5027719633

klas i zatrudnionych nauczycieli. Tylko w szkołach wojewódzkich była pełna kadra dydaktyczna. Komisja Edukacji Narodowej wzorce czerpała z ideałów wychowawczych z Collegium Nobilium Stanisława Konarskiego oraz Szkoły Rycerskiej Adama Kazimierza Czartoryskiego, poszerzając jej zakres. Collegium Nobilium przygotowywało głównie mówców- polityków, którzy byliby zdolni przeprowadzić reformę państwową⁸. Natomiast zamierzeniem Komisji Edukacji Narodowej było przygotowanie dobrych nauczycieli i urzędników administracji państwowej, rolników i gospodarzy, lekarzy i wojskowych dla Rzeczypospolitej⁹. Był to proces powrotu polskiej elity intelektualnej i politycznej w równorzędne w europejskiej kulturze Oświecenia. Kultura wzrostu niezależności rozumu i jego społecznej roli leżała w oświacie. Taki pierwszy postulat zarysował już Charles de Saint Pierre w swoim projekcie doskonalenia edukaq'i. Jako znany autor ogłoszonego wcześniej projektu trwałego zabezpieczenia powszechnego pokoju przez powołanie międzynarodowego trybunału stojącego na straży bezpieczeństwa, dostrzegał społeczne zadania wychowania, nawołując do założenia specjalnego organu, który by zarządzał oświatą¹⁰. W 1764 roku Andrzej Zamoyski postulował w Sejmie „żeby jedna edukacja w całym państwie ustanowiona była końcem uszczęśliwienia Rzeczypospolitej. Trzeba uformować serce, uformować umysł"^{1 2}. Natomiast rektor Szkoły Głównej, Feliks Oraczewski, domagał się powołania delegacji w Sejmie w 1773 roku w celu przygotowania „projektu edukacji krajowej, dzięki której można by ludzi zrobić Polakami, a Polaków obywatelami"¹². Dlatego obradujący nad tą sprawa Sejm podjął decyzję 14 października 1773 roku „ustanawiając Komisji nad edukacją młodzi narodowej szlacheckiej dozór mającej". Komisja działała pod bezpośrednią opieką króla, którego troskliwość skłaniała często do uczestniczenia w jej obradach. W skład Komisji weszło ośmiu członków, którzy zdaniem nuncjusza Garampiego byli „ludźmi światłymi i mądrymi"¹³. Należeli do nich: biskup wileński Ignacy Massalski, który pełnił obowiązki przewodniczącego KEN. Kolejnymi członkami był biskup Michał Poniatowski (krewny króla), dwóch senatorów: Joachim Chreptowicz i książę August Sułkowski; przedstawiciele izby poselskiej: Adam Kazimierz Czartoryski, Ignacy Potocki, Antoni Poniński i Andrzej Zamoyski. Już pierwszą ustawą Komisji Edukacji Narodowej był Uniwersał z dnia 24 października 1773 roku pióra Grzegorza Piramowicza, który przedstawił skład i zadania Komisji Edukacji Narodowej wzywając społeczeństwo, aby czynnie uczestniczyło w pracach nad

12

1

⁸    I. Szybik, Wpływ poglądów Stanisława Konarskiego na działalność Komisji Edukacji Narodowej, w: Ks. Stanisław Konarski- „Pionier edukacji narodowej", Kielce 1994, s. 50 i n.

⁹    K. Bartnicka, Wychowanie patriotyczne w szkołach Komisji Edukacji Narodowej, Warszawa 1973, s. 65 i n.

¹⁰    Charles de Saint Pierre, Projekt pour perfectionner 1'education, Paris 1728.

2

   Komisja Edukacji..., s. 13 i n.

¹²    Tamże, s. 18 i n.

¹³    Historia toychowania, 1.1, pod red. Ł. Kurdybachy, Warszawa 1967, s. 655.