plik


ÿþ INSTYTUT OGRODNICTWA Metodyka Integrowanej Ochrony Czere[ni dla Producentów Opracowanie zbiorowe pod redakcj: Dr Beaty Meszka  Europejski Fundusz Rolny na rzecz Rozwoju Obszarów Wiejskich: Europa inwestujca w obszary wiejskie Projekt opracowany przez Ministerstwo Rolnictwa i Rozwoju Wsi Projekt wspóBfinansowany ze [rodków Unii Europejskiej w ramach Pomocy Technicznej Programu Rozwoju Obszarów Wiejskich na lata 2007-2013 Instytucja Zarzdzajca Programem Rozwoju Obszarów Wiejskich na lata 2007-2013 - Minister Rolnictwa i Rozwoju Wsi Skierniewice, 2013 1 INSTYTUT OGRODNICTWA Dyrektor  prof. dr hab. Franciszek Adamicki ZAKAAD OCHRONY ROZLIN SADOWNICZYCH Kierownik  prof. dr hab. Piotr Sobiczewski Autorzy opracowania: dr Beata Meszka dr Zbigniew Buler mgr Agata Broniarek-Niemiec dr Grzegorz Doruchowski prof. dr hab. Ryszard HoBownicki mgr Agnieszka GBowacka dr Artur GodyD dr hab. Jerzy Lisek, prof. nadzw. IO dr hab. Barbara H. Aabanowska, prof. nadzw. IO dr Alicja Maciesiak dr Halina Morga[ dr Zofia PBuciennik dr El|bieta Rozpara dr MaBgorzata Sekrecka prof. dr hab. Piotr Sobiczewski prof. dr hab. Waldemar Treder dr Wojciech Warabieda dr hab. PaweB Wójcik, prof. nadzw. IO Zdjcia: A. Broniarek-Niemiec (3, 4, 9, 10), M. Cie[liDska (7,8), J. Lisek (1, 2), B.H. Aabanowska (11, 12), A. Maciesiak (13, 14, 17, 18, 20), S. Masny (5), Z. PBuciennik (19), P. Sobiczewski (6), M. Tartanus (15, 16) ISBN 978-83-89800-27-5 © Instytut Ogrodnictwa, Skierniewice 2013 © Ministerstwo Rolnictwa i Rozwoju Wsi © Fundacja Programów Pomocy dla Rolnictwa FAPA Wszelkie prawa zastrze|one. {adna cz[ niniejszej ksi|ki nie mo|e by reprodukowana w jakiejkolwiek formie i w jakikolwiek sposób bez pisemnej zgody wydawcy. 2 SPIS TREZCI 1. WSTP. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 4 2. PRZYGOTOWANIE GLEBY, ZAKAADANIE I PROWADZENIE SADU. . . . . . . 5 2.1. Stanowisko pod sad. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 5 2.2. Przedplony i zmianowanie. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 5 2.3. Otoczenie sadu. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 6 2.4. Gsto[ sadzenia drzew. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 6 2.5. Nawadnianie. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 6 2.6. Zrównowa|one nawo|enie i wapnowanie. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 7 2.7. Formowanie i cicie drzew. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 10 2.8. Odmiana jako czynnik wspomagajcy integrowan ochron. . . . . . . . . . . . . . . . 11 3. INTEGROWANA METODA REGULOWANIA ZACHWASZCZENIA. . . . . . . . . 14 3.1. Wprowadzenie. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 14 3.2. Integracja dziaBaD zwizanych z pielgnacj gleby i regulowaniem zachwa- szczenia. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 14 3.3. Profilaktyka zachwaszczenia podczas przygotowania pola pod sad. . . . . . . . . . 15 3.4. Stosowanie herbicydów w sadzie. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 15 3.5. Niechemiczne metody regulowania zachwaszczenia. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 16 4. INTEGROWANA METODA OGRANICZANIA CHORÓB. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 17 4.1. Wprowadzenie. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 17 4.2. Najwa|niejsze choroby czere[ni. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 17 4.3. Metody ograniczania chorób czere[ni. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 22 4.4. Termin prowadzenia lustracji. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 24 4.5. Zasady racjonalnego stosowania [rodków ochrony ro[lin. . . . . . . . . . . . . . . . . . . 25 5. INTEGROWANA METODA OGRANICZANIA SZKODNIKÓW. . . . . . . . . . . . . . . 26 5.1. Najwa|niejsze szkodniki czere[ni. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 26 5.2. Progi zagro|enia czere[ni przez szkodniki i metody okre[lania ich liczebno[ci 31 5.3. BezpieczeDstwo owadów zapylajcych i entomofauny po|ytecznej. . . . . . . . . . . 33 5.4. Ochrona przed gryzoniami. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 35 5.5. Ochrona przed ptakami. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 35 6. TECHNIKA STOSOWANIA ZRODKÓW OCHRONY ROZLIN. . . . . . . . . . . . . . . . 36 7. SYSTEMY WSPOMAGANIA DECYZJI. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 41 8. ZASADY PROWADZENIA EWIDENCJI ZRODKÓW OCHRONY ROZLIN. . . . 42 3 1. WSTP Od 1 stycznia 2014 roku, wszyscy profesjonalni u|ytkownicy [rodków ochrony ro[lin bd mieli obowizek stosowania zasad integrowanej ochrony ro[lin zgodnie z postanowieniami art. 14 dyrektywy 2009/128/WE oraz rozporzdzenia nr 1107/2009. Podstaw zintegrowane- go systemu ochrony jest maksymalne wykorzystanie metod niechemicznych, które powinny by uzupeBniane stosowaniem pestycydów wówczas, gdy oczekiwane straty ekonomiczne powodowane przez agrofagi bd wy|sze ni| koszt zabiegu. Zgodnie z ogólnymi zasadami integrowanej ochrony ro[lin okre[lonymi w zaBczniku III do dyrektywy 2009/128/WE (www.minrol.gov.pl) nale|y metody niechemiczne (biologiczne, fizyczne, hodowlane) przed- kBada nad chemiczne. GBównym celem jest skuteczne, bezpieczne i opBacalne obni|enie po- pulacji agrofagów do poziomu, przy którym nie wyrzdzaj one ju| szkód gospodarczych. Cel ten jest osigany przez prowadzenie badaD nad poznaniem biologii, mo|liwo[ci rozprze- strzeniania si i szkodliwo[ci agrofagów, w tym prognozowania ich pojawu oraz oceny za- gro|enia. Uzyskiwane wyniki stanowi podstaw opracowania skutecznych sposobów zapo- biegania oraz zwalczania chorób i szkodników oraz regulowania zachwaszczenia. Uwzgld- nia si przy tym uwarunkowania zwizane z zale|no[ciami midzy danym organizmem szko- dliwym, ro[lin a [rodowiskiem. WspóBdziaBanie ró|nych czynników wystpujcych w kon- kretnym sadzie czy jagodniku decyduje o nasileniu agrofaga i jego szkodliwo[ci. Ochrona czere[ni przed chorobami, szkodnikami i chwastami jest oparta gBównie na meto- dzie chemicznej. W planowaniu programów ochrony niezbdne jest prowadzenie monitoringu w poszczególnych fazach fenologicznych, co umo|liwi okre[lenie nasilenia chorób, a w przy- padku szkodników - tak|e progów zagro|enia. Podstaw tego dziaBania jest prawidBowa dia- gnostyka na podstawie oznak etiologicznych, a w razie konieczno[ci - wyników analizy labo- ratoryjnej oraz umiejtno[ identyfikacji szkodników, w tym wykorzystania znajomo[ci ob- jawów ich |erowania. Opracowana  Metodyka Integrowanej Ochrony Czere[ni obejmuje wszystkie aspekty zwizane z upraw i ochron, poczwszy od przygotowania gleby i posadzenia drzew a| do zbiorów. Szczególn uwag zwrócono na wykorzystanie metod niechemicznych, mo|liwo[ci sygnalizacji i prognozowania wystpowania chorób i szkodników oraz prawidBowej techniki stosowania [rodków ochrony ro[lin, jako podstawy - z jednej strony wysokiej efektywno[ci zabiegów, a z drugiej - ograniczenia ich liczby. PROWADZENIE INTEGROWANEJ OCHRONY WYMAGA: 1. Znajomo[ci i umiejtno[ci rozpoznawania szkodliwych owadów i roztoczy oraz uszko- dzeD przez nie powodowanych, znajomo[ci ich biologii, okresów pojawiania si stadiów po- wodujcych uszkodzenia ro[lin oraz wpBywu warunków pogodowych na rozwój szkodników. 2. Znajomo[ci fauny po|ytecznej, wrogów naturalnych, drapie|ców i paso|ytów szkodni- ków, ich biologii, umiejtno[ci rozpoznawania oraz okre[lania wielko[ci populacji. 3. Znajomo[ci wymagaD glebowych, klimatycznych i agrotechnicznych zapewniajcych optymalne warunki wzrostu ro[liny uprawnej. 4 4. Znajomo[ci metod prognozowania terminu pojawu agrofagów, prawidBowej oceny ich nasilenia i liczebno[ci oraz zagro|enia dla danej uprawy. 5. Znajomo[ci przyjtych progów zagro|enia (je[li s okre[lone). 6. Znajomo[ci metod profilaktycznych ograniczajcych rozwój chorób i szkodników. 2. PRZYGOTOWANIE GLEBY, ZAKAADANIE I PROWADZENIE SADU Dr Zbigniew Buler 2.1. Stanowisko pod sad Pod sad czere[niowy nale|y wybiera siedlisko o sprzyjajcych warunkach mikroklima- tycznych, unikajc zastoisk mrozowych, podmokBych gleb oraz przepBonów piaskowych. Ide- alnym stanowiskiem bd niewielkie wzniesienia, stoki niewysokich wzgórz lub ich wierz- choBki, na których drzewa nie przemarzn w czasie mroznej zimy, a tak|e unikn szkód przymrozkowych. Drzewa czere[ni uprawiane w takim miejscu s zdrowe i dBugowieczne. Wszelkie nieckowate zagBbienia terenu i wskie doliny rzek oraz pola schodzce w kierunku Bk i pastwisk s maBo przydatne pod sad czere[niowy. Czere[nie wymagaj gleb |yznych, gBbokich, przepuszczalnych, przewiewnych, nie kwa[nych i nie podmokBych. Najlepiej rosn na glebach lessowych, na luznych glinach oraz na glebach piaszczysto-gliniastych. Czere[nie lubi gleb zasobn w wod, lecz nie znosz gleb podmokBych. Poziom wody gruntowej nie powinien podchodzi wy|ej ni| 2 m od powierzchni ziemi. Czere[nie zle rosn i owocuj na glebach suchych, piaszczystych, ci|kich i zimnych. Na glebach piaszczystych z gliniastym podglebiem niezbdne jest stosowanie nawadniania. 2.2. Przedplony i zmianowanie Czere[nie rosn najlepiej na polu uprzednio nie u|ytkowanym sadowniczo. Wiosn, na rok przed sadzeniem drzewek, wskazane jest wysia nasiona ro[lin na nawóz zielony, które przy- oruje si, gdy s w peBni kwitnienia. Najwarto[ciowszy nawóz zielony uzyskuje si z mie- szanki ro[lin strczkowych: Bubinu, peluszki, wyki, bobu, z dodatkiem zbó|: facelii, sBonecz- nika i kukurydzy. Nie powinno si sadzi drzew owocowych po wieloletnich ro[linach bo- bowatych, poniewa| istnieje niebezpieczeDstwo rozwoju niektórych chorób i szkodni- ków, na przykBad larw pdraków lub drutowców po uprawianej koniczynie czy lucernie. Na hektar powierzchni nale|y wysia od 150 do 200 kg nasion ro[lin strczkowych i co naj- mniej 50 kg azotu w czystym skBadniku. Warto[ciowym nawozem zielonym jest gorczyca. Na l ha wystarczy wysia 30 kg nasion. Gorczyc wysiewa si jak najwcze[niej na wiosn, dajc 100 kg mocznika przed siewem lub zasilajc ro[liny po wzej[ciu 100 kg saletry amonowej. Pod koniec czerwca lub na pocztku lipca rozdrabnia si j [cinaczem do zielonek lub kosiark sadownicz i natychmiast pBytko przyoruje, a nastpnie wysiewa si j ponownie, zasilajc nawozami jak na wiosn. Drugi plon przyoruje si we wrze[niu lub pazdzierniku. Przyorana gorczyca ogranicza w glebie wy- stpowanie szkodliwych nicieni, ponadto na polach nie wystpuj myszy i nornice. Jest ona ro[lin fitosanitarn, dlatego polecana jest zawsze jako przedplon w sytuacjach, gdy istnieje konieczno[ sadzenia sadu po sadzie. Dobr metod przeciwdziaBania zmczeniu gleby jest 5 aktywizacja jej potencjaBu biologicznego przez wniesienie du|ej ilo[ci materii organicz- nej. Najprostszym rozwizaniem jest wprowadzenie du|ej dawki obornika (40 t/ha), torfu lub kompostu i wykonanie gBbokiej orki (25-30 cm). Obornik mo|na zastpi nawozami zielo- nymi. W celu ograniczenia wystpowania nicieni w glebie bardzo dobre rezultaty daje uprawa aksamitki. Na wiosn wysiewa si od 5 do 10 kg/ha nasion tej jednorocznej ro[liny. Jesieni ro[liny nale|y rozdrobni i przyora. Aby ograniczy wystpowanie pdraków w glebie, mo|na wysia gryk, któr po wyro[niciu rozdrabnia si i przyoruje. 2.3. Otoczenie sadu Na terenach nara|onych na silne wiatry nale|y posadzi od strony zachodniej i póBnocno- zachodniej ro[liny osBonowe. OsBon Batwo zaBo|y, sadzc wzdBu| granicy sadu jeden lub dwa rzdy szybko rosncych drzew. Odpowiednie do tego celu s gsto sadzone olchy, w odstpach co 1-2 m, gdy| szybko tworz zwarty szpaler. Na osBony cenione s tak|e lipy, jako drzewa miododajne. Drzew silnie rosncych, takich jak topole, akacje czy jesiony, raczej nale|y unika, gdy| staj si wkrótce konkurencyjne dla czere[ni w sadzie. Przy grodzeniu sadów nale|y zadba równie| o schronienia dla maBych zwierzt drapie|nych, jak: kuny, Basi- ce, tchórze, gronostaje, które pomagaj w ograniczaniu populacji myszy polnych, nornic i karczowników. 2.4. Gsto[ sadzenia drzew Czere[nie sadzi si gsto, a wielko[ korony reguluje si przez u|ycie podkBadki skarlaj- cej lub przez odpowiedni sposób cicia. Rozstawa, w jakiej bd sadzone czere[nie, zale|y od |yzno[ci gleby, podkBadki i siBy wzrostu danej odmiany. Odmiany silnie rosnce nale|y posa- dzi w rozstawie 4,0-5,0 m midzy rzdami i 2,0-3,0 m w rzdzie. Natomiast odmiany sBabiej rosnce, na podkBadkach karBowych, sadzi si w rozstawie 3,5-4,0 m midzy rzdami i okoBo 2,0 m w rzdzie. Na glebach l|ejszych nale|y zastosowa mniejsz rozstaw ni| na glebach ci|szych. Odmiany czere[ni o umiarkowanym wzro[cie, jak  Rivan ,  Kordia czy  Regina , lepiej znosz du|e zagszczenie ni| odmiany silnie rosnce, jak  Burlat . Drzewa zaszczepio- ne na podkBadkach karBowych (P-HL A, Gisela 5) nale|y sadzi g[ciej w rzdzie ni| rosnce na podkBadkach silnie rosncych (czere[ni ptasiej, Colt). Czere[nie nale| do drzew mniej odpornych na mróz ni| jabBonie, [liwy czy wi[nie. Z tego powodu nale|y sadzi je wiosn. 2.5. Nawadnianie Prof. dr hab. Waldemar Treder Zasady prawne regulujce przepisy zwizane z czerpaniem i u|ytkowaniem wody do na- wadniania zawarte s w Prawie Wodnym. Ka|dy wBa[ciciel systemu nawodnieniowego jest zobowizany do posiadania dokumentów potwierdzajcych prawo do korzystania z zasobów wody. Podczas doboru instalacji, a tak|e samego procesu nawadniania powinni[my szczegól- n uwag zwraca na oszczdne gospodarowanie wod. Ze wzgldu na najwy|sz efektyw- no[ wykorzystania wody do nawadniania ro[lin sadowniczych zalecane jest stosowanie sys- temów kroplowych. 6 Deszczowanie Podczas deszczowania woda zrasza li[cie drzew, dlatego szczególn uwag nale|y zwróci na prawidBow ochron czere[ni przed chorobami. Nale|y je wykonywa w godzinach poran- nych, aby li[cie mogBy jak najszybciej wyschn. System deszczowniany mo|e sBu|y tak|e do ochrony ro[lin przed przymrozkami wiosennymi. Deszczowanie ro[lin w okresie wystpowania przymrozków mo|e zapobiega uszkodzeniu kwiatów nawet przy spadku temperatur do -5 °C. Minizraszanie Nale|y zwraca uwag, aby woda nie zwil|aBa pni drzew. DBugotrwaBe zraszanie pni mo|e by przyczyn wystpowania chorób kory i drewna. Specjalne modele minizraszaczy umieszczane ponad koronami drzew mog sBu|y tak|e do ochrony kwiatów i zawizków owocowych przed przymrozkami wiosennymi. Nawadnianie kroplowe Polecane jest dla sadów intensywnych i dla gospodarstw majcych ograniczone zasoby wody (studnie gBbinowe). Na glebach lekkich zaleca si stosowanie linii kroplujcych o roz- stawie emiterów, co 50-60 cm, a na glebach ci|kich - co 70 cm. Dobre efekty mo|e da za- instalowanie dwu cigów nawodnieniowych (po obu stronach drzew). Niezale|nie od zasto- sowanego systemu nawadniania dawki wody nale|y dobiera tak, aby nie doprowadza do wymywania skBadników mineralnych poza stref systemu korzeniowego ro[lin. DBu- gotrwaBe zalanie gleby ogranicza korzeniom dostpno[ tlenu i dodatkowo stwarza wa- runki sprzyjajce rozwojowi patogenów glebowych. Czstotliwo[ i wielko[ dawki na- wodnieniowej mo|e by ustalana na podstawie pomiaru wilgotno[ci lub siBy sscej gleby. Czujniki wilgotno[ci gleby lub tensjometry umieszcza si w rzdzie drzew na gBboko[ci 20- 25 cm. W przypadku systemów kroplowych jest to okoBo 15-20 cm od kroplownika. Literatu- ra po[wicona nawadnianiu oraz szczegóBowe zalecenia i informacje o potrzebach wodnych czere[ni zawarte s w Serwisie Nawodnieniowym na stronie internetowej Instytutu Ogrodnic- twa: http://www.nawadnianie.inhort.pl. 2.6. Zrównowa|one nawo|enie i wapnowanie Dr hab. PaweB Wójcik, prof. nadzw. IO Nawo|enie azotem (N) Potrzeby nawozowe sadów czere[niowych w stosunku do azotu mo|na oszacowa na podsta- wie zawarto[ci materii organicznej w glebie (tab. 1). Podane dawki N nale|y traktowa jako orientacyjne, weryfikujc je zawsze z siB wzrostu drzew i/lub zawarto[ci N w li[ciach (tab. 2). Tabela 1. Orientacyjne dawki azotu (N) dla sadu czere[niowego w zale|no[ci od zawarto[ci materii organicznej w glebie Zawarto[ materii organicznej (%) Wiek sadu 0,5-1,5 1,6-2,5 2,6-3,5 Dawka azotu Pierwsze 2 lata 15-20* 10-15* 5-10* Nastpne lata 60-80** 40-60** 20-40** * dawki N w g/m2 powierzchni nawo|onej ** dawki N w kg/ha powierzchni nawo|onej 7 Tabela 2. Liczby graniczne zawarto[ci podstawowych makroskBadników w li[ciach czere[ni (wedBug KBossowskiego 1972, zmodyfikowane przez Sadowskiego i in. 1990) oraz polecane dawki skBadników Zakres zawarto[ci skBadnika w li[ciach SkBadnik/dawka skBad- deficytowy niski optymalny wysoki nika Zawarto[ skBadnika w suchej masie N (%) < 1,50 1,50-2,00 2,01-2,50 > 2,50 Dawka N (kg/ha) 120-150 80-120 50-80 0-50 P (%) < 0,15 0,15-0,45 > 0,45 - Dawka P2O5 (kg/ha) 50-100 0 0 K (%) < 1,00 1,00-1,49 1,50-1,90 > 1,90 Dawka K2O (kg/ha) 120-150 80-120 50-80 0 Mg (%) < 0,20 0,20-0,39 0,40-0,60 > 0,60 Dawka MgO (kg/ha) 120 60 0 0 Nawo|enie fosforem (P), potasem (K) i magnezem (Mg) Nawo|enie tymi skBadnikami opiera si na porównaniu wyników analizy gleby z tzw. licz- bami granicznymi zawarto[ci P, K i Mg (tab. 3). Na podstawie kwalifikacji zawarto[ci skBad- nika w glebie do odpowiedniej klasy zasobno[ci podejmuje si decyzj o celowo[ci nawo|e- nia danym skBadnikiem oraz o jego dawce. W peBni owocujcym sadzie istnieje tak|e mo|li- wo[ podejmowania decyzji o nawo|eniu P, K i Mg na podstawie analizy li[ci. Wykorzysta- nie wyników analizy li[ci do nawo|enia sadów polega na porównaniu zawarto[ci danego skBadnika w próbce z tzw. liczbami granicznymi (tab. 2). Wapnowanie Skutecznym zabiegiem ograniczajcym zakwaszenie gleby jest wapnowanie. Ocena po- trzeb wapnowania oraz dawka wapna zale| od odczynu i kategorii agronomicznej gleby oraz okresu u|ycia wapna (tab. 4-6). Nawo|enie dolistne wapniem (Ca) w ograniczaniu pkania owoców Jednym ze sposobów ograniczajcych pkanie owoców jest opryskiwanie nawozami wap- niowymi. Zabiegi te mo|na wykonywa rutynowo 3, 2 i 1 tydzieD przed zbiorem owoców lub te| bezpo[rednio przed spodziewanym opadem deszczu, rozpoczynajc opryski 3 tygodnie przed zbiorem owoców. Nawo|enie dolistne w ochronie ro[lin Stosowanie niektórych nawozów dolistnych w sadzie mo|e ogranicza rozwój patogenicz- nych grzybów, a nawet szkodników. Jednak stosowanie nawozów dolistnych jedynie wspo- maga chemiczn ochron ro[lin. 8 Tabela 3. Warto[ci graniczne zawarto[ci fosforu (P), potasu (K) i magnezu (Mg) w glebie oraz wyso- ko[ ich dawek, stosowanych przed zaBo|eniem sadu czere[niowego oraz w trakcie jego prowadzenia (Sadowski i inni, 1990) Klasa zasobno[ci Wyszczególnienie niska [rednia wysoka Zawarto[ fosforu (mg P/100 g) Dla wszystkim gleb: warstwa orna < 2,0 2-4 > 4 warstwa podorna < 1,5 1,5-3 > 3 Nawo|enie Dawka fosforu (kg P2O5/ha) przed zaBo|eniem sadu 300 100-200 - Zawarto[ potasu (mg K/100 g) Warstwa orna : < 20% cz[ci spBawialnych < 5 5-8 > 8 20-35% cz[ci spBawialnych < 8 8-13 >13 > 35% cz[ci spBawialnych < 13 13-21 > 21 Warstwa podorna : < 20% cz[ci spBawialnych < 3 3-5 > 5 20-35% cz[ci spBawialnych < 5 5-8 > 8 > 35% cz[ci spBawialnych < 8 8-13 > 13 Nawo|enie: Dawka potasu (kg K2O/ha) przed zaBo|eniem sadu 150-300 100-200 - w owocujcym sadzie 80-120 50-80 - Dla obu warstw gleby: Zawarto[ magnezu (mg Mg/100 g) < 20% cz[ci spBawialnych < 2,5 2,5-4 > 4 e" 20% cz[ci spBawialnych < 4 4-6 > 6 Nawo|enie: Dawka magnezu (g MgO/m2) przed zaBo|eniem sadu wynika z potrzeb wapnowania - w owocujcym sadzie 12 6 - Stosunek K : Mg Dla wszystkich gleb niezale|nie od bardzo wysoki wysoki poprawny warstwy gleby > 6,0 3,6-6,0 3,5 Tabela 4. Ocena potrzeb wapnowania gleb mineralnych w zale|no[ci od kategorii agronomicznej gle- by oraz jej odczynu (wg IUNG) pH Potrzeby wapno- Kategoria agronomiczna gleby wania bardzo lekka lekka [rednia ci|ka Konieczne < 4,0 < 4,5 < 5,0 < 5,5 Potrzebne 4,0-4,5 4,5-5,0 5,0-5,5 5,5-6,0 Wskazane 4,6-5,0 5,1-5,5 5,6-6,0 6,1-6,5 Ograniczone 5,1-5,5 5,6-6,0 6,1-6,5 6,6-7,0 Zbdne > 5,5 > 6,0 > 6,5 > 7,0 9 Tabela 5. Zalecane dawki nawozów wapniowych w zale|no[ci od kategorii agronomicznej gleby oraz jej odczynu (wg IUNG)* Dawka CaO (t/ha) Potrzeby Kategoria agronomiczna gleby wapnowania bardzo lekka lekka [rednia ci|ka Konieczne 3,0 3,5 4,5 6,0 Potrzebne 2,0 2,5 3,0 3,0 Wskazane 1,0 1,5 1,7 2,0 Ograniczone - - 1,0 1,0 * podane dawki nale|y stosowa tylko przed zaBo|eniem sadu, najlepiej pod przedplon Tabela 6. Maksymalne dawki nawozów wapniowych stosowane jednorazowo w sadzie (Sadowski i in. 1990) Kategoria agronomiczna gleby Odczyn gleby lekka [rednia ci|ka Dawka CaO (kg/ha) < 4,5 1500 2000 2500 4,5-5,5 750 1500 2000 5,6-6,0 500 750 1500 2.7. Formowanie i cicie drzew Dr Halina Morga[ Celem cicia jest doprowadzenie do równowagi midzy wzrostem wegetatywnym drzew a ich owocowaniem oraz utrzymanie jej przez wszystkie lata eksploatacji sadu. Cicie speBnia tak|e funkcje zabiegu formujcego ksztaBt (form) korony oraz regulujcego jej rozmiar i zagszczenie. Cicie jest równie| bardzo wa|nym zabiegiem fitosanitarnym. W jego trakcie usuwa si pdy pora|one przez ró|ne patogeny. Koniecznie nale|y przy tym przestrzega zasady, |e wycite (pora|one) pdy s usuwane z sadu i niszczone. Zabieg cicia umo|liwia swobodny ruch powietrza i przenikanie promieni sBonecznych w obrbie korony drzewa. Jest to bardzo wa|ne w uprawie czere[ni, wra|liwych na infekcje patogenów grzybowych i bakte- ryjnych. Do infekcji dochodzi szczególnie na drzewach osBabionych przez mróz. Cicie wy- konane niewBa[ciwie lub w nieodpowiednim terminie mo|e zwiksza podatno[ drzew na choroby. Z tego wzgldu drzewa czere[ni powinny by cite w okresie wegetacji. Cicie po posadzeniu. Celem tego zabiegu jest przywrócenie równowagi naruszonej przez wykopywanie drzewek ze szkóBki. Przycinanie drzewek/okulantów wykonuje si wiosn, nie- zale|nie od terminu ich sadzenia (jesieD, wiosna). Sposób i intensywno[ tego cicia nale|y dostosowa do jako[ci materiaBu szkóBkarskiego, warunków siedliska, w jakim drzewka bd rosBy, podkBadki oraz wybranej formy korony. Drzewka silne, z licznymi odgaBzieniami bocznymi, przeznaczone na gleby zasobne z uregulowanymi stosunkami powietrzno- 10 wodnymi po posadzeniu na miejsce staBe nale|y przyci lekko. Usuwa trzeba tylko pdy zbdne lub wyrastajce zbyt nisko. PozostaBe mo|na skróci o 1/3 lub o poBow. Cicie drzew rosncych. SiBa i sposób cicia musz by dostosowane do systemu uprawy. W pierwszych 4 latach po zaBo|eniu sadu drzewka czere[ni nale|y ci umiarkowanie. Silne cicie mBodych czere[ni opóznia ich wej[cie w owocowanie i znacznie obni|a plonowanie. Silniejsze cicie jest dopuszczalne na starszych drzewach, owocujcych przez co najmniej 10 lat. Czere[nie karBowe nale|y ci intensywnie ju| od 5-6 roku, stosujc przy tym skracanie pdów. Terminy cicia drzew. Optymalnym terminem cicia gBównego drzew czere[ni jest okres wegetacji. Czere[nie szczepione na podkBadkach silnie rosncych (czere[ni ptasiej, Colt) na- le|y ci po zbiorach owoców. Cicie pózniejsze ni| po poBowie sierpnia nie jest wskazane. Odpowiednim terminem cicia drzew czere[ni karBowych jest wczesna wiosna, nie pózniej ni| do 3 tygodni po kwitnieniu. Cicie letnie, uzupeBniajce - nie jest wymagane. Inne metody regulowania wzrostu i owocowania drzew. Ka|dy zabieg inny ni| cicie, wpBywajcy na intensywno[ wzrostu lub poziom owocowania, jest zabiegiem regulujcym. Mo|na do nich zaliczy formowanie szerokich któw odgaBzieD i odginanie pdów do poBo- |enia poziomego, jak równie| stosowanie bioregulatorów i innych [rodków chemicznych, dopuszczonych prawem do u|ycia w produkcji owoców w Polsce. Czere[nie nie wykazuj tendencji do drobnienia owoców. To niekorzystne zjawisko obserwuje si jedynie w przypad- ku czere[ni karBowych, po przekroczeniu 5-6 roku |ycia w sadzie. Drobnieniu czere[ni prze- ciwdziaBa odpowiednie cicie drzew. W przypadku problemów z wyrastaniem pojedynczych owoców nale|y w czasie cicia stosowa skracanie pdów. 2.8. Odmiana jako czynnik wspomagajcy integrowan ochron Dr El|bieta Rozpara, mgr Agnieszka GBowacka Po|danymi cechami odmian czere[ni przydatnymi do uprawy integrowanej s: wytrzyma- Bo[ drzew na mróz, odporno[ lub niska podatno[ na raka bakteryjnego i inne choroby grzybowe, maBa podatno[ owoców na pkanie i gnicie, korzystny termin dojrzewania owo- ców (ze wzgldów ekonomicznych najbardziej opBacalna jest uprawa odmian wczesnych lub bardzo póznych), wysoka jako[ owoców oraz ich walory smakowe. Poza wyborem odpo- wiedniej odmiany do uprawy integrowanej wa|ny jest tak|e wybór odpowiedniej podkBadki. Czere[nie mo|na uprawia na podkBadkach silnie rosncych, takich jak np.: siewka czere[ni ptasiej, czere[nia F12/1, Colt, oraz na podkBadkach sBabo rosncych, takich jak: P-HL A czy Gisela 5. Mo|na wybra te| drzewka ze wstawk skarlajc Frutana. Przy zakupie materiaBu szkóBkarskiego do zakBadania sadu czere[niowego nale|y zwróci uwag, aby pochodziB on ze szkóBek kwalifikowanych, bo to daje gwarancj zakupu drzewek odpowiednich odmian, wolnych od chorób wirusowych. Najcz[ciej do sadzenia wybierane s jednoroczne okulanty. Ich kora powinna by zdrowa, bez zadrapaD i wycieku  gumy , a pieD powinien mie co najmniej 50-60 cm wysoko[ci. Drzewka czere[ni sadzi si jesieni lub wczesn wiosn, przy czym sadzenie jesienne wi|e si z ryzykiem przemarznicia mBo- dych drzewek w czasie mroznej zimy. 11 Tabela 7. Podstawowe cechy pomologiczne odmian czere[ni przydatnych do uprawy integrowanej Masa Wra|liwo[ Wy- SiBa 1 owocu Podatno[ na raka bak- trzyma- Termin Odmiana wzrostu Plenno[ [g] owoców na teryjnego Bo[ zbioru* drzew i barwa pkanie i choroby drzew skórki** grzybowe na mróz Rivan I tydzieD [rednia [rednia 4,5-5,5 c [rednia [rednia [rednia maBa/ Karesova III [rednia du|a 6,0 c maBa [rednia [rednia [rednia/ Burlat III b. du|a 6,5-7,0 c [rednia/ du|a maBa [rednia du|a Merton odporna na III/IV [rednia du|a 5,0 c maBa [rednia Premier raka Vanda IV [rednia b. du|a 7,0-8,0 c maBa [rednia du|a Vera IV/V [rednia du|a 8,5-9,5 c [rednia [rednia [rednia Vega V b. du|a du|a 7,5-8,5 j du|a [rednia du|a Techlovan V du|a du|a 9,0-10,0 c b. du|a [rednia du|a Van V/VI [rednia du|a 7,0-8,0 c du|a du|a [rednia [rednia/ [rednia/ Sam V/VI 7,5 c maBa maBa du|a du|a du|a Summit V/VI du|a du|a 9,0-10,0 c [rednia maBa du|a [rednia/ Pola VI du|a 8,0-9,0 c maBa maBa du|a du|a Rainier VI du|a du|a 7,5-8,5 j [rednia du|a [rednia Schneidera VI b. du|a [rednia 8,0-9,0 c [rednia maBa [rednia Pózna Sylvia VI maBa du|a 8,5-9,0 c maBa maBa [rednia [rednia/ Oktavia VI/VII [rednia 8,0-9,0 c [rednia maBa [rednia du|a HedelfiDska VI/VII du|a du|a 7,5-8,5 c du|a du|a maBa Büttnera du|a/ VI/VII du|a 7,0-8,0 c du|a maBa du|a Czerwona b. du|a maBa/ Karina VII du|a du|a 8,0-9,0 c maBa [rednia [rednia Kordia VII [rednia du|a 8,0-10,0 c [rednia maBa maBa maBa/ Lapins VII [rednia du|a 8,5-9,0 c [rednia maBa [rednia Regina VIII [rednia [rednia 8,0-10,0 c maBa maBa [rednia Sweetheart VIII [rednia du|a 7,5-9,0 c [rednia maBa maBa * termin dojrzewania owoców podano w umownych terminach dojrzewania czere[ni, przyjmujc, |e owoce najwcze[niejszej odmiany Rivan dojrzewaj w I tygodniu, który przypada w ostatniej dekadzie V lub w pierwszej dekadzie VI ** c  ciemna; j  jasna Wikszo[ uprawianych w naszym kraju odmian czere[ni jest obcopylna. Dobór zapylaczy dla tego gatunku jest utrudniony ze wzgldu na wystpowanie kilkunastu grup niepBodno[ci, a odmiany nale|ce do tej samej grupy nie zapylaj si wzajemnie. Najlepiej przy doborze zapylaczy kierowa si gotowymi zestawieniami przygotowanymi dla czere[ni. Obecnie w rejestrze Centralnego O[rodka Badania Odmian Ro[lin Uprawnych (COBORU) znajduje si 20 odmian czere[ni (1 - wczesna, 7 - [rednio wczesnych i 12 - póznych). Poza ich cha- rakterystyk, w tabeli 7. zamieszczono 3 nowe, ciekawe odmiany (Vera, Sylvia i Sweetheart), które mog by przydatne do uprawy integrowanej (1 - [rednio wczesna, 2 - pózne). 12 Tabela 8. Zestawienie zapylaczy dla odmian czere[ni przydatnych do uprawy integrowanej Odmiana Zapylacze Rivan Vega, Burlat Wczesna Riversa, Schneidera Pózna, Merton Premier, Vega, Büttnera Karesova Czerwona Burlat Vega, Wczesna Riversa, Van, Stark Hardy Giant, Jaboulay, Rainier Merton Premier Burlat, Vega, Vista Vanda Stella, Vega, Büttnera Czerwona Vera Burlat, Vega, Walerij CzkaBow Vega Karesova, Büttnera Czerwona, HedelfiDska Techlovan Vega, Van, HedelfiDska Büttnera Czerwona, HedelfiDska, Kordia, Stark Hardy Giant, Rainier, Van Burlat Sam Van, Bing, Lambert, HedelfiDska, Schneidera Pózna Summit Van, HedelfiDska, Lapins, Bing, Lambert Pola Van, Vega, Sam, Büttnera Czerwona Rainier Burlat, Van, Stark Hardy Giant, Ulster, Sam, Bing Schneidera Pózna HedelfiDska, Van, Kunzego Sylvia Rainier, Sam, Sunburst Oktavia Schneidera Pózna, Sam Büttnera Czerwona, Sam, Schneidera Pózna, Napoleona, Summit, HedelfiDska Kordia, Van, Ulster Büttnera Czerwona HedelfiDska, Van, Vega, Kunzego Karina Alma, Bianca Kordia HedelfiDska, Schneidera Pózna, Van, Heidegger, Sam Lapins odmiana samopBodna Regina Schneidera Pózna, HedelfiDska, Sam, Bianca Sweetheart odmiana samopBodna Tabela 9. Charakterystyka najcz[ciej stosowanych podkBadek dla czere[ni SiBa WytrzymaBo[ na PodkBadka Warto[ u|ytkowa wzrostu* niskie temperatury Czere[nia 100 maBa/[rednia Powszechnie stosowana. Dobrze zrasta si ze wszyst- ptasia kimi odmianami czere[ni. Drzewa pózno wchodz w okres owocowania, s [rednio plenne i daj wyso- kiej jako[ci owoce. PodkBadka przydatna na wszystkie typy gleb z wyjtkiem lekkich. F12/1 100 [rednia Dobrze zrasta si ze wszystkimi odmianami czere[ni. Jest podatna na guzowato[ korzeni. Drzewa pózno wchodz w okres owocowania, s [rednio plenne. Przydatna na gleby |yzne, o uregulowanych stosunkach wodnych. Colt 90-110 niska Wykazuje niezgodno[ fizjologiczn z niektórymi odmianami. Ma korzystny wpByw na zdrowotno[ drzew czere[ni oraz na jako[ owoców. Drzewa pózno wchodz w okres owocowania i s [rednio plenne. Przydatna na wszystkie typy gleb z wyjtkiem lekkich. Gisela 5 50-70 wysoka Dobrze zrasta si ze wszystkimi odmianami czere[ni. Drzewa wcze[nie wchodz w okres owocowania i s bardzo plenne. Wymaga gleb |yznych, o uregulowa- nych stosunkach wodnych. 13 P-HL A 50-70 [rednia Wykazuje niezgodno[ fizjologiczn z odmian He- delfiDska. Drzewa wcze[nie wchodz w okres owoco- wania i s bardzo plenne. Wymaga gleb |yznych, o uregulowanych stosunkach wodnych. W pierwszych latach po posadzeniu wskazane jest stosowanie pod- pór, poniewa| drzewa bardzo pBytko si korzeni i s podatne na wywracanie. Frutana 50-70 [rednia Drzewa wcze[nie wchodz w okres owocowania, do- (wstawka) brze plonuj i daj wysokiej jako[ci owoce. Maj mniejsze wymagania glebowe w porównaniu z czere- [niami szczepionymi na podkBadkach sBabo rosncych. * % w stosunku do drzew szczepionych na czere[ni ptasiej 3. INTEGROWANA METODA REGULOWANIA ZACHWASZCZENIA Dr hab. Jerzy Lisek, prof. nadzw. IO 3.1. Wprowadzenie Regulowanie zachwaszczenia obejmuje zespóB dziaBaD utrzymujcych je na niskim pozio- mie, który pozwala na dobry rozwój i plonowanie ro[lin uprawnych. Chwastami s ro[liny pojawiajce si w nieodpowiednim miejscu i czasie, których obecno[ prowadzi do strat eko- nomicznych. Próg zagro|enia (szkodliwo[ci) definiuje si najcz[ciej jako liczebno[ chwastów okre- [lonego gatunku (szt./m2) lub procentowe pokrycie gleby chwastami, po osigniciu których zalecane jest ich zwalczanie. Okres krytyczny, to termin redukcji zachwaszczenia, którego niedotrzymanie prowadzi do nieodwracalnych i istotnych strat w plonowaniu ro[lin upraw- nych. 3.2. Integracja dziaBaD zwizanych z pielgnacj gleby i regulowaniem zachwaszczenia Niekontrolowany rozwój zbdnej ro[linno[ci ogranicza rozwój drzew i powoduje straty w plonie. Zagro|enia powodowane przez chwasty wynikaj z konkurencji o wod, substancje pokarmowe, [wiatBo i owady zapylajce; niekorzystnego oddziaBywania chemicznego (allelo- patii); zwikszenia strat powodowanych przez przymrozki wiosenne i gryzonie; pogorszenia warunków fitosanitarnych, co sprzyja rozwojowi chorób grzybowych oraz szkodników (prz- dziorków, mszyc, drutowców). W uprawie drzew owocowych (ro[lin wieloletnich) obserwuje si przeniesienie efektu szkodliwo[ci chwastów na nastpny sezon wegetacyjny. Pielgnacja gleby i regulowanie zachwaszczenia s ze sob [ci[le powizane i wymagaj wspólnego pro- gramu dziaBaD. Integrowana ochrona zakBada Bczenie takich metod regulowania zachwasz- czenia, jak: aplikacja herbicydów, uprawa gleby, koszenie zbdnej ro[linno[ci, utrzymanie ro[lin okrywowych oraz [cióBkowanie gleby. Integrowanie odbywa si wspóBrzdnie (murawa w midzyrzdziach i pasy herbicydowe pod koronami drzew), w ramach rotacji (przemienne wykorzystanie ró|nych metod) oraz uzupeBniajco (np. pielenie lub stosowanie herbicydów w [cióBkach). 14 3.3. Profilaktyka zachwaszczenia podczas przygotowania pola pod sad Odpowiednie przygotowanie pola obejmuje: wybór dobrego przedplonu (zbo|a, rzepak, gorczyca, gryka, roczne bobowate, wczesne warzywa  cebula, fasola, groch, marchew), ter- minowe i wBa[ciwie wykonywanie zabiegów uprawowych, chemiczne niszczenie uci|liwych i gBboko korzenicych si chwastów trwaBych oraz nawo|enie organiczne lub u|ycie biosty- mulatorów biosfery gleby, które uaktywniaj procesy mikrobiologiczne, prowadzce do inak- tywacji (paso|ytowania) nasion chwastów. Uprawa z gBboszowaniem, która prowokuje do rozwoju gBboko korzenice si chwasty, np. skrzyp polny, powój polny, powinna by uzu- peBniona stosowaniem ukBadowych herbicydów dolistnych, najcz[ciej glifosatu oraz [rodków zaliczanych do pochodnych kwasów karboksylowych, o dziaBaniu zbli|onym do auksyn: MCPA i fluroksypyru. Wymienione herbicydy dolistne powinno si stosowa od poBowy ma- ja do pazdziernika na zielone chwasty o wysoko[ci nie mniejszej ni| 10-15 cm, unikajc opryskiwania kwitncych ro[lin. Je[li [rednia dobowa temperatura powietrza po zabiegu wy- nosi minimum 12-15 °C, to drzewka mo|na bezpiecznie sadzi po upBywie 3-4 tygodni od opryskiwania glifosatem i 5-6 tygodni od opryskiwania odpowiednikami auksyn. ChBody wy- dBu|aj okres rozkBadu herbicydów. Glifosat mo|e by stosowany na zielone chwasty pózn jesieni (w listopadzie), je[li temperatura podczas zabiegu bdzie wy|sza od 0 °C. 3.4. Stosowanie herbicydów w sadzie Drzewa pestkowe s wra|liwe na konkurencj chwastów wiosn i latem, od kwietnia do wrze[nia. W okresie tym, uznanym za krytyczny, wskazane jest wykonanie dwóch - trzech zabiegów odchwaszczajcych: na przeBomie kwietnia i maja; w czerwcu lub lipcu oraz w sierpniu lub wrze[niu (ostatni zabieg jest szczególnie wa|ny w sadach zagro|onych przez gryzonie). W opisywanym okresie zabieg powinien by wykonany, je[li pokrycie gleby chwastami osignie 30-50% w mBodym sadzie oraz bdzie wy|sze ni| 50% w starszym, przy- najmniej kilkuletnim sadzie, a wysoko[ chwastów osignie 10-15 cm. Starannego odchwasz- czania wymagaj drzewa mBode, które maj relatywnie sBabo rozwinity system korzeniowy i s wra|liwe na konkurencj chwastów. U|ycie herbicydów powinno odbywa si z zachowaniem rotacji [rodków o ró|nym me- chanizmie dziaBania, zgodnie z ich aktualn etykiet, i by ewidencjonowane. Aktualne in- formacje dotyczce stosowania herbicydów mo|na znalez na stronach MRiRW (zakBadka: etykiety-instrukcje stosowania [rodków ochrony ro[lin, internetowa wyszukiwarka [rodków ochrony ro[lin) lub w nowelizowanych corocznie Programach Ochrony Ro[lin Sadowni- czych. Niedostateczna rotacja lub jej brak prowadz do kompensacji zachwaszczenia (wzrostu liczebno[ci chwastów z naturaln odporno[ci lub sBabo zwalczanych), selekcji odpornych form chwastów, gromadzenia pozostaBo[ci w [rodowisku i owocach oraz postpujcej fitotok- syczno[ci dla ro[lin uprawnych. Herbicydy doglebowe (o dziaBaniu nastpczym) powinny by stosowane na wilgotn i czyst gleb, niektóre tak|e na chwasty we wczesnych fazach rozwo- jowych, najlepiej w okresie chBodów  wiosn lub jesieni. Herbicydy doglebowe s szcze- gólnie przydatne w mBodych sadach, gdzie 1-2 zabiegi w cigu roku, zapewniaj dBugotrwaB kontrol zachwaszczenia i ograniczaj u|ycie nieselektywnych herbicydów dolistnych, które mog powodowa uszkodzenia drzew. Herbicydy dolistne ró|ni si zakresem dziaBania. 15 Zrodki nieselektywne (np. glifosat) maj szerokie spektrum zwalczanych chwastów, lecz uszkadzaj drzewa po opryskaniu ich zielonych cz[ci. Zrodki selektywne cechuje wybiórcze dziaBanie. Je[li chemiczna ochrona przed chwastami jest prowadzona tylko [rodkami dolist- nymi, to w cigu roku w sadzie wykonuje si 2-4 zabiegi, najcz[ciej na przeBomie kwietnia i maja, w czerwcu, lipcu oraz w sierpniu lub wrze[niu. Stosowanie herbicydów z adiuwantami (wspomagaczami) oraz mieszanek herbicydowych pozwala na obni|enie dawek [rodków chwastobójczych oraz poprawia ich skuteczno[. Herbicydy powinny by stosowane systema- tycznie wyBcznie pod koronami drzew, w tzw. pasach herbicydowych o szeroko[ci 0,6-2 m. Za- lecana dawka herbicydu odnosi si do realnie opryskiwanej, a nie do caBkowitej powierzchni sadu. Przy doborze [rodków ochrony ro[lin i ich dawek zaleca si korzystanie z wyszuki- warki dostpnej na stronach internetowych Ministerstwa Rolnictwa i Rozwoju Wsi: http://www.minrol.gov.pl/pol/Informacje-branzowe/Produkcja-roslinna/Ochrona- roslin/Wyszukiwarka-i-etykiety-srodkow-ochrony-roslin gdzie znajduj si aktualne informacje w zakresie dopuszczenia [rodków do obrotu. 3.5. Niechemiczne metody regulowania zachwaszczenia Wdro|enie [cióBkowania, uprawy gleby i ro[lin okrywowych pod koronami drzew jest trudniejsze i bardziej kosztowne ni| stosowanie herbicydów. Czarny ugór z mechaniczn upraw gleby jest wdra|any przede wszystkim w midzyrzdziach nowo zakBadanych i mBo- dych sadów. Zabiegi s wykonywane takimi narzdziami, jak: kultywatory, brony, glebogry- zarki lub agregaty uprawowe. Czarny ugór mo|e by utrzymywany przez caBy sezon lub B- czony z siewem ro[lin okrywowych. Upraw gleby pod koronami drzew mo|na zmechanizo- wa, stosujc specjalistyczne sadownicze glebogryzarki z bocznymi, uchylnymi sekcjami roboczymi. Glebogryzarki s maBo skuteczne w zwalczaniu wieloletnich, gBboko korzeni- cych si i rozBogowych chwastów, np. perzu wBa[ciwego. Gleba powinna by uprawiana jak najpBycej, aby ograniczy niszczenie korzeni drzew, a liczba zabiegów nie powinna by wik- sza ni| 4-6 w sezonie, a na ci|kich, zwizBych glebach wiksza ni| 8 w sezonie. Ro[liny okrywowe, najcz[ciej murawy z wieloletnich traw Bkowych  kostrzewy czerwonej (formy kpkowe i rozBogowe), wiechliny Bkowej oraz |ycicy trwaBej (rajgrasu angielskiego), s op- tymalnym sposobem utrzymania midzyrzdzi w sadzie. Trawy wysiewa si najcz[ciej w trzecim roku od posadzenia drzew i kosi po osigniciu 15 cm wysoko[ci, przecitnie 6-8 razy w sezonie. Szeroko[ pasa wolnego od staBego zadarnienia wynosi najcz[ciej 1,5-2,0 m. Do redukcji zachwaszczenia w sadach s wykorzystywane [cióBki syntetyczne  czarna fo- lia polietylenowa, czarna wBóknina polipropylenowa i poliakrylowa oraz [cióBki pochodzenia naturalnego  sBoma zbo|owa i rzepakowa (uwaga na gryzonie), trociny, zrbki ro[linne, kora drzewna, obornik, agregatowany wgiel brunatny, kompost, wytBoki owocowe oraz odpadki wBókiennicze. Folia i wBókniny s wykBadane najcz[ciej w nowo zakBadanych sadach, a [cióBki pochodzenia naturalnego wiosn, po usuniciu chwastów. Przed u|yciem [cióBek organicznych bogatych w celuloz (kory, trocin, sBomy, zrbków) nale|y przeprowadzi na- 16 wo|enie azotowe, dostarczajc do gleby 20-40 kg/ha N w czystym skBadniku. {ywotno[ [cióBek syntetycznych wynosi do 3 lat, po czym wymagaj one utylizacji (zebrania i przetwo- rzenia lub spalenie w spalarniach). Fot. 1. Bodziszek drobny Fot. 2. Przetacznik perski 4. INTEGROWANA METODA OGRANICZANIA CHORÓB Mgr Agata Broniarek-Niemiec 4.1. Wprowadzenie Czere[nia jest gatunkiem czsto pora|anym przez patogeny powodujce choroby grzybo- we, bakteryjne i wirusowe. Do zaka|eD mo|e dochodzi ju| w szkóBkach drzew, skd dalej choroby s przenoszone do sadów. W istniejcych sadach czere[niowych ro[liny s nara|one na infekcje od wczesnej wiosny a| do jesieni, a rozwijajce si w ich wyniku choroby mog by przyczyn znaczcych strat w plonie lub zamierania pojedynczych konarów, drzew, a nawet caBych sadów. Ograniczanie chorób jest wic niezbdnym dziaBaniem w uprawie czere[ni. 4.2. Najwa|niejsze choroby czere[ni Najwa|niejszymi chorobami czere[ni w Polsce s: drobna plamisto[ li[ci drzew pestko- wych, brunatna zgnilizna drzew pestkowych, leukostomoza drzew pestkowych, srebrzysto[ li[ci drzew owocowych i rak bakteryjny drzew owocowych. Mniejsze znaczenie gospodarcze maj: guzowato[ korzeni, wertycylioza drzew owocowych, |óBtaczka wi[ni czy nekrotyczna pier[cieniowa plamisto[ drzew pestkowych (tab. 10). Powodujce je agrofagi zimuj na po- ra|onych organach ro[linnych: pdach, pniach, li[ciach i owocach, a w przypadku wertycy- liozy i guzowato[ci korzeni  w glebie. yródBem infekcji mog by tak|e stare zaniedbane sady, skd czynniki infekcyjne s przenoszone za po[rednictwem wiatru lub narzdzi na nowe 17 uprawy. W ograniczaniu niektórych chorób bardzo istotna jest zdrowotno[ materiaBu nasadze- niowego. Drzewa powinny pochodzi z kwalifikowanych szkóBek i by wolne zwBaszcza od cho- rób wirusowych i guzowato[ci korzeni. Szkodliwo[ i nasilenie poszczególnych chorób w upra- wie czere[ni jest zró|nicowane i uzale|nione w du|ym stopniu od warunków atmosferycznych (tab. 11). W integrowanej ochronie ro[lin bardzo wa|na jest umiejtno[ rozpoznania chorób, m.in. na podstawie ich objawów (tab. 12). Istotna jest równie| znajomo[ biologii patogenów, ich cykli rozwojowych i zródeB zagro|eD. Wiedza ta pozwala na zintegrowane zwalczanie chorób przy u|yciu wszystkich dostpnych metod, m.in. agrotechnicznej, mechanicznej i chemicznej. Tabela 10. Znaczenie gospodarcze wybranych chorób czere[ni w Polsce Choroba Sprawca Znaczenie Brunatna zgnilizna drzew Monilinia laxa i Monilinia fructigena +++ pestkowych Drobna plamisto[ li[ci drzew Blumeriella jaapii +++ pestkowych Guzowato[ korzeni Agrobacterium tumefaciens ++ Leukostomoza drzew pestkowych Leucostoma cincta, Leucostoma persooni ++ Nekrotyczna pier[cieniowa PNRSV, wirus nekrotycznej pier[cieniowej + plamisto[ drzew pestkowych plamisto[ci wi[ni Rak bakteryjny drzew owocowych Pseudomonas syringae pv. syringae ++ Srebrzysto[ li[ci drzew Chondrostereum purpureum ++ owocowych Wertycylioza drzew owocowych Verticilium dahliae + {óBtaczka wi[ni PDV, wirus karBowato[ci [liwy ++ + maBe, wystpuje rzadko, na ogóB w maBym nasileniu ++ [rednie, wystpuje czsto, w ró|nym nasileniu +++ du|e, wystpuje bardzo czsto, w du|ym nasileniu Tabela 11. Warunki sprzyjajce rozwojowi chorób oraz zródBa infekcji Sprzyjajce warunki optymalna Choroba yródBo infekcji wilgotno[ temperatura [rodowiska °C Brunatna zgnilizna drzew pora|one pdy i mumie, 15-25 wysoka pestkowych zarodniki konidialne Drobna plamisto[ li[ci drzew opadBe pora|one li[cie, 16-20 opady pestkowych zarodniki workowe 22-28 wysoka Guzowato[ korzeni zaka|ona gleba, bakterie nekrozy i rany na pora|o- >8 wysoka Leukostomoza drzew pestkowych nych gaBziach, zarodniki konidialne i workowe Nekrotyczna pier[cieniowa 15-25 wysoka pora|one drzewa, pyBek plamisto[ drzew pestkowych 18 Rak bakteryjny drzew rany na gaBziach i kona- 15-17 wysoka owocowych rach, bakterie pora|one zamierajce lub Srebrzysto[ li[ci drzew zamarBe pnie lub konary 10-21 wysoka owocowych z owocnikami grzyba, za- rodniki podstawkowe zaka|ona gleba z mikro- sklerocjami, z których roz- 15-25 wysoka Wertycylioza drzew owocowych wija si zarodnikujca grzybnia 10-16 [rednia {óBtaczka wi[ni pora|one drzewa, pyBek Tabela 12. Objawy najwa|niejszych chorób czere[ni Choroba Objawy choroby Szkodliwo[ Objawy zamierania kwiatów i pdów wystpuj W lata silnych infekcji rzadko. Znacznie cz[ciej obserwowane jest choroba mo|e by przy- pora|enie owoców czere[ni. Masowe gnicie czyn znacznych strat owoców wystpuje zwBaszcza w okresie opadów, w plonie. Brunatna zgnilizna gdy owoce pkaj. Na gnijcych owocach drzew pestkowych pojawiaj si szare (M. laxa) lub |óBto-brunatne (M. fructigena), brodawkowate, sporodochia z licznymi zarodnikami konidialnymi. Pora|one owoce ulegaj mumifikacji i pozostaj na drzewie do przyszBego roku. Pierwsze objawy choroby w postaci nielicznych, Wczesna defoliacja, najpierw bladozielonych, potem brunatno- wystpujca przed zbio- czerwonych plamek pojawiaj si na li[ciach ju| rem mo|e by przyczy- w koDcu maja. Na dolnej stronie li[ci, w miejscu n straty caBego plonu. plam, powstaj maBe wzniesienia z widocznymi Na takich drzewach Drobna plamisto[ biaBokremowymi skupieniami zarodników koni- owoce s drobne i nie li[ci drzew dialnych. Zarodniki te stanowi zródBo infekcji dojrzewaj. Defoliacja pestkowych wtórnych, w wyniku których nasilenie objawów powoduje sBabe zawi- mo|e gwaBtownie wzrasta. Plamy wystpuj zywanie pków kwia- zwykle najliczniej na obrze|ach li[ci i mog zle- towych, czyli zmniej- wa si w wiksze skupienia. Pora|one li[cie szenie plonowania oraz |óBkn i opadaj z drzew. CaBkowita defoliacja wzrost podatno[ci drzew mo|e wystpi ju| przed zbiorem. na przemarzanie. Objawy choroby w postaci ró|nej wielko[ci gu- Drzewa z silnie pora|o- zowatych naro[li s widoczne na korzeniach nym systemem korze- gBównych i bocznych oraz na szyjce korzeniowej. niowym rosn sBabo, Na mBodych korzeniach guzy s owalne, gBadkie, a w skrajnych przypad- Guzowato[ korzeni jasnobrunatne i pocztkowo mikkie. Natomiast kach mog zamiera. na szyjce korzeniowej i na korzeniu gBównym s du|e, ciemne, nieregularne, powierzchnia ich jest popkana, chropowata i s zawsze twarde. Choroba objawia si widniciem li[ci na poje- Rozwój nekroz prowa- Leukostomoza drzew dynczych pdach, nekrozami na korze oraz zasy- dzi do zamierania kona- pestkowych chaniem mBodych pdów i gaBzi, a nawet caBych rów, a nawet caBych drzew. Na zamierajcej korze tworz si masowo drzew. 19 drobne brodawkowate, ciemnoszare wzniesienia  piknidia grzyba, z których przy wilgotnej pogo- dzie wydobywaj si [luzowate, czerwone do |óBta- wych, spiralne nitki z zarodnikami konidialnymi. Wiosn na li[ciach pora|onych drzew mog wy- Infekcje wirusowe zna- stpowa chlorotyczne przebarwienia, plamki czy cznie osBabiaj wzrost pier[cienie, a na dolnej stronie li[cia wyrostki drzew, powoduj zwik- (enacje). Tkanka w miejscu plam brunatnieje szon podatno[ na mróz Nekrotyczna i czsto si wykrusza, dajc objaw dziurkowato- i choroby. pier[cieniowa [ci. Niektóre szczepy wirusa wywoBuj silne skró- plamisto[ drzew cenie szypuBek kwiatowych i znieksztaBcenie pestkowych kwiatów, które staj si niezdolne do zawizania owoców. Pora|enie drzew mo|e tak|e prowadzi do opóznienie rozwoju gaBzi, zamierania pków, pdów i powstawania na gaBziach gumujcych ran. Pierwsze objawy choroby mo|na zaobserwowa Zrakowacenia mog by na przedwio[niu. Pora|one pki nabrzmiewaj, przyczyn zamierania ale si nie rozwijaj, zamieraj i pozostaj za- pora|onych gaBzi, schnite na pdach. Nastpnie wiosn pora|ane s a nawet caBych drzew. kwiaty, które czerniej, kurcz si i zamieraj. Na Rak bakteryjny drzew li[ciach i owocach tworz si pocztkowo uwod- owocowych nione plamy, potem na li[ciach brunatniej, a na owocach czerniej i zasychaj. Pora|one owoce s znieksztaBcone i trac warto[ handlow. Jednak dla drzew najgrozniejsze s infekcje zdrewniaBych pdów, na których tworz si rozlegBe nekrozy i zrakowacenia. Srebrzenie mo|e obejmowa li[cie caBej korony Pora|one drzewa sBabiej lub tylko pojedynczych gaBzi. Inne objawy rosn i stopniowo za- choroby to: sinienie i brunatnienie drewna, pa- mieraj. pierowato[ i Buszczenie si kory, nagBe obumieranie konarów i gaBzi oraz gBbokie Srebrzysto[ li[ci zgorzele. Natomiast typow etiologiczn oznak drzew owocowych choroby s dachówkowato uBo|one owocniki grzyba na konarach i pniach pora|onych drzew. Owocniki te s pBaskie, póBkoliste o falistych brzegach, szarawo-biaBe od góry i jasno- lub fioletowo-purpurowe od doBu. Stopniowe lub gwaBtowne widnicie li[ci, na Na czere[niach choroba których z czasem tworz si |óBte plamy. Nastp- wystpuje rzadko, a ob- nie li[cie brunatniej i opadaj. Widn i zamiera- jawy widnicia i za- j równie| poszczególne konary lub caBe drzewa. mierania caBych drzew Widnicie jest obserwowane zwBaszcza podczas wystpuj tylko w mBo- Wertycylioza drzew suchej i upalnej pogody, kiedy uszkodzone wizki dych sadach. owocowych naczyniowe nie dostarczaj odpowiedniej ilo[ci wody. Grzyb bowiem rozwija si w tkankach ksylemu, powodujc ciemnobrzowe zabarwienie drewna, widoczne na przekroju porzecznym za- mierajcych gaBzi. Objawy choroby s najlepiej widoczne na przeBo- Zahamowanie wy- {óBtaczka wi[ni mie maja i czerwca, okoBo 3-4 tygodni po kwit- ksztaBcania si krótko- nieniu. Na li[ciach midzy nerwami pojawiaj si pdów owocono[nych 20 chlorotyczne, nieregularne przebarwienia. Li[cie oraz pków. Redukcja pora|onych drzew |óBkn i masowo opadaj. Cha- plonu nawet o 50%. rakterystycznym objawem s |óBte li[cie, le|ce pod pora|onymi drzewami. Wystpieniu objawów sprzyja chBodna pogoda. Fot. 3 i 4. Drobna plamisto[ li[ci drzew pestkowych - objawy na li[ciach i defoliacja Fot. 5. Brunatna zgnilizna drzew pestkowych  Fot. 6. Guzowato[ korzeni objawy na owocach 21 Fot. 7. Nekrotyczna pier[cieniowa plamisto[ Fot. 8. {óBtaczka wi[ni drzew pestkowych Fot. 9. Wertycylioza drzew owocowych Fot. 10. Owocniki grzyba Chondrostereum purpureum sprawcy srebrzysto[ci 4.3. Metody ograniczania chorób czere[ni W integrowanej ochronie sadów czere[niowych najwa|niejsze znaczenie ma metoda agro- techniczna (prawidBowe cicie i nawo|enie, zdrowotno[ materiaBu nasadzeniowego, wybór stanowiska, izolacja przestrzenna od starych zaniedbanych sadów, uwzgldnienie naturalnej odporno[ci odmian na choroby) oraz mechaniczna (wycinanie i usuwanie pora|onych pdów lub caBych drzew). Metoda chemiczna, ze wzgldu na maBy asortyment zarejestrowanych fun- gicydów, jest rzadziej stosowana, mimo |e w niektórych przypadkach jest niezbdna dla otrzymania dobrej jako[ci plonu. W integrowanej ochronie chemiczne zwalczanie chorób powinno by zawsze poprzedzone dokBadn lustracj sadu, w celu ustalenia najbardziej od- powiedniego terminu zwalczania oraz wyboru najskuteczniejszego w danych warunkach i najmniej szkodliwego fungicydu. 22 Tabela 13. Metody stosowane w zapobieganiu chorobom czere[ni Metoda Choroba agrotechniczna i mechaniczna chemiczna zabiegi na pocztku kwitnienia lub dwu- usuwanie pora|onych owoców krotnie, na pocztku i w peBni kwitnie- Brunatna ogranicza zródBo choroby; uprawa nia; w celu ochrony owoców opryskiwa- zgnilizna drzew odmian mniej podatnych na pkanie nia rozpocz ok. 4 tyg. po kwitnieniu pestkowych owoców i kontynuowa do zbiorów z zachowa- niem okresu karencji zabiegi bezpo[rednio po kwitnieniu, a dalsze 2-3 kontynuowa co 10-14 dni, Drobna ograniczanie zródBa infekcji po- z zachowaniem okresu karencji i z uwzgl- plamisto[ przez wygrabianie i niszczenie opa- dnieniem warunków atmosferycznych; li[ci drzew dBych li[ci; prawidBowe cicie w lata szczególnie wilgotne, gdy pora|e- pestkowych nie li[ci wynosi ponad 10%, wykona 1- 2 zabiegi po zbiorze owoców w szkóBkach odpowiednie zmiano- zaprawia korzenie w papce z gliny wanie z uwzgldnieniem ro[lin zbo- z 0,5-1% dodatkiem preparatu miedzio- |owych, zwBaszcza kukurydzy; na wego polach silnie zaka|onych przez A. tumefaciens nie powinno si upra- wia ro[lin-gospodarzy przez co najmniej 5-6 lat; utrzymanie lekko Guzowato[ kwa[nego odczynu gleby (pH 5,5- korzeni 6,0) na przykBad przez zastosowanie siarczanu amonowego, a tak|e nieza- kBadanie szkóBek na glebach zlew- nych i alkalicznych; unikanie ranienia korzeni ro[lin oraz zwalczanie szkodników glebowych, które mog powodowa uszkodzenia unikanie zbdnych zranieD; prawi- dBowe i terminowe (czerwiec - Leukostomoza zabezpieczanie ran bezpo[rednio po sierpieD) cicie koron; wybór od- drzew powiedniego stanowiska pod sad, ciciu drzew, opryskiwanie fungicydami pestkowych co m.in. zapobiega uszkodzeniom mrozowym Nekrotyczna zdrowy materiaB nasadzeniowy; pier[cieniowa izolacja przestrzenna (500-700 m) brak plamisto[ drzew od starych zaniedbanych sadów, pestkowych usuwanie pora|onych drzew zdrowy materiaB nasadzeniowy; zabezpieczanie ran bezpo[rednio po ciciu Rak bakteryjny ograniczanie zródBa infekcji przez drzew; zabiegi preparatami miedziowymi drzew wycinanie silnie pora|onych drzew w okresie nabrzmiewania pków oraz 1-2 owocowych i konarów; zapobieganie uszkodze- opryskiwania w czasie opadania li[ci 23 niom mrozowym przez prawidBowy wybór stanowiska pod sad, wBa[ci- we nawo|enie (zwBaszcza azoto- we); zwalczanie chorób grzybo- wych gBównie drobnej plamisto[ci li[ci drzew pestkowych; uprawa odmian mniej podatnych na raka i odpornych na przemarzanie usuwanie i palenie drzew i konarów z widocznymi owocnikami grzyba; oddzielne cicie pora|onych drzew; wBa[ciwe formowanie, aby nie do- puszcza do rozBamywania si ko- Srebrzysto[ narów; zapobieganie uszkodzeniom li[ci drzew mrozowym przez prawidBowy wy- brak owocowych bór stanowiska pod sad, wBa[ciwe nawo|enie (zwBaszcza azotowe); zwalczanie chorób grzybowych, zwBaszcza drobnej plamisto[ci li[ci drzew pestkowych; uprawa odmian odpornych na przemarzanie dobór wBa[ciwego przedplonu pod Wertycylioza sad; nale|y unika takich ro[lin, drzew brak jak: truskawki, pomidory, ziemnia- owocowych ki, ogórki czy kapustne zdrowy materiaB nasadzeniowy; izolacja przestrzenna (500-700 m) {óBtaczka wi[ni brak od starych zaniedbanych sadów, usuwanie pora|onych drzew 4.4. Termin prowadzenia lustracji W integrowanej ochronie du|e znaczenie maj prawidBowo wykonane lustracje, które po- zwalaj na ocen stanu zagro|enia przez choroby poszczególnych kwater. Informacje te stanowi podstaw do podejmowania decyzji odno[nie stosowania zabiegów chemicznych. Lustracje nale|y przeprowadza na losowo wybranych drzewach (zwykle na 10-15 drze- wach na 1-hektarowej kwaterze), ale ich liczba powinna by zwikszona, je[li uksztaBtowanie terenu jest bardzo zró|nicowane. Ocen przeprowadza si na 100 losowo wybranych pdach, li[ciach lub owocach, liczc procent pora|onych organów. W przypadku chorób, których wy- stpienie wymaga usuwania drzew (choroby wirusowe, srebrzysto[ li[ci), lustracjami nale|y obj wszystkie drzewa. W przypadku chorób wirusowych lustracje s szczególnie wa|ne w sadach mBodych, w pierwszym i drugim roku po posadzeniu. Umo|liwia to eliminacj wszystkich chorych 24 drzew zanim zaczn obficie kwitn i stan si zródBem infekcji dla drzew ssiednich. Lustra- cje nale|y rozpocz w okresie kwitnienia i prowadzi do koDca czerwca, gdy| wtedy objawy chorób wirusowych s najlepiej widoczne. W tym czasie dobrze widoczne s tak|e objawy raka bakteryjnego drzew pestkowych. Obserwacje wystpowania objawów brunatnej zgnili- zny drzew pestkowych i drobnej plamisto[ci li[ci drzew pestkowych najlepiej rozpocz oko- Bo 2-3 tygodni po kwitnieniu i kontynuowa do zbiorów owoców. Przy czym objawy brunat- nej zgnilizny na owocach s najlepiej widoczne w okresie ich wybarwiania i dojrzewania. 4.5. Zasady racjonalnego stosowania [rodków ochrony ro[lin Asortyment fungicydów zarejestrowanych do stosowania na czere[niach jest bardzo ogra- niczony. Niedopuszczalne jest stosowanie [rodków niezarejestrowanych. Fungicydy nale|y wykorzystywa tylko w sytuacjach koniecznych i w taki sposób, aby nie stanowiBy zagro|enia dla ludzi, zwierzt i [rodowiska. Zrodki ochrony ro[lin nale|y stosowa zawsze zgodnie z etykiet-instrukcj stosowania, [ci[le z podanymi w niej zaleceniami. Aktualne etykiety-instrukcje stosowania dostpne s na stronie Ministerstwa Rolnictwa i Rozwoju Wsi: http://www.bip.minrol.gov.pl/DesktopDefault.aspx?TabOrgId=648&LangId=0. W ustalaniu programu ochrony ka|dego sadu, a nawet kwatery, nale|y uwzgldni zarów- no podatno[ uprawianych odmian, jak i nasilenie wystpujcych chorób. W ka|dym sezonie wegetacyjnym, w zale|no[ci od przebiegu pogody, nale|y na bie|co wprowadza korekty do wcze[niej opracowanego, ramowego programu ochrony. Dobór fungicydów musi uwzgld- nia stopieD zagro|enia chorob, warunki atmosferyczne, wystpowanie form odpornych grzybów i rotacj [rodków o ró|nym mechanizmie dziaBania. Przy stosowaniu chemicznych [rodków ochrony niezwykle istotne jest przestrzeganie obowizujcych zaleceD dotyczcych karencji i prewencji oraz liczby zabiegów fungicydami z tej samej grupy [rodków. Wykaz fungicydów i bakteriocydów dopuszczonych do stosowania w Integrowanej Ochronie zamieszczany jest w corocznie aktualizowanym Programie Ochrony Ro[lin Sadowniczych. Przy doborze [rodków ochrony ro[lin i ich dawek zaleca si korzystanie z wyszukiwarki dostpnej na stronach internetowych Ministerstwa Rolnictwa i Rozwoju Wsi: http://www.minrol.gov.pl/pol/Informacje-branzowe/Produkcja-roslinna/Ochrona- roslin/Wyszukiwarka-i-etykiety-srodkow-ochrony-roslin gdzie znajduj si aktualne informacje w zakresie dopuszczenia [rodków do obrotu. 25 5. INTEGROWANA METODA OGRANICZANIA SZKODNIKÓW Dr Alicja Maciesiak, dr MaBgorzata Sekrecka, dr Zofia PBuciennik, dr Wojciech Warabieda, dr hab. Barbara H. Aabanowska, prof. nadzw. IO 5.1. Najwa|niejsze szkodniki czere[ni Na czere[niach wystpuje kilka gatunków szkodników, które maj istotne znaczenie go- spodarcze. Nale| do nich mszyca czere[niowa, nasionnica trze[niówka, licinek tarninaczek, kwieciak pestkowiec. Czere[nie s równie| zasiedlane przez polifagiczne gatunki owadów i roztoczy spotykanych na innych drzewach owocowych. Nale| do nich zwójkówki, chrzsz- cze, a w[ród nich tutkarze, ogrodnica niszczylistka, chrabszcz majowy, przdziorki, w tym przdziorek chmielowiec, szpeciele - np. pordzewiacz [liwowy, a z bBonkówek - [luzownica ciemna. Objawy |erowania i szkodliwo[ szkodników czere[ni podano w tabeli 14. Tabela 14. Objawy |erowania i szkodliwo[ wybranych szkodników czere[ni Szkodnik Objawy |erowania Szkodliwo[ Mszyce Mszyca Wczesn wiosn mszyce mog za- {erowanie mszyc powoduje zaha- czere[niowa siedla kwiaty, powodujc ich opa- mowanie wzrostu pdów i zwiksza danie. Li[cie i pdy, na których |eru- ich wra|liwo[ na uszkodzenia mro- j, silnie si skrcaj, mog |óBkn zowe. Na li[ciach pokrytych ros i opada. Mszyce wydalaj du|e miodow rozwijaj si grzyby sadza- ilo[ci spadzi, zwanej ros miodow. kowe, co osBabia proces fotosyntezy. Nasionnice Nasionnica Larwy powoduj  robaczywienie Wyrzdza du|e szkody we wszyst- trze[niówka owoców odmian o [redniej i póznej kich rejonach uprawy, im pózniejsza (Rhagoletis cerasi) porze dojrzewania (od 2. tygodnia pory odmiana, tym bardziej nara|ona na dojrzewania czere[ni). W czasie zbioru uszkodzenia. Stwierdzenie obecno[ci (Rhagoletis wewntrz owoców znajduj si biaBe, larw w owocach, powoduje utrat cingulata) beznogie larwy do 4 mm dBugo[ci. warto[ci handlowej caBego plonu. Namiotnikowate Licinek Wiosn pki nie rozwijaj si lub Wystpuje lokalnie. Mo|e zniszczy tarninaczek rozwój ich jest bardzo sBaby, a na- 40-60% pków i zawizków. stpnie widn i opadaj. W uszko- dzonych pkach widoczne s odcho- dy gsienic. Po kwitnieniu w mBo- dych zawizkach s wygryzione dziurki lub caBe wntrze. Zwójkówkowate Zwójkówki W okresie wiosennym gsienice |e- Gsienice mog kaleczy, uszkadza li[ciowe ruj w rozetach li[ciowych i li[cio- i nadgryza owoce. i inne gsienice wo-kwiatowych, w lecie na li[ciach. zjadajce li[cie 26 Zwójka Gsienice |eruj na pniach drzew, Zahamowanie wzrostu drzew i zasy- koróweczka w miejscach uszkodzonych wida chanie gaBzi. sprzdzione w maBe woreczki brzo- we odchody, a pod kor wida liczne, ró|nej wielko[ci chodniki przeplata- jce si ze sob. Najliczniej zasiedla- j dolne odcinki pni. Szpeciele Pordzewiacz {erowanie szpecieli powoduje od- Przy licznej populacji dochodzi do [liwowy barwienie blaszki li[ciowej widoczne przedwczesnego opadania li[ci, za- w postaci tzw. srebrzenia si li[ci. hamowania rozwoju mBodych drzew, spadku plonu. Przdziorki Przdziorek Na li[ciach widoczne pocztkowo Przy licznej populacji szkodników chmielowiec jasnozielone, pózniej |óBte plamki, dochodzi do przedwczesnego opada- z czasem zlewajce si ze sob. Przy nia li[ci. Pozbawione asymilatów silnym opanowaniu przez szkodnika drzewa sBabiej kwitn i owocuj. li[cie |óBkn, brzowiej, mog by równie| widoczne oprzdy z paj- czyny. Przdziorek Na li[ciach widoczne pocztkowo owocowiec jasnozielone, pózniej |óBte plamki, z czasem zlewajce si ze sob. Przy silnym opanowaniu przez szkodnika li[cie |óBkn i brzowiej. Ryjkowcowate Kwieciak Wkrótce po kwitnieniu na mBodych Wystpuje lokalnie, mo|e zniszczy pestkowiec zawizkach widoczne s nakBucia nawet kilkadziesit procent zawiz- zrobione przez samic skBadajc jajo ków. Wystpowaniu sprzyja ssiedz- do wntrza pestki. W okresie wybar- two czeremchy. wiania si owoców wychodzce z pestek chrzszcze uszkadzaj mi|sz i skórk. Owoce gnij. {ukowate Chrabszcz Pdraki powoduj osBabienie, stop- GBówne szkody powoduj pdraki. majowy niowe widnicie i zamieranie, Lokalnie na czere[ni szkody mog szczególnie najmBodszych drzewek, by du|e, gdy| pdraki mog by w pierwszych latach po zaBo|eniu przyczyn silnego osBabienia i zamie- sadu. Silnie uszkodzone ro[liny Ba- rania drzewek w najmBodszych sa- two jest wyrwa z gleby, gdy| ich dach, szczególnie w rejonach liczne- szyjka korzeniowa jest ogryziona, go wystpowania. a korzenie podgryzione. W glebie na szyjce korzeniowej i korzeniach uszkodzonej ro[liny mo|na znalez pdraki, które mog wdrowa wzdBu| rzdu do kolejnych drzewek. Chrzszcze mog tak|e szkieletowa li[cie i uszkadza zawizki owoców. 27 Fot. 11. Chrabszcz majowy  chrzszcz Fot. 12. Larwy pdraków uszkadzajce korzenie Fot. 13. Licinek tarninaczek  z lewej strony Fot. 14. Mszyca czere[niowa  uszkodzone uszkodzone pki wierzchoBkowe li[cie Fot. 15. Nasionnica trze[niówka  mucha Fot. 16. Ragoletis cingulata  mucha 28 Fot. 17. Zimujce jaja przdziorka owocowca Fot. 18. Tutkarze  uszkodzony zawizek Fot. 19. Gsienica zwójki koróweczki Fot. 20. {óBta puBapka lepowa do odBawiania much nasionnic Tabela 15. Metody ograniczenia szkodników wystpujcych na czere[ni oraz ich znaczenie gospodarcze Metoda ograniczania Znaczenie Szkodnik gospodarcze agrotechniczna chemiczna Mszyce Mszyca Wycinanie, usuwanie i niszcze- Zabiegi zwalczajce po Mszyca ma du|e czere[niowa nie zasiedlonych przez mszyce przekroczeniu progu znaczenie gospo- pdów zmniejsza liczebno[ zagro|enia. darcze. populacji mszyc. Drapie|ce: biedronkowate, bzygowate, siatkoskrzydBe (np. zBotooki), pluskwiaki ró|noskrzydBe (np. dziubaBkowate). Parazytoidy: paso|ytnicze bBonkówki, np. mszycarzowate. Nasionnice Nasionnica Paso|yty poczwarek z rodziny Zabiegi zwalczajce Du|e na terenie trze[niówka Ichneumonidae. Monitorowa w okresie lotu much caBego kraju. przebieg lotu, odBawiajc mu- i skBadania jaj. Na póz- 29 Rhagoletis chy na puBapki lepowe. nych odmianach trzeba cingulata wykona 3-4 zabiegi zwalczajce. Namiotnikowate Licinek Paso|yty poczwarek oraz ptaki. Zabieg zwalczajcy Lokalnie du|e. tarninaczek w fazie nabrzmiewania i pkania pków, w sa- dach, gdzie notowano szkodnika w poprzednim roku. Zwójkówkowate Zwójkówki Spaso|ytowanie gsienic i po- W sadach zagro|onych MaBe - tylko lokal- li[ciowe czwarek przez bBonkówki. zwalczanie gsienic, nie liczniejsze wy- i inne gsienice w okresie przed kwitnie- stpowanie gsienic. zjadajce li[cie niem czere[ni. Zwójka Spaso|ytowanie gsienic. Zwalczanie w okresie Lokalnie wystpuje koróweczka masowego lotu motyli liczniej w pojedyn- i skBadania jaj. Opryski- czych sadach lub wa pnie i grube konary w kwaterach dane- drzew w I i II dek. czerw- go sadu. ca, kolejne opryskiwania (2-3) dostosowa do dy- namiki wylotu motyli re- jestrowanego za pomoc puBapek feromonowych. Szpeciele Pordzewiacz 1. ZakBada sad ze zdrowego Obecnie brak [rodków Wystpuje lokalnie. [liwowy materiaBu nasadzeniowego, ochrony ro[lin zareje- Przy du|ej liczeb- wolnego od szkodnika, kontro- strowanych do zwalcza- no[ci mo|e uszka- lowa zrazy i podkBadki u|ywa- nia szkodnika. dza znaczny pro- ne do reprodukcji cent drzew. Szcze- 2. Introdukowa do sadu natu- gólnie grozny ralnych wrogów szpecieli  dra- w mBodych sadach. pie|ne roztocze z rodziny Phy- toseiidae, które niszcz szpeciele. Przdziorki Przdziorek Wprowadza do sadu drapie|ne Zwalczanie chemiczne Szkodniki wystpuj chmielowiec roztocze z rodziny Phytoseiidae przdziorków przepro- lokalnie. Przy du|ej w celu ograniczenia liczebno[ci wadza na podstawie liczebno[ci mog przdziorków. Stosowa do- lustracji sadu. Zabieg uszkadza znaczny Przdziorek zwolone akarycydy. nale|y wykona od fazy procent drzew. owocowiec pkania pków do po- cztku fazy kwitnienia. Ryjkowcowate Kwieciak Paso|yty poczwarek i chrzsz- Zabieg zwalczajcy Lokalnie du|e. pestkowiec czy oraz ptaki. wkrótce po kwitnieniu. 30 {ukowate Chrabszcz 1. Bardzo wa|ny jest wybór UzupeBniajco, przed Lokalne, w rejo- majowy pola wolnego od pdraków. zaBo|eniem sadu mo|na nach wystpowania Unikanie pól w pobli|u lasów, stosowa chloropiryfos pdraków chra- zadrzewieD, na których mog do zwalczania pdraków bszcza majowego. |y pdraki i |erowa chrabsz- w glebie. cze. Zwalczanie chemiczne 2. Mechaniczne zwalczanie stosowa w koDcu kwiet- pdraków: zaleca si kilkakrot- nia lub na pocztku maja n mechaniczn upraw gleby ewentualnie w drugiej ostrymi narzdziami (np. gle- poBowie sierpnia. bogryzarkami). Uprawa gryki - Sporadycznie mo|e by zawiera taniny, które hamuj potrzebne zwalczanie rozwój pdraków. chrzszczy podczas ich |erowania na li[ciach drzew. Przy doborze [rodków ochrony ro[lin i ich dawek zaleca si korzystanie z wyszuki- warki dostpnej na stronach internetowych Ministerstwa Rolnictwa i Rozwoju Wsi: http://www.minrol.gov.pl/pol/Informacje-branzowe/Produkcja-roslinna/Ochrona- roslin/Wyszukiwarka-i-etykiety-srodkow-ochrony-roslin gdzie znajduj si aktualne informacje w zakresie dopuszczenia [rodków do obrotu. 5.2. Progi zagro|enia czere[ni przez szkodniki i metody okre[lania ich liczebno[ci Przy podejmowaniu decyzji o konieczno[ci wykonania zabiegu chemicznego s pomocne trzy progi liczebno[ci szkodnika. Pierwszy z nich to próg szkodliwo[ci okre[lajcy liczeb- no[ populacji, przy której mo|na zauwa|y najmniejsz strat w ilo[ci lub jako[ci plonu. Kolejny próg nosi nazw progu ekonomicznej szkodliwo[ci i okre[la liczebno[ populacji szkodnika, przy której koszt wykonania zabiegu ochronnego jest równy stracie warto[ci plonu spowodowanej przez tego szkodnika. W przypadku wykonania zabiegu przy liczebno[ci szkodnika odpowiadajcej temu progowi, istnieje jednak niebezpieczeDstwo, |e populacja szkodnika bdzie z ró|nych powodów dalej si zwikszaBa, a wtedy straty warto[ci plonu mo- g przekroczy koszt wykonania zabiegu. Aby nie dopu[ci do takiej sytuacji, zabieg nale|y wykona przed osigniciem przez populacj szkodnika progu ekonomicznej szkodliwo[ci. Taka liczebno[ szkodnika nosi nazw progu zagro|enia. Sadownik podejmujc decyzj o wykonaniu bdz zaniechaniu zabiegu, musi bra pod uwag m.in. faz fenologiczn ro[liny, przewidywany plon, tolerancj uprawianej odmiany na szkodnika, wspóBwystpowanie chorób i innych szkodników, wystpowanie odporno[ci szkodnika na dostpne preparaty chemiczne, a tak|e cen owoców i koszty zabiegów ochron- nych. Do oceny zagro|enia czere[ni przez szkodniki jest potrzebna umiejtno[ prawidBowe- go okre[lenia liczebno[ci ich populacji. Znajomo[ biologii szkodników uBatwia wybranie wBa[ciwego terminu prowadzenia monitorowania ich wystpowania w sadzie (tab. 16). 31 Tabela 16. Terminy lustracji i progi zagro|enia dla wybranych szkodników czere[ni Szkodnik Termin lustracji Sposób lustracji Próg zagro|enia Mszyce Mszyca czere[niowa kwiecieD - lipiec co 14 dni przeglda ulistnie- 1 drzewo z kolonia- nie 50 losowo wybranych mi mszyc w próbie drzew 50 drzew Nasionnice Nasionnica od koDca maja do zawiesi |óBte puBapki lepo- [rednio 2 muchy trze[niówka pierwszej dekady we do odBowu owadów doro- odBowione na 1 pu- lipca sBych nasionnicy, sprawdza Bapk; kontrolowa 2 razy w tygodniu odBawianie si much (Rhagoletis cingulata) na |óBte tablice le- powe zawieszone w koronach drzew Namiotnikowate Licinek nabrzmiewanie pobra z 10 losowo wybra- 10 pków z gsieni- tarninaczek i pkanie pków nych drzew po 20 pków cami (razem 200) i przejrze pod binokularem, notujc obecne gsienice kwitnienie wizualny - przejrze na 10 20-30 uszkodzonych losowo wybranych drzewach kwiatów - koniecz- po 20 rozet kwiatowych (ra- no[ zwalczania zem 200) na obecno[ w nastpnym sezonie uszkodzeD Zwójkówkowate Gsienice zielony i biaBy przejrze na poszczególnych 3-5 gsienic |eruj- pk kwaterach po 200 rozet (20 cych w 100 rozetach drzew x 10 rozet) Szpeciele Pordzewiacz wiosn przegl- liczenie szpecieli nale|y wy- nie opracowano [liwowy da pki, a póz- kona pod mikroskopem niej li[cie co 2 stereoskopowego (powik- tygodnie szenie 40-krotne) Przdziorki Przdziorek czerwiec - lipiec przejrze z 40 losowo wy- 10 form ruchomych chmielowiec branych drzew po 5 li[ci na 1 li[ (razem 200) na obecno[ form ruchomych przdziorka Przdziorek okres bezlistny przejrze z 40 drzew po 1-2- grupa jaj o [rednicy owocowiec 3-letniej gaBzi na obecno[ 0,5 cm do 1 cm lub jaj zimowych przdziorka wikszej owcowca czerwiec - lipiec przejrze z 40 losowo wy- 10 form ruchomych branych drzew po 5 li[ci na 1 li[ (razem 200) na obecno[ form ruchomych przdziorka 32 Ryjkowcowate Kwieciak koniec kwitnienia strzsa chrzszcze z 35 lo- 5 chrzszczy strz- pestkowiec sowo wybranych drzew (po 1 [nitych z 35 gaBzi gaBzi z drzewa) {ukowate Pdraki wiosna  koniec pobra próbki gleby z 32 1 pdrak na 2 m2 (przed zaBo|eniem kwietnia lub lato doBków, o wymiarach 25 cm powierzchni pola sadu) - koniec sierpnia x 25 cm (30 cm gBboko[ci) = 2 m2 powierzchni pola, sprawdzi na obecno[ p- draków 5.3 BezpieczeDstwo owadów zapylajcych i entomofauny po|ytecznej BezpieczeDstwo owadów zapylajcych NieprawidBowe stosowanie [rodków ochrony ro[lin mo|e by szkodliwe dla owadów zapy- lajcych i powodowa ich podtruwanie lub wyniszczenie. Dotyczy to [rodków owado- i roz- toczobójczych, ale tak|e, cho zwykle w mniejszym stopniu, fungicydów. Zrodki ochrony ro[lin mog dziaBa na owady kontaktowo, |oBdkowo i gazowo. W warunkach polowych najczstsz przyczyn zatrucia pszczóB jest bezpo[redni kontakt z preparatem. Z kolei tok- syczno[ |oBdkowa wystpuje wówczas, gdy zatruty pokarm (pyBek, nektar, spadz) zostanie pobrany przez pszczoBy i zaniesiony do ula. Zatruciu mo|e ulec wówczas caBa rodzina pszcze- la, jak równie| wyprodukowany przez ni miód. Nale|y pamita, |e stosowane [rodki ochrony ro[lin wykazuj jednocze[nie wicej ni| jeden rodzaj toksyczno[ci dla owadów zapy- lajcych. Aby zapobiec temu zjawisku nale|y koniecznie przestrzega kilku podstawowych zasad: 1. [rodki ochrony ro[lin stosowa tylko wówczas, gdy jest to konieczne, 2. zabiegi ochrony ro[lin wykonywa wyBcznie [rodkami zarejestrowanymi dla danej uprawy, 3. przestrzega zapisów etykiety-instrukcji stosowania [rodków ochrony ro[lin, 4. nie stosowa niezalecanych mieszanin [rodków ochrony ro[lin, 5. prawidBowo dobiera termin zabiegu i dawk stosowanego preparatu, 6. nie stosowa [rodków ochrony na ro[liny pokryte spadzi, a je[li jest taka koniecz- no[, to wybiera [rodki bezpieczne i przestrzega okresu prewencji, 7. nie stosowa [rodków ochrony ro[lin (gBównie insektycydów) w czasie kwitnienia ro[lin uprawnych, jak równie| chwastów i innej ro[linno[ci znajdujcej si w otoczeniu upraw, 8. w razie konieczno[ci opryskiwania ro[lin sadowniczych podczas kwitnienia zabieg na- le|y wykona przed wieczorem, po oblocie pszczóB, u|ywajc [rodków o prewencji nie dBu|szej ni| 6 godzin, 9. pamita o prawidBowej technice zabiegu, 10. zabiegi [rodkami ochrony ro[lin wykonywa w warunkach zapobiegajcych znoszeniu cieczy roboczej na ssiednie uprawy. 33 Ochrona entomofauny po|ytecznej Przed wykonaniem zabiegu ochronnego bardzo wa|na jest ocena wystpowania w sadzie drapie|ców oraz parazytoidów (tab. 17).. W wielu wypadkach, kiedy liczebno[ populacji szkodnika osiga próg zagro|enia i jednocze[nie populacja drapie|ców lub parazytoidów jest odpowiednio wysoka, decyzj o wykonaniu zabiegu mo|na opózni i podj po kolejnej lu- stracji sadu. Tabela 17. Fauna po|yteczna najcz[ciej wystpujca w sadach chronionych [rodkami selektywnymi lub cz[ciowo selektywnymi Przedstawiciele fauny PrzykBadowe GBówne zródBa pokarmu po|ytecznej gatunki/rodzaje Biedronkowate biedronka siedmiokropka mszyce, czerwce, przdziorki, biedronka wrzeci|ka drobne larwy motyli i muchówek biedronka dwukropka skulik przdziorkowiec ZBotooki zBotook pospolity mszyce, maBe gsienice motyli Drapie|ne pluskwiaki dziubaBek gajowy mszyce, wciornastki, przdziorki, dziubaBeczek maBy jaja i maBe gsienice motyli, larwy delikacik zielonawy muchówek Drapie|ne muchówki (gBów- bzyg pr|kowany mszyce, czerwce, wciornastki nie bzygowate, pryszczarkowa- pryszczarek mszycojad te, rczycowate) Owady kruszynki jaja, larwy, poczwarki, owady paso|ytnicze/parazytoidy mszycarze dorosBe wielu gatunków szkodli- (mszycarzowate, gsieniczni- wych motyli (w tym zwójkówek kowate, kruszynkowate, ble- li[ciowych, owocówek), mszyce, skotkowate) kwieciaki, miseczniki, szkodniki minujce li[cie Chrzszcze z rodziny biegacz fioletowy larwy i owady dorosBe wielu szko- biegaczowatych biegacz zBocisty dliwych motyli, bBonkówek, i kusakowatych Oligota flavicornis chrzszczy, przdziorki Skorki skorek pospolity mszyce, drobne owady i ich jaja Drapie|ne roztocze dobroczynek gruszowiec przdziorki, szpeciele dobroczynkowate Liczebno[ owadów po|ytecznych mo|na oszacowa, wykorzystujc do tego celu metod otrzsa- nia ich z gaBzi na biaB pBacht entomologiczn o powierzchni 0,25 m2. Na ka|dej kwaterze nale|y otrzsn po 1 gaBzi z 30 losowo wybranych drzew. Aby zachowa lub zwikszy obecno[ organizmów po|ytecznych w danej uprawie nale|y przede wszystkim: ·ð stosowa [rodki ochrony ro[lin selektywne lub cz[ciowo selektywne dla fauny po|y- tecznej (wykaz zamieszczony w aktualnym Programie Ochrony Ro[lin Sadowniczych); 34 ·ð w miar mo|liwo[ci wprowadza drapie|ce i paso|yty pochodzce z hodowli laborato- ryjnych w celu zasilenia populacji naturalnie wystpujcych; ·ð zwiksza bioró|norodno[ upraw. W biologicznym zwalczaniu roztoczy ro[lino|ernych bardzo pomocne mog by drapie|ne roztocze z rodziny dobroczynkowatych (Phytoseiidae). Spo[ród wielu gatunków naturalnie wystpujcych w przyrodzie, jak równie| rozmna|anych w warunkach laboratoryjnych, naj- szersze zastosowanie w praktyce znalazB dobroczynek gruszowiec. Mo|e on ograniczy li- czebno[ przdziorków i szpecieli na plantacji, je|eli jest odpowiednio liczny. Dobroczynek gruszowiec (Typhlodromus pyri) DorosBe samice o ciele kremowo-|óBtym, gruszkowatym s dBugo[ci okoBo 0,3 mm. Samce s nieznacznie mniejsze od samic. Jaja s biaBawe, eliptyczne, czsto skBadane w zBo|ach. Stadia larwalne s przezroczyste, z 3 parami odnó|y. Stadia nimfalne maj 4 pary odnó|y, s podobne do osobników dorosBych, ale mniejsze. Obecnie podejmuje si próby wprowadzania dobroczynka gruszowca w opaskach filco- wych do sadów. Opaski najlepiej przymocowa do pdów sznurkiem. Zasady obowizujce przy wprowadzaniu dobroczynka: ·ð w sytuacji bardzo licznego wystpowania roztoczy ro[lino|ernych, najpierw ogranicza si je [rodkiem roztoczobójczym, a dopiero pózniej wprowadza dobroczynka gruszowca; ·ð po wprowadzeniu drapie|cy stosuje si tylko [rodki selektywne dla po|ytecznych roztoczy. 5.4. Ochrona przed gryzoniami Drobne gryzonie (nornik polny i karczownik ziemnowodny) mog wyrzdza du|e szkody zwBaszcza w mBodych sadach czere[niowych. Nornik polny, wystpujc co kilka, kilkana[cie lat w du|ym nasileniu, jest w stanie zniszczy znaczne powierzchnie sadów przez ogryzanie korzeni i szyjki korzeniowej drzew. W celu ograniczenia jego |erowania stosuje si zatrute ziarno. Karczownik ziemnowodny wystpuje gBównie w Polsce poBudniowej, niszczy drzewa przez ogryzanie ich korzeni. Do zwalczania karczownika poleca si obecnie tylko metody niechemiczne (puBapki kleszczowe, sto|kowe i rurkowe). 5.5. Ochrona przed ptakami Czere[nie nara|one s na szkody wyrzdzane przez ptaki. Najwiksze szkody wyrzdzaj szpaki i kwiczoBy, a zwykle mniejsze znaczenie maj gawrony i grubodzioby. Metody ochro- ny plonu przed ptakami s nastpujce: Odstraszanie biosoniczne polega na wykorzystaniu aparatury nagBa[niajcej emitujcej krzyk ptaków w celu ich przera|enia. Dla odstraszenia szpaków stosuje si ich wBasny krzyk oraz sójki, dla odstraszenia kwiczoBów  krzyk sójki, natomiast gawronów  ich wBasny. Emi- sje powinny by krótkie i nadawane tylko w czasie nalotów ptaków na sad. Odstraszanie piroakustyczne - na odgBos detonatora gazowego, pistoletów oraz rakietnic reaguj wszystkie gatunki |erujce gromadnie (szpak, kwiczoB, gawron). Efekty piroaku- styczne doskonale wzmacniaj odstraszanie biosoniczne. Stosowanie obu metod Bcznie mo|e odstraszy do 95%  atakujcych owoce ptaków. Nale|y unika monotonnej pracy detonatora, 35 gdy| ptaki z Batwo[ci lokalizuj nie tylko jego poBo|enie w sadzie, ale i odstp czasowy de- tonacji (czstotliwo[) i odpowiednio modyfikuj swoje zachowanie. Metoda mechaniczna polega na u|yciu specjalnych siatek przeciw ptakom, rozwijanych na konstrukcji no[nej, w postaci rusztowania z pali i drutów. Zabezpieczenie takie zapewnia peBn ochron plonu. Nie zaleca si zarzucania siatek bezpo[rednio na drzewa, gdy| w ten sposób uszkadza si siatk, cz[ plonu, li[cie, gaBzie, a tak|e nara|a |ycie ptaków. W prak- tyce stosowanie siatek ogranicza si zwykle do maBych obiektów, nie przekraczajcych 1 hek- tara. Metoda ekologiczna. W porze dojrzewania pózniejszych odmian czere[ni bardzo atrak- cyjnym pokarmem ro[linnym szpaka i kwiczoBa jest owocujca morwa biaBa. Wolno stojce drzewa morwy w odlegBo[ci kilkuset metrów od sadu mog znaczco zmniejszy zapotrzebo- wanie ptaków na owoce czere[ni. Taki stan mo|na bdzie osign jednak dopiero przy takiej poda|y owoców morwy, która w znacznej mierze zrównowa|y zapotrzebowanie ptaków na owo- ce czere[ni, które stanowi okoBo 20% ich dziennej diety. 6. TECHNIKA STOSOWANIA ZRODKÓW OCHRONY ROZLIN Dr Grzegorz Doruchowski, prof. dr hab. Ryszard HoBownicki, dr Artur GodyD Technika ochrony ro[lin musi zapewnia skuteczno[ zabiegów oraz bezpieczeDstwo dla ludzi i [rodowiska. Cele te mo|na uzyska przez: ·ð przeprowadzanie zabiegów w odpowiednich warunkach pogodowych, ·ð dobór opryskiwacza stosownie do stawianych przed nim zadaD, ·ð utrzymanie sprawno[ci technicznej opryskiwacza (obowizkowe badania okresowe), ·ð wybór dawki cieczy u|ytkowej odpowiednio do rzeczywistych potrzeb, ·ð systematyczne kalibrowanie opryskiwacza, polegajce na wBa[ciwym doborze rozpy- laczy i innych parametrów pracy. Warunki pogodowe Ze wzgldu na ryzyko znoszenia cieczy przez wiatr oraz szybkie odparowanie wody z na- niesionej ciecz u|ytkowej przy wysokiej temperaturze i niskiej wilgotno[ci powietrza zabiegi powinno si przeprowadza w nastpujcych warunkach pogodowych (warto[ci optymalne oraz graniczne): ·ð temperatura powietrza: 6-20 °C (przy zwalczaniu szkodników minimalna tempe- ratura to 12-15 °C), ·ð wilgotno[ wzgldna powietrza: 50-95% (minimum 40%), ·ð prdko[ wiatru: 0,5-2 m/s (maksimum 3 m/s). Precyzyjne techniki zwalczania chorób i szkodników Nanoszenie cieczy na drzewa odbywa si przy udziale strumienia powietrza wytwarzanego przez wentylatory osiowe lub promieniowe. Standardowe opryskiwacze wentylatorowe wy- posa|one w wentylatory osiowe, wytwarzajce radialnie skierowany strumieD powietrza, na- 36 daj si jedynie do ochrony sadów tradycyjnych o wysokich i przestrzennie rozbudowanych koronach, gdzie niezbdny jest strumieD powietrza o du|ej wydajno[ci. Sady karBowe i póB- karBowe powinny by opryskiwane przy u|yciu bardziej precyzyjnych wentylatorów wyposa- |onych w deflektory, które dziki zmniejszeniu odlegBo[ci rozpylaczy i wylotów powietrza od koron drzew bardziej równomiernie i przy mniejszych stratach nanosz ciecz. Do ochrony sadów karBowych o niewielkich koronach zaleca si tak|e wentylatory promieniowe z kiero- wanym strumieniem powietrza. S one wyposa|one w elastyczne przewody zakoDczone gar- dzielami wylotowymi, w których zamontowane s rozpylacze. Najmniejszymi stratami cieczy charakteryzuj si opryskiwacze tunelowe. Odzyskuj one w okresie wiosny ok. 40-50% cie- czy u|ytkowej, a w fazie peBnego ulistnienia 20-30%. Dziki trzykrotnie mniejszej emisji [.o.r. do [rodowiska, w porównaniu z tradycyjnymi metodami ochrony sadów, technika tune- lowa zostaBa uznana za najbardziej przyjazn dla [rodowiska. Technika zwalczania chwastów Parametry pracy i typ rozpylaczy do zwalczania chwastów nale|y dobiera w taki sposób, aby umo|liwi stosowanie kropel drobnych na chwasty jednoli[cienne, [rednich i grubych na dwuli[cienne i co najmniej bardzo grubych w zabiegach doglebowych. Do zwalczania chwastów przed zaBo|eniem sadu najbardziej odpowiedni jest opryskiwacz polowy umo|liwiajcy opryskiwanie wyro[nitych chwastów na caBej powierzchni pola. Na- le|y wówczas stosowa rozpylacze pBaskostrumieniowe o symetrycznych strumieniach i sze- rokim kcie rozpylania (110-120o), umo|liwiajce odpowiednie pokrycie opryskiwanej po- wierzchni. Zwalczanie chwastów w rzdach drzew przy u|yciu herbicydów nieselektywnych wymaga u|ycia belek z osBonami. Zabiegi nale|y wówczas wykonywa unikajc opryskiwania li[ci oraz niezdrewniaBych pdów drzew. Chwasty wystpujce miejscowo mo|na zwalcza opry- skiwaczem plecakowym z lanc wyposa|on w osBon. Do równomiernego pokrycia pasa herbicydowego w rzdach ro[lin wystarcz proste belki wyposa|one w asymetryczne rozpylacze grubokropliste, po jednym na ka|d poBow opry- skiwanego pasa. Kt ustawienia rozpylacza i wysoko[ poBo|enia belki nale|y tak dobra, aby  krótsze rami strumienia cieczy byBo skierowane w dóB, najlepiej pionowo na skraj opry- skiwanego pasa, a przeciwlegBe sigaBo 0,2-0,3 m poza lini rzdów drzew. Takie ustawienie pozwala na uzyskanie równomiernego rozkBadu poprzecznego cieczy. W sadach z konarami drzew nisko poBo|onymi nad opryskiwan powierzchni do aplikacji herbicydów nieselek- tywnych nale|y stosowa belki z osBonami. Zazwyczaj s one wyposa|one w 3-4 rozpylacze, z których skrajny jest rozpylaczem asymetrycznym, a pozostaBe to standardowe o kcie rozpy- lania 110-120o. Najlepiej, je[li bd to rozpylacze e|ektorowe krótkie, charakteryzujce si niewielkimi rozmiarami, które wytwarzaj mniej podatne na znoszenie grube krople. Sprawno[ techniczna opryskiwaczy Opryskiwacze podlegaj obowizkowi badania sprawno[ci technicznej w specjalistycz- nych stacjach kontroli opryskiwaczy. Badania nale|y przeprowadza w okresach nie dBu|- szych ni| 3 lata. Polegaj one na wizualnej ocenie stanu technicznego i funkcjonalnym te[cie 37 poszczególnych podzespoBów opryskiwacza oraz ocenie dziaBania rozpylaczy na podstawie pomiaru poprzecznego rozkBadu cieczy lub wydatku rozpylaczy. Dawka cieczy u|ytkowej Podczas zwalczania chorób i szkodników dawka cieczy u|ytkowej musi zapewnia rów- nomierny rozkBad cieczy na ro[linach oraz odpowiednie ich pokrycie, a jednocze[nie nie po- wodowa ociekania cieczy i tym samym strat [rodków ochrony ro[lin. Zalecane dawki cieczy przedstawiono w tabeli 18. Tabela 18. Opryskiwanie sadów - dawki cieczy Sad Opryskiwacz Wielko[ drzew Rozstawa szer. x wys. 6,0 4,0 x 3,5 600 ÷ 800 - - - 4,5÷5,0 3,5 x 3,0 500 ÷ 750 300 ÷ 500 - - 4,0 2,8 x 2,0 300 ÷ 500 250 ÷ 300 250 ÷ 300 250 ÷ 300* 3,0÷3,5 2,1 x 1,5 200 ÷ 300 150 ÷ 200 150 ÷ 200 150 ÷ 200* Uwagi:(*) odzyskiwanie 30% cieczy u|ytkowej Kalibracja opryskiwacza Kalibracja opryskiwacza jest obowizkiem ka|dego profesjonalnego u|ytkownika [rodków ochrony ro[lin. Polega ona na okre[leniu, doborze i regulacji parametrów jego pracy w sposób zapewniajcy precyzyjn realizacj zaBo|onej dawki cieczy przy mo|liwie najmniejszych stra- tach. W toku kalibracji dobierane s nastpujce parametry: ·ð rozpylacze: typ, rozmiar, rozstawa lub ich liczba na szeroko[ci dziaBania opryskiwacza, ·ð ci[nienie cieczy, ·ð wydatek rozpylaczy: jako wynik rozmiaru i liczby rozpylaczy oraz ci[nienia cieczy, ·ð prdko[ robocza, ·ð wydajno[ strumienia powietrza. W tabeli 19. przedstawiono procedury kalibracji opryskiwaczy do ochrony sadów, a w 20. opryskiwaczy pasowych do zwalczania chwastów. 38 Tabela 19. Procedura kalibracji opryskiwacza  ochrona sadów 39 Tabela 20. Procedura kalibracji opryskiwaczy do zwalczania chwastów w rzdach drzew Rozpylacze i ci[nienie cieczy W ochronie sadów stosuje si gBównie ci[nieniowe rozpylacze wirowe, które wytwarzaj strumieD drobnych kropel w formie pustego sto|ka i kcie rozpylania 80°. Pracuj one w za- kresie ci[nieD 5-15 barów. Podczas wietrznej pogody (powy|ej 2,0 m/s) drobne krople s Ba- two znoszone i nie zapewniaj skutecznego zabiegu. Dlatego w takich warunkach nale|y u|ywa rozpylaczy e|ektorowych wytwarzajcych krople grube. Przy braku rozpylaczy e|ektorowych wielko[ kropel mo|na zwikszy, stosujc rozpylacze wirowe, ale o wik- szym wydatku i pracujcych przy mo|liwie najni|szym ci[nieniu. Rozpylacze pBaskostru- mieniowe znajduj zastosowanie do zwalczania chwastów. Wytwarzaj one strumieD kropel w ksztaBcie pBaskiego wachlarza i w wersji standardowej produkuj krople drobne i [rednie, pozwalajce na uzyskanie poprawnej skuteczno[ci biologicznej. Dziki energii kinetycznej kropel, wikszej ni| dla rozpylaczy wirowych, lepiej penetruj chwasty. Aby zminimalizowa ryzyko znoszenia podczas w wiatru nale|y stosowa rozpylacze pBaskostrumieniowe e|ekto- rowe, które wytwarzaj krople grube i bardzo grube. Chocia| nie gwarantuj one tak dobrego pokrycia ro[lin jak krople drobne czy [rednie to pozwalaj na wykonanie zabiegu przy mini- malnym znoszeniu w sposób bezpieczny dla ro[lin i [rodowiska. Zakres ci[nieD roboczych dla 40 pBaskostrumieniowych rozpylaczy standardowych i e|ektorowych kompaktowych wynosi 1,5- 5 barów, a dla e|ektorowych, tzw. dBugich 3-8 barów. Wydajno[ wentylatora WBa[ciwie dobrana wydajno[ wentylatora to wynik kompromisu. Powinna on by na tyle wysoka, aby zapewni równomierne naniesienie, ale równie| na tyle niska, aby straty cieczy wywoBane jej  przedmuchiwaniem byBy mo|liwie jak najmniejsze. Regulacj wydajno[ci wentylatora przeprowadza si przez zmian przeBo|enia przekBadni lub zmian kta natarcia Bopatek wirnika lub w ostateczno[ci przez zmian obrotów silnika. Dla tego ostatniego sposo- bu zakres regulacji jest niewielki, gdy| wi|e si z jednoczesn redukcj wydajno[ci pompy opryskiwacza, co zwiksza pulsacj ci[nienia i pogarsza efekt mieszania cieczy w zbiorniku. Prdko[ opryskiwania W ochronie sadów prdko[ opryskiwania nie powinna wykracza poza zakres 4,0- 7,0 km/godz. Zabiegi podczas wiatru i w gstych, przestrzennie rozbudowanych drzewach powinno si wykonywa przy mniejszej prdko[ci (4,0-5,0 km/godz.). Wczesn wiosn i do okresu kwitnienia prdko[ robocz mo|na zwikszy do 8,0 km/godz. Zbyt niska prdko[ robocza opryskiwacza wyposa|onego w wentylator o du|ej wydajno[ci pogarsza warunki nanoszenia kropel i powoduje straty cieczy, która "przedmuchiwana" przez korony drzew zanieczyszcza gleb i powietrze. Zabiegi ochrony ro[lin musz by wykonywane z poszanowaniem [rodowiska naturalnego, dlatego konieczne jest ograniczanie strat cieczy w wyniku jej znoszenia oraz zachowanie stref ochronnych w otoczeniu obszarów wra|liwych. Na wszystkich etapach prac z u|yciem [rodków ochrony ro[lin nale|y postpowa z nimi w sposób bezpieczny dla zdrowia ludzi, zwierzt i [rodowiska. Zasada ta dotyczy w szczególno[ci indywidualnej ochrony operatora przed ska|eniem, przechowywania [rodków ochrony ro[lin, sporzdzania cieczy u|ytkowej i napeBniania opryskiwacza, mycia sprztu oraz zagospodarowania resztek cieczy u|yt- kowej i ska|onej wody po myciu. 7. SYSTEMY WSPOMAGANIA DECYZJI Z powodu braku systemów wspomagania decyzji w ochronie ro[lin sadowniczych przed agrofagami w Instytucie Ogrodnictwa prowadzone s badania nad ich opracowaniem, z uwzgldnieniem optymalnego sposobu i terminu zwalczania. Obecnie przy wyborze [rodków ochrony mo|na skorzysta z: ·ð Programu Ochrony Ro[lin Sadowniczych opracowywanego co roku przez Instytut Ogrodnictwa, Skierniewice, a wydawanego przez wydawnictwo Hortpress Warszawie (aktualny z 2013 r.), ·ð wykazu etykiet-instrukcji [rodków ochrony ro[lin na stronie Ministerstwa Rolnictwa i Rozwoju Wsi: strona etykiety instrukcje: http://www.bip.minrol.gov.pl/pol/Informacjebranzowe/Produkcja-roslinna/Ochronaroslin/ lub wyszukiwarki [rodków ochrony: 41 http://www.minrol.gov.pl/pol/Informacjebranzowe/Produkcja- roslinna/Ochronaroslin/Wyszukiwarka-i-etykiety-srodkow-ochrony-roslin Bie|ce informacje na temat nawadniania mo|na uzyska w Serwisie Nawodnieniowym na stronie internetowej Instytutu Ogrodnictwa: http://www.nawadnianie.inhort.pl. Przydatne adresy stron internetowych: www.minrol.gov.pl - Ministerstwo Rolnictwa i Rozwoju Wsi www.piorin.gov.pl - PaDstwowa Inspekcja Ochrony Ro[lin i Nasiennictwa, GBówny In- spektorat w Warszawie www.inhort.skierniewice.pl - Instytut Ogrodnictwa w Skierniewicach www.ior.poznan.pl  Instytut Ochrony Ro[lin - PaDstwowy Instytut Badawczy w Poznaniu www.ihar.edu.pl - Instytut Hodowli i Aklimatyzacji Ro[lin - PaDstwowy Instytut Badawczy www.ios.edu.pl - Instytut Ochrony Zrodowiska - PaDstwowy Instytut Badawczy www.pzh.gov.pl - Narodowy Instytut Zdrowia Publicznego  PaDstwowy ZakBad Higieny www.etox.2p.pl - Internetowy serwis toksykologii klinicznej www.iung.pulawy.pl - Instytut Uprawy, Nawo|enia i Gleboznawstwa - PaDstwowy Insty- tut Badawczy www.coboru.pl - Centralny O[rodek Badania Odmian Ro[lin Uprawnych w SBupi Wielkiej 8. ZASADY PROWADZENIA EWIDENCJI ZRODKÓW OCHRONY ROZLIN W my[l art. 67 ust. 1 rozporzdzenia Parlamentu Europejskiego i Rady (WE) nr 1107/2009 z dnia 21 pazdziernika 2009 r. (Dz. U. L 309 z 24.11.2009, str. 1), wBa[ciciele gospodarstw rolnych s zobowizani do prowadzenia ewidencji zabiegów wykonywanych przy u|yciu chemicznych [rodków ochrony ro[lin. Ewidencja musi zawiera takie informacje jak: nazw uprawianej ro[liny, powierzchni uprawy w gospodarstwie, wielko[ powierzchni oraz termin wykonania zabiegu, nazw zastosowanego [rodka ochrony ro[lin, dawk [rodka, przyczyn zastosowanego [rodka ochrony ro[lin. PrzykBadowa tabela do prowadzenia ewidencji [rodków ochrony ro[lin Zastosowany [rodek Uwagi ochrony ro[lin 1. 2. 3. 42 Terminy wykonania zabiegu Nazwa uprawianej ro[liny (odmiana) Powierzchnia uprawy w go- spodarstwie (ha) Wielko[ powierzchn i, na której wyk onano zabieg (ha) Numer pola nazwa handlowa nazwa substancji czynnej dawka (l/ha); (kg/ha) lub st|enie (5) Przyczyna zastosowania [rodka ochrony ro[lin (n a- zwa choroby, szkodnika, chwastu) faza rozwojowa upra- wianej ro[liny warunki pogodowe podczas zabiegu s kuteczno[ zabi egu L.p. Inne Dane o ewidencji [rodków mo|na uzupeBni o warunki pogodowe (temperatur, nasBo- necznienie, opad, wiatr) podczas zabiegu, faz rozwojow ro[liny, uzyskany efekt po zabiegu. Mog by one pomocne przy ocenie stopnia zasiedlenia ro[liny przez szkodniki oraz nasilenia chorób i celowo[ci wykonania kolejnych zabiegów. Ewidencja powinna by przechowywana przez okres przynajmniej 3 lat od dnia wykonania zabiegu. 43

Wyszukiwarka

Podobne podstrony:
Metodyka Integrowanej Ochrony MALINY PRODUCENT
Metodyka Integrowanej Ochrony TRUSKAWKI PRODUCENT
Metodyka Integrowanej Ochrony PORZECZKI PRODUCENT
Metodyka Integrowanej Ochrony CZERESNI
Metodyka Integrowanej Ochrony SLIWY PRODUCENT
Metodyka Integrowanej Ochrony GRUSZY PRODUCENT
Metodyka Integrowanej Ochrony JABLONI PRODUCENT
Metodyka integrowanej ochrony pieczarki
Metodyka Integrowanej Ochrony PORZECZKI
Metodyka Integrowanej Ochrony MALINY
Metodyka Integrowanej Ochrony WISNI
Metodyka Integrowanej Ochrony BOROWKI WYSOKIEJ
Metodyka Integrowanej Ochrony JABLONI
Metodyka Integrowanej Ochrony SLIWY
Metodyka Integrowanej Ochrony GRUSZY

więcej podobnych podstron