzędów, zatrudniających łącznie ponad 200 osób personelu cywilnego. O tym, że musiało to przekraczać dawniejsze zatrudnienie, świadczy ożywiony ruch budowlany. Władze departamentu zainstalowały się dopiero po kupieniu przez rząd pruski Białegostoku w 1802 r. Ponieważ pertraktacje toczyły się dość długo, w tym czasie przygotowano plany rozbudowy Wizny i gdyby nie udało się kupić Białegostoku — Wizna stałaby się ośrodkiem administracyjnym departamentu [4]. Wojskowe dowództwo departamentu mieściło się w jednym z aktywniejszych ówczesnych ośrodków handlowych, a mówiąc słowami Holschego „jednym z najznakomitszych miast departamentu” — Tykocinie, który jeszcze w końcu XVIII w. rywalizował z Białymstokiem.

³<> A. Muller, Die preiussische Kolonisation in Polen und Uthauen 1795—1307 (Neuostreussen). Studie zur Geschichte der Wirtschaft u. Geisteskultur, t. 4, Berlin 1928.

³⁷ W. Smoleński, Rządy pruskie na ziemiach Polski 1793—1807. Warszawa 1903, s. ,77.