2165574432

Okres Królestwa Polskiego (1831—1864) 53

ustępuje Białemustokowi, a góruje nad Łomżą, która również przekracza 10 tys. mieszk. po około trzykrotnym zwiększeniu liczby mieszkańców w latach czterdziestych ubiegłego stulecia. W odróżnieniu od Suwałk, w których przede wszystkim zaznaczają się funkcje administracyjne i usługowe, Łomża była przede wszystkim ośrodkiem gospodarczym. W 1851 r. znajdowały się tu: rafineria cukru, zajmująca 4-piętrowy budynek⁴³, tartaki, 2 browary, 2 garbarnie (Zienkiewicz [22]). Poważne znaczenie miało dla Łomży ukończenie kanału augustowskiego, którym płynęło drzewo z Puszczy Augustowskiej i z Litwy. Narwią spływało ponadto do Gdańska ponad 30 berlinek zboża rocznie⁴⁴. Około 1860 r. w mieście było 525 rzemieślników, 461 kupców, a tylko 338 rolników⁴⁵. Łomża różni się rozwojem funkcji nierolniczych od innych miast białostockich, nie będących ośrodkami przemysłu. W tym samym bowiem czasie w Sokółce na około 150 rzemieślników przypada około 1000 rolników, a z handlu utrzymuje się zaledwie 140 osób (głównie Żydów).

Rolnictwo odgrywało w tym czasie dominującą rolę także w innych miastach białostockich, jak np. w podupadłej Wiżnie, której mieszkańcy trudnili sic dodatkową zimową zwózką drzewa do spławnych rzek⁴⁶. W Nowogrodzie, w którym poprzednio rozwinięty był handel towarów przemycanych z Prus, w 1860 r. na 2275 mieszkańców było 220 rolników, a 157 rzemieślników⁴⁷, w tym samym czasie w Tykocinie na 4910 osób było 225 rzemieślników i kupców⁴⁸. Liczby rzemieślników w 1859 r. w miastach, należących do gub. grodzieńskiej podaje P. Bobrowski [2], Największa ich koncentracja występowała w Białymstoku (538 osób), na dalszych miejscach stały Bielsk Pódl. (220), Sokółka (152), Knyszyn (136), Goniądz (110), Brańsk (86), Dąbrowa (83).

⁴³    Wartość produkcji rafinerii wynosiła 518 tys. rubli rocznie (A. Polujań-s k i, Opisanie lasów Królestwa Polskiego i guberni zachodnich cesarstwa rosyjskiego pod wzgl. historycznym, statystycznym i gospodarczym, Warszawa 1854, 2 1, 5.427 4- 277). Był to wówczas największy zakład przemysłowy północno-wschodnich kresów Królestwa, zdecydowanie górujący nad pozostałymi, których produkcja nie przekraczała paru tysięcy rubli.

⁴⁴    L. Rzeczniowski, Dawna i teraźniejsza Łomża. Warszawa 1861. Być może część tego zboża szła z Rosji. Jarnutowski wspomina bowiem o tym, że przez Augustów przepływało rocznie z Rosji ponad 50 statków ze zbożem, wartości 150 tys. rubli.

⁴5    A. Chętnik, Z przeszłości i zabytków Łomży. Nowogród-Łomża 1937, s. 53.

⁴⁶    J. Jarnutowski, Miasto Wizna. Przyczynek do opisu kraju. „Bibl. Warsz.”, t. 3, Warszawa 1884, s. 350—361.

⁴⁷    J. Jarnutowski, Miasto Nowogród w dawnej Ziemi Łomżyńskiej położone. „Bibl. Warsz.”, t. 3, Wbrszawa 1889, s. 163—170.

⁴8    J. Jarnutowski, Tykocin. Miasto w dawnej ziemi bielskiej. „Bibl. Wafrsz.”, t. 4, Warszawa 1885, s. 165—185.