2165574453

Okres Królestwa Polskiego (1864—1914) 59

na którym stosunkowo najlepiej rozwija się rolnictwo⁵⁵. Już w 1861 r. powstaje tu Kantor Komisowy Domu Zleceń Rolników Płockich, ale większe rozmiary ruch ten przybiera w ostatnim ćwierćwieczu XIX w. W 1877 r. powstaje Towarzystwo Kredytowe Ziemskie, w 1885 r. Kasa Przemysłowców, w 1898 r. Towarzystwo Kredytowe Miejskie, w 1908 r. Towarzystwo Wzajemnego Kredytu, w 1912 r. Bank dla Handlu i Przemysłu, w 1913 r. Kasa Pożyczkowo-Oszczędnościowa i Towarzystwo Drobnego Kredytu⁵⁶. W konsekwencji silnie wzrastają obroty handlu łomżyńskiego, który ponadto coraz bardziej eliminuje inne miasta, zwłaszcza wobec stałej poprawy środków transportu. W latach 1902— 1904 liczba sklepów w Łomży nieznacznie wzrosła z 504 do 510, ale roczny ich obrót handlowy wzrósł z 2,8 do 3,4 min rubli. Równocześnie w Tykocinie, zajmującym ostatnie miejsce pod względem obrotu — obrót spadł ze 165 tys. do 140 tys. rubli, mimo wzrostu liczby sklepów ze 120 na 12 4 ⁵⁷. Tykocin jest zresztą przykładem miasta, które szczególnie dotkliwie ucierpiało na skutek rozwoju innych ośrodków, przede wszystkim Łomży i Białegostoku. Pozostawiony już w latach trzydziestych na uboczu od budowanych traktów drogowych, pominięty przez kolej — spadał w hierarchii miast białostockich na coraz dalsze miejsca. Mając prawie 2,8 tys. mieszk. w 1800 r. zajmował wówczas trzecie, pod względem wielkości, miejsce w województwie po Siemiatyczach i Białymstoku; w 1879 r. ze swymi 4,2 tys. mieszk. był już na czternastym.

Podobnie Wąsosz i Radziłów przegrywały konkurencję ze Szczuczynem, ten zaś z Grajewem. W przeciwieństwie do tych miast nader ożywionym ośrodkiem handlowym był Ciechanowiec, w którym obroty w czasie sławnego 7-dniowego jarmarku końskiego osiągały 80 tys. rubli⁵⁸.

Prosperują niewielkie miasta leżące wzdłuż granicy z Prusami, zwłaszcze Przerosi, Raczki, Filipów, Bakałarzewo. Podstawą ich bytu jest handel graniczny. Wprawdzie .przeprowadzenie linii kolejowych przecinających granicę utrudniło go, a nawet doprowadziło do poważ-

55    Gubernia łomżyńska ustępowała wprawdzie znaoznie pod względem rozwoju gospodarczego zachodnim guberniom Królestwa, jednakże wyraźnie górowała nad gubernią augustowską i grodzieńską. Względne prosperity wiązało się przede wszystkim z mniejszym oddaleniem od rynków zbytu, lepszymi powiązaniami komunikacyjnymi oraz lepszymi glebami.

56    w. Swiderski, Łomża 1925, s. 200

5" Pamiatnaja kniżka łomżinskoj gubernii 1884—1914. Lcmża.

58 Był to jedyny wielodniowy jarmark w guberni. Wszystkie pozostałe trwały 1 dzień i miały zasięg lokalny (Obzor łomżinskoj gubernii za 1876—1907 god. Priło-żenije k’wsiepoddanndejszemu otczotu. Łomża).