3784500725

74

Lech Brusewicz

(IN) AETERNUM; występował on często w sztuce protestanckiej w formie skrótu VA bądź VDMA (to rzadziej).

Wprowadzenie do obrazu helskiego dodatkowych motywów „iko-nicznych” i tekstów biblijnych musiało się dokonać z inspiracji i pod nadzorem luterańskiego konsystorza odpowiadającego za świątynię helską; być może była to inicjatywa tylko pastora tego kościoła, co jednak jest mało prawdopodobne. Około 1647 roku był nim Ludwig Beth Starszy — sądząc po zachowanych wzmiankach na jego temat — kaznodzieja nie wyróżniający się niczym szczególnym. Do grona osób władnych podejmować decyzje w sprawach wyposażenia tego kościoła należeli wówczas także: wójt helski Dawid Jeschke (określany w niektórych źródłach jako Daniel Geschke), burmistrz tego miasteczka Georg Bidden oraz prawdziwy decydent i administrator Helu, nadzorujący wszelkie problemy i poczynania mieszkańców tej posiadłości Gdańska z upoważnienia Rady tego miasta, jeden — zazwyczaj najmłodszy — spośród czterech burmistrzów Gdańska. W latach 1645—1647 był nim Adrian von der Linde, który — wedle świadectw archiwalnych — nie odwiedził w tym czasie Helu, nie przejmował się problemami tamtejszych mieszkańców, nie interesował się kolekcjonerstwem dzieł sztuki i mecenasowaniem działalności artystycznej ⁵¹. Był natomiast zagorzałym luteraninem, człowiekiem poważnym nawet na dworze warszawskim, i burmistrzem, który ostatecznie zlikwidował frakcję kalwińską we władzach Gdańska, dzięki czemu — między innymi — kościoły gdańskie zaczęły zapełniać się malowidłami religijnymi.

Jest wielce prawdopodobne, że to nie Adrian von der Linde, lecz jego następca na stanowisku administratora Helu, Heinrich Freder, zlecił namalowanie na helskim obrazie pseudoarchitektonicznego obramienia, które nadało mu bardziej luterański charakter i uczyniło z niego swoisty pomnik, upamiętniający zasługi von der Lindego na polu szerzenia wyznania augsburskiego oraz jego „działalność” helską. Freder był pierwszym od trzydziestu lat administratorem Helu, który dopełnił obowiązku osobistego odwiedzenia tego miasta. Na skutek wojen i polityki bezwzględnego wyzysku ze strony Gdańska stało się ono w pierwszej tercji XVII wieku ubogą osadą rybacką ⁵². Freder przybył na Hel 5 1X 1649 r. niewątpliwie za wiedzą, a być może i z nakazu von der Lindego, stojącego wówczas na czele władz Gdańska. Celem jego wizyty było między innymi sprawdzenie, jak postępują prace nad odbudową zniszczonego częściowo w 1626 r. przez Szwedów kościoła oraz czy respektowane są zarządzenia magistratu gdańskiego w kwestii wzbogacenia wyposażenia świątyni i uczestnictwa mieszkańców Helu w nabożeństwach, co

⁵¹ Zob. Altpreussische Biographie, pod red. Ch. Krollmanna, Marburg-Lahn 1974, s. 399; M. Sławoszewska [hasło] Adrian von der Linde, Polski słownik biograficzny, t. 17, vol. 2, Warszawa 1972, s. 353.

^s2 Zob. H. Prutz, op. cit., s. 83; C. Girth, op. cit., s. 32 i n.