2165574623

PIOTR SZTOMPKA

bądź „młodnienie”, a także - jakościowo - preferencje kulturowe skierowane ku jednej lub drugiej kategorii wiekowej i oczekiwania na temat ról, jakie powierzane być powinny młodym i starym. Decydować to będzie w istotnym stopniu o realizacji zadań nauki: przede wszystkim poznawczych, o jej zdolności mierzenia się z ważnymi problemami, osiągania oryginalnych wyników, ogólnym dynamizmie i innowatorstwie.

Podobnie jak w wielu innych dziedzinach życia społecznego, charakterystyczne dla nauki są procesy samowzmacnianiające się (self-amplifying and self-ful-filling processes, Merton 1996). Nauka zdominowana przez starszych kładzie akcent na doświadczenie, zasób wiedzy, „wysługę lat”, ortodoksję przekonań. Rekrutacja młodych jest utrudniona, kariera zwolniona, samodzielność opóźniona - co prowadzi do jeszcze mocniejszego starzenia się nauki. Starzejąca się nauka zmniejsza z konieczności efektywność, przynosi mniej atrakcyjne i innowatorskie wyniki, uzyskuje więc coraz mniejsze środki, przyciąga coraz mniej adeptów, co dalej pogłębia starzenie się.

Odwrotnie, nauka zdominowana przez młodych kładzie akcent na oryginalność, innowacyjność, pomysłowość, świeżość spojrzenia, nonkonformizm, ale łatwo zapomina o tradycji, korzeniach, z których się wywodzi, nonszalancko traktuje poprzedników, owych „olbrzymów, na ramionach których stoi” (Merton 1965), a także łatwo kwestionuje i relatywizuje zastane standardy naukowości (Barber 1998). Równocześnie sprzyja otwartości rekrutacji, przyśpieszonemu awansowi, wczesnemu osiąganiu samodzielnego statusu - co prowadzi do dalszego młodnienia nauki.

I pierwszy i drugi proces, gdy przebiega w sposób skrajny i jednostronny, może prowadzić do głębokiego kryzysu nauki. Będę dowodził, że nauce potrzebni są i starzy, i młodzi, a wartości, które do nauki wnoszą nie są sprzeczne, lecz komplementarne.

TRZY TEZY WYMAGAJĄCE WYJAŚNIENIA

Sformułujmy trzy konstatacje, co do których istnieje w socjologii nauki znaczny konsensus. Po pierwsze, nauka w porównaniu z innymi kategoriami zawodowymi cechuje się większą „starością”, to znaczy większą proporcją adeptów w wyższych kategoriach wiekowych, przesunięciem normalnego rozkładu w stronę populacji starszych wiekiem, a także silniejszym, kulturowym akcentem na dojrzałość. Porównajmy pod tym względem np. naukę i sport.

Po drugie, różne społeczeństwa różnią się istotnie pod tym względem; w niektórych to skrzywienie rozkładu w stronę starszych jest większe, a w innych mniejsze, podobnie w systemie kulturowych wartości jedne stawiają na młodość, a inne afirmują dojrzałość. Porównajmy np. środowiska naukowe Polski i USA.