3784494473

18

Część I. System zarządzania rozwojem Polski

1.    Czy rozwój jest pozbawiony wartościowania?

Wydaje się, że nie można oderwać wartościowania od rozwoju, co nie oznacza możliwości prostego utożsamienia rozwoju z postępem. Rozwój jest efektem działań aktorów społecznych, którzy kierują się wartościami i normami. Bez aksjologii nie byłoby rozwoju.

0    postępie można mówić tylko w tym sensie, że rozwój podlega ocenie z określonej perspektywy normatywnej, co jednak nie znaczy, że można rozwojowi narzucić określoną aksjologię i trwale go nią związać.

2.    Czy rozwój można zaprogramować?

Programowanie rozwoju wydaje się konieczne w tym sensie, że podejmowanie wszelkich działań zorientowanych na wywołanie zmiany społecznej musi poprzedzać wizja tej zmiany. Podejmując działania rozwojowe, programujemy je, co nie oznacza, że rozwój przebiega czy musi przebiegać według naszych zamierzeń. Zawsze stanowi on wypadkową naszych zamierzeń i działań wielu innych aktorów, warunków, które kontrolujemy, i okoliczności, na które nie mamy wpływu lub których nie potrafimy przewidzieć.

3.    Czy rozwój ma cel, zmierza do jakiegoś punktu?

Aktorom społecznym zazwyczaj chodzi o osiągnięcie określonego celu lub stanu albo określonej sytuacji. Ale to nie oznacza, że rozwój ma cel i do jakiegoś celu zmierza.

Reasumując, można powiedzieć, że rozwój ma swoje przyczyny, ale nie jest zdeterminowany tym, że aktorzy podejmujący działania rozwojowe mają swoje wizje i zamierzenia, ale rozwój nie jest teleologiczny, nie zmierza do żadnego ostatecznego celu, iż rozwój jest pobudzany przez wartości i normy, ale nie należy go utożsamiać z postępem. Gdybyśmy rozwojowi narzucili raz na zawsze jakąś uniwersalną aksjologię, to byśmy go zatrzymali. Rozwój jest zmianą społeczną, która stanowi wypadkową działania wielu aktorów społecznych. Jest powodowany, ale nie ma przyczyny, jest świadomy i uświadamiany, ale nie jest teleologiczny. Nie jest aksjologicznie neutralny, ale nie da się go zamknąć w ramach określonej aksjologii. Chociaż jest przejawem obiektywnych zależności i przez nie jest warunkowany, to tym samym nie jest konieczny i zdeterminowany, gdyż - jak podkreśla Schumpeter (2005, s. 112) - „pojawienie się nowości jako takiej zawsze rodzi niedeterminację (indeterminacy)”.

Rozwój ma ewolucyjną naturę i w tym sensie jest nieprzewidywalny, nielinearny, niejednolity i nierównomierny. Nie można nad nim zapanować ani intelektualnie, ani praktycznie. Można go wywoływać i interpretować, ale nie kontrolować. Rozwój jest zmianą utrwaloną

1    nieodwracalną, co odróżnia go od homeostazy czy oscylacji wokół jakiegoś punktu równowagi. Jeżeli nawet prowadzi do jakiejś równowagi, to jest to równowaga innego stanu i wokół innego punktu, a zarazem nie jest to równowaga trwała. Rozwój nie jest grawitacją, lecz zmianą trajektorii, dokonaną za sprawą czynników i mechanizmów, które z czasem doprowadzą do kolejnej zmiany. Nie jest on jednorazowym przeskokiem na inną trajektorię, ale przesunięciem na zbliżoną trajektorię, którego następstwem będą przesunięcia dalsze, niemożliwe do zaplanowania i nieprzewidywalne.