3784499946

cienką warstwę powierzchniową o znacznej twardości. Dobór odpowiedniej stali ma zasadniczy wpływ na własności eksploatacyjne danej części.

Stale niestopowe konstrukcyjne zawsze zawierają pewną ilość niepożądanych zanieczyszczeń pozostałych po hutniczym procesie ich wytwarzania, głównie siarkę i fosfor. Zanieczyszczenia te zawsze niekorzystnie wpływają na wytrzymałość stali. Wytrzymałość można poprawić, wprowadzając celowo do stali, podczas procesu hutniczego, niewielkie ilości innych pierwiastków, jak: chrom, molibden, mangan itd. W wyniku otrzymuje się stal konstrukcyjną stopową, o określonych własnościach. Zawartość składników może dochodzić do kilkunastu procent. W zależności od zawartości głównego pierwiastka lub grupy pierwiastków stale te noszą następujące nazwy: chromowa, chromowo-molibdenowa, manganowa itp. Stale stopowe mogą być nisko-, średnio- i wysokostopowe. Inna klasyfikacja dotyczy ich klasy jakości i wtedy rozróżnia się stale stopowe jakościowe i specjalne. Wiele gatunków stali poddaje się rozmaitym procesom obróbki cieplnej i wtedy stal ma w swym oznaczeniu stosowny symbol, np.+HH określa stan zwiększonej hartowności, +A -wyżarzanie zmiękczające, +QT - ulepszanie cieplne.

Żeliwo to stop żelaza z węglem o zawartości węgla powyżej 2%. Po stali jest drugim podstawowym materiałem konstrukcyjnym. Jego wytrzymałość na rozciąganie i zginanie jest mniejsza niż stali oraz pozostaje ono znacznie bardziej kruche. Dlatego nie można go kształtować w wyniku obróbki plastycznej (kucia, tłoczenia itp.). Natomiast żeliwo doskonale nadaje się do wykonywania odlewów, stąd powszechnie jest stosowane na części o skomplikowanych kształtach (np. kadłuby silników i mechanizmów podwozia). Na odlewy części maszyn najczęściej są stosowane żeliwa: szare, cią-gliwe i sferoidalne. Niektóre gatunki żeliwa są bardzo odporne na ścieranie, więc np. tuleje cylindrowe silników są z reguły wykonywane właśnie z żeliwa. Żeliwa są oznaczane wg norm PN literami Zł, a następujące po nich liczby lub symbole określają właściwości wytrzymałościowe i inne cechy szczególne. Oznaczenia zgodne z PN-EN są inne, np. żeliwo białe ma symbol EN-GJN-HV520.

Staliwa to grupa materiałów pośrednia między stalami a żeliwami. Jest to stal lana, którą stosuje się na odlewy części maszyn o skomplikowanych kształtach, gdy wymagania wytrzymałościowe uniemożliwiają wykonanie części w postaci odlewów żeliwnych, a kucie lub obróbka skrawaniem byłyby trudne i nieekonomiczne. Zawartość węgła w staliwie wynosi 0,1 -^0,6%. Rozróżnia się staliwa węglowe i stopowe.

Stopy metali nieżelaznych są powszechnie stosowane w budowie maszyn tam, gdzie wytrzymałość nie jest zasadniczym kryterium doboru. Najpowszechniejsze to stopy miedzi i stopy aluminium.

213

www.wsip.com.pl