3784504185

Maran Carson: Peifomatyka wczoraj i dsgś, przel. Ewa Kubikowska, „Dialog” 2007, nr 7-8, s. 120-128.

Performatyka powstała w Stanach Zjednoc2onych, w latach osiemdziesiątych dwudziestego wieku, głęboko oddziałując na nauki humanistyczne i społeczne, szczególnie zaś na teatrologię. Stanowiła odtąd jeden z najbardziej stymulujących nowych kierunków w amerykańskim dyskursie naukowym końca dwudziestego wieku, owocując licznymi konferencjami, seminariami, a nawet prowadząc do powstania w wielu miejscach na świecie nowych ośrodków badań performatycznych. Samo pojęcie performatyki rozumiano jednak w Stanach Zjednoczonych nadzwyczaj szeroko, jeszcze zaś szerzej poza ich granicami - zwłaszcza w krajach nieanglosaskich, które nie mają w swoich językach słów oddających zakres i wieloznaczność angielskiego wyrazu „performance”. Warto więc może na wstępie powiedzieć o tej wieloznaczności. Terminu „performance” używa się na ogół w kilku pokrewnych, ale dość różnych zbitkach znaczeniowych. Pierwsza z nich, najszerzej funkcjonująca w sferze sztuki, wiąże się z pokazem umiejętności, na przykład gdy mowa o koncercie muzycznym czy przedstawieniu dramatycznym. Na drugi krąg znaczeniowy mocno wpłynęła rozpowszechniona dziś teza socjologiczna, że naszymi interakcjami społecznymi zazwyczaj rządzą ogólnie przyjęte zasady i normy, że nasze działania wyrastają z ról społecznych: żony, lekarza, profesora i tym podobnych. Taki społeczny performans może się wiązać z techniczną umiejętnością, ale akcent pada w nim raczej na postępowanie zgodne z normami społecznymi. Jeszcze inny zespół znaczeń podkreśla nie techniczną umiejętność czy realizację jakiegoś konkretnego schematu zachowań, lecz ocenę czyjegoś działania zgodnie z pewnym przyjętym wzorcem sukcesu. Mówimy zatem o osiągnięciach (performance) dziecka w szkole i wydajności (performance) pracowników.

Mimo różnie rozłożonych akcentów, te rozmaite znaczenia słowa „performance” łączy przynajmniej jeden istotny rys. Wszystkie one zakładają swoiście podwójną świadomość, kiedy to aktualnie wykonywaną czynność porównujemy w myślach z inną wersją tej czynności — wersją potencjalną, idealną bądź też częściowo lub w pełni zapamiętaną wersją oryginalną. Najczęściej bodaj cytowany opis tej podwójności pochodzi od Richarda Schechnera, którego teoretyczna refleksja ustanowiła zręby współczesnej performatyki. W nowatorskiej książce z 1985 roku, zatytułowanej Between Theatre and Anthrapology, Schechner twierdzi, że większość ludzkich zachowań społecznych polega na powtarzaniu pewnych schematów działania w nowych kontekstach i że to powtarzanie, które zawsze obejmuje zarówno obecną czynność, jak i jakiś nieobecny wzorzec — czynność nazywaną przezeń „zachowanym zachowaniem” — określa dynamikę performansu. Performans to niemal zawsze nie tylko swoiste działanie, ale swoiste