plik


ÿþCzytanie ze zrozumieniem Ucz si z Czytanie ze zrozumieniem Ucz si z Czytanie ze zrozumieniem Ucz si z Czytanie ze zrozumieniem Ucz si z Czytanie ze zrozumieniem Ucz si z Epoki literackie  bByskawiczna powtórka mistycznego nastawienia nie nale|y jednak myli STARO{YTNOZ z hedonizmem oznaczajcym egoistyczn ch u|y- cia za wszelk cen, bez liczenia si z konsekwen- cjami. Historia kultury Historia kultury Historia kultury Historia kultury Historia kultury " Pocztki stoicyzmu (Zenon z Kition), koncepcji, V wiek p.n.e. V wiek p.n.e. V wiek p.n.e. V wiek p.n.e. V wiek p.n.e. która wywarBa wielki wpByw na wieki pózniejsze, za- " Za spraw sofistów, wdrownych nauczycieli, roz- kBadajcej niewzruszon postaw wobec wszelkich wija si sztuka wymowy, czyli retoryka. Z gBoszon zjawisk dotyczcych czBowieka  umiar zarówno wo- przez nich wzgldno[ci prawdy, która pociga za bec zBa, jak i dobra [wiata. sob przyzwolenie na kBamstwa i obBud, walczy zwolennik staBych idei Sokrates  pierwszy etyk, " Podbijanie Italii przez Rzymian. który wprawdzie nie zostawiB po sobie dzieB pisa- " Rozwój Aleksandrii. nych, ale jego pogldy wywarBy wielki wpByw na fi- lozofów pózniejszych. II wiek p.n.e. II wiek p.n.e. II wiek p.n.e. II wiek p.n.e. II wiek p.n.e. " Rozkwit demokracji ateDskiej pod rzdami Pery- " Cigle dziaBaj szkoBy filozoficzne wcze[niejszych klesa. filozofów: Akademia PlatoDska i Likejon (Liceum) Arystotelesa. " OkoBo roku 450 p.n.e.  biblijna Ksiga Hioba i Pie[D nad Pie[niami, ostateczne spisanie Picioksigu. " Rozkwit Aleksandrii  biblioteka i muzeum. IV wiek p.n.e. IV wiek p.n.e. IV wiek p.n.e. IV wiek p.n.e. I wiek p.n.e. IV wiek p.n.e. I wiek p.n.e. I wiek p.n.e. I wiek p.n.e. I wiek p.n.e. Dwa najwiksze systemy filozoficzne antyku. Jeden " Dominacja Rzymu  rzdy Cezara, Augusta, Nero- idealistyczny  Platona, drugi, bardziej racjonalny  na. Powstanie Spartakusa. Rzymianie przejmuj do- Arystotelesa. robek grecki, religi i filozofi przeksztaBcaj na swój u|ytek. Prawdziwie oryginalnym dorobkiem " Platon, uczeD Sokratesa, w najsBynniejszym ze swo- Rzymian w dziejach my[li jest stworzenie prawa. ich dialogów, PaDstwie, za pomoc sBynnej metafo- ry jaskini przedstawia koncepcj [wiata: prawdzi- I wiek n.e. I wiek n.e. I wiek n.e. I wiek n.e. I wiek n.e. we s tylko idee  rzeczy same w sobie, bez wiedzy " Zapocztkowany w Grecji stoicyzm zdobywa umy- i cnotliwo[ci nie mo|emy ich jednak pozna i na co sBy Rzymian: dzieBa Seneki i Epikteta  neostoicyzm. dzieD widzimy tylko ich odbicia w postaci wszelkich ziemskich rzeczy. " W Jerozolimie zostaje stracony przywódca  sekty |ydowskiej Jezus Chrystus. Powstaj kolejne " Odrzucajc idealizm platoDski, Arystoteles two- Ewangelie, Dzieje Apostolskie, Apokalipsa [w. Jana. rzy koncepcj rzeczywisto[ci, zgodnie z któr jest ona splotem elementów materii z formami nadaj- III wiek n.e. III wiek n.e. III wiek n.e. III wiek n.e. III wiek n.e. cymi jej ostateczny ksztaBt. Przekonany o harmonij- nej i uporzdkowanej strukturze [wiata, d|y do  wy- " Za spraw Plotyna odradza si filozofia Platona  ja[nienia wszystkiego  tworzy klasyfikacje rozma- neoplatonizm. itych zjawisk i bytów, opisuje ich hierarchie i zale|- "  Sekta zwolenników Chrystusa zyskuje coraz wik- no[ci. Zajmuje si prawie wszystkimi dziedzinami sze rzesze wyznawców. ówczesnej wiedzy: fizyk, logik, przyrodoznaw- " Pocztki monastycyzmu chrze[cijaDskiego ([wity stwem, astronomi, polityk. Antoni). " Podboje Aleksandra Wielkiego. PrzeBom wieków IV i V n.e. PrzeBom wieków IV i V n.e. PrzeBom wieków IV i V n.e. PrzeBom wieków IV i V n.e. PrzeBom wieków IV i V n.e. III wiek p.n.e. III wiek p.n.e. III wiek p.n.e. III wiek p.n.e. III wiek p.n.e. " Pierwszy chrze[cijaDski system filozoficzny, augu- " System Epikura z Samos, zwany epikureizmem, stynizm: poBczenie elementów neoplatonizmu szkoBa gBoszca rado[ |ycia i uprawiania filozofii z dogmatami Ko[cioBa katolickiego  [wity Augu- jako podstawowy cel i sens egzystencji. Tego opty- styn wytycza bieg my[li na prawie osiemset lat, pod- 1 Czytanie ze zrozumieniem Ucz si z Czytanie ze zrozumieniem Ucz si z Czytanie ze zrozumieniem Ucz si z Czytanie ze zrozumieniem Ucz si z Czytanie ze zrozumieniem Ucz si z stawowymi prawami rzdzcymi filozofi staj si " Odyseja opowiada o dziesicioletniej tuBaczce jed- wiara i bezgraniczny szacunek dla autorytetów. nego z bohaterów wojny trojaDskiej, Odyseusza, ob- fitujcej w niezwykBe i niebezpieczne przygody, pod- " W 395 r.  podziaB Cesarstwa Rzymskiego na czas których poznajemy charakter Odyseusza, ob- wschodnie i zachodnie. Ostatnie igrzyska olimpij- serwujc jego niezBomno[, lecz tak|e uleganie na- skie. Synod w Rzymie ostatecznie ustala kanon No- mitno[ciom, strach i niezwykB odwag. U kresu wego Testamentu. oczekuje bohatera |ona Penelopa  przez lata opie- " W 380 r. cesarz Teodozjusz uznaje chrze[cijaD- rajca si zalotnikom, stanowi symbol wierno[ci i ko- stwo za religi paDstwow. biecego sprytu. Wdrówka Odyseusza symbolizuje przemiany ludzkiego |ycia. W obu eposach wa|n rol odgrywaj bogowie  sprzyjajcy lub przeszka- Biblia Biblia Biblia Biblia dzajcy bohaterom. Biblia PowstawaBa przez wiele stuleci  od XIII wieku p.n.e. VI/VII wiek p.n.e. VI/VII wiek p.n.e. VI/VII wiek p.n.e. VI/VII wiek p.n.e. VI/VII wiek p.n.e. (Stary Testament) a| do I wieku n.e. (Nowy Testa- Rozwój liryki greckiej  melika (pie[ni solowe): ment). Napisana zostaBa w jzyku hebrajskim, grec- Safona, pie[ni miBosne wyra|ajce uczucia intym- kim i aramejskim (tym ostatnim jzykiem mówiB za- ne; Ezop, bajki zwierzce wyszydzajce wady ludz- pewne Jezus). Wersj katolick stanowi 46 ksig kie indywidualne i spoBeczne; Tyrtajos, elegie wo- Starego Testamentu i 27 Nowego Testamentu, ale war- jenne, patriotyczne (wzorce poezji patriotycznej, to wiedzie, |e Biblia jest podstaw ró|nych religii i wy- zwanej tyrtejsk). stpuje w ró|nych wersjach, istniej bowiem jeszcze inne ksigi o tematyce biblijnej (apokryfy), nieuzna- V wiek p.n.e. V wiek p.n.e. V wiek p.n.e. V wiek p.n.e. V wiek p.n.e. wane przez Ko[cióB katolicki za nale|ce do podsta- Rozkwit teatru i dramatu greckiego (niewiele tek- wowego kanonu, a uznawane za takie przez inne Ko- stów przetrwaBo do dzi[ w caBo[ci). [cioBy. Stary Testament jest zródBem wiary dla |ydów i chrze[cijan, Nowy Testament  tylko dla chrze[cijan. " Tragicy: Ajschylos Prometeusz skowany; Sofokles Dla wszystkich ludzi  wyznawców innych religii bdz Król Edyp, Antygona  tragiczne dzieje rodu Labda- ateistów  Biblia mo|e by zbiorem wskazówek moral- kidów (rodziny Edypa), problem zmagania si z wBa- nych i rozwa|aD o charakterze etycznym, dla caBej ludz- snym losem, konieczno[ tragicznych ludzkich wy- ko[ci  wa|n ksig stanowic jedn z podstaw kultu- borów. ry europejskiej, a tak|e zródBem wiedzy historycznej " Eurypides Medea, Elektra. o dziejach ziem i ludów basenu Morza Zródziemnego. " Arystofanes  jeden z nielicznych twórców kome- Biblia stanowi zródBo gatunków literackich: dii (m.in. Ptaki), gatunku znacznie mniej przez sta- " Psalm  pie[D religijna Bczca cechy modlitwy ro|ytnych powa|anego. i hymnu; " W teatrze obowizuje zasada trzech jedno[ci: cza- " proroctwo  wizja przyszBo[ci narodu lub [wiata su, miejsca i akcji, a widz powinien dozna kathar- objawiona prorokom, na przykBad Apokalipsa [w. sis, czyli duchowego oczyszczenia spowodowanego Jana, czyli objawienie przyszBych losów [wiata; lito[ci i trwog odczuwanymi wobec losów bohate- " przypowie[ (parabola)  utwór zawierajcy rów tragedii. nauk moraln, w którym wydarzenia i postacie wa|ne s nie ze wzgldu na swój indywidualny IV wiek p.n.e. IV wiek p.n.e. IV wiek p.n.e. IV wiek p.n.e. IV wiek p.n.e. charakter, lecz dlatego, |e ilustruj jakie[ cechy Arystoteles Poetyka  rozprawa teoretyczna wskazuj- bdz warto[ci. ca cechy rodzajów i gatunków literackich, przede wszyst- W Biblii wystpuj tak|e kazania, dialogi, podania, kim dramatu, przez wiele pózniejszych wieków trakto- legendy, modlitwy. wana jako wzorzec tworzenia wszelkiej literatury wedle zasady mimesis, okre[lajcej na[ladowanie natury, i za- sady decorum, czyli odpowiednio[ci stylu do tre[ci. Literatura antyczna Literatura antyczna Literatura antyczna Literatura antyczna Literatura antyczna PrzeBom I wieku p.n.e. i I wieku n.e. PrzeBom I wieku p.n.e. i I wieku n.e. PrzeBom I wieku p.n.e. i I wieku n.e. VIII w. p.n.e. PrzeBom I wieku p.n.e. i I wieku n.e. VIII w. p.n.e. PrzeBom I wieku p.n.e. i I wieku n.e. VIII w. p.n.e. VIII w. p.n.e. VIII w. p.n.e. Naj[wietniejsza poezja rzymska Czas eposów. Homer, wdrowny pie[niarz, uwa|any za twórc Iliady i Odysei. " Wergiliusz Eneida, epos wzorowany na eposach greckich, opisujcy ucieczk Eneasza z pBoncej " Iliada opisuje wydarzenia ostatniego, dziesitego roku wojny trojaDskiej, spowodowanej przez porwa- Troi i jego wdrówk wspieran przez Neptuna nie piknej Heleny, osnute wokóB konfliktu Aga- (Posejdona). Wykonujc obowizek naBo|ony przez wyroczni, bohater porzuca ukochan, aby memnona z Achillesem, który, obra|ony, wycofuje si pocztkowo z walki, a przystpiwszy do niej po- zaBo|y Rzym  idea obowizku i po[wicenia wo- nownie, stacza sBynny zwyciski pojedynek z Hek- bec ojczyzny; Wergiliusz to tak|e twórca i popula- ryzator gatunku sielanki. torem. Akcj dzieBa koDczy pogrzeb Hektora. 2 Czytanie ze zrozumieniem Ucz si z Czytanie ze zrozumieniem Ucz si z Czytanie ze zrozumieniem Ucz si z Czytanie ze zrozumieniem Ucz si z Czytanie ze zrozumieniem Ucz si z " Horacy Pie[ni (Carmina), Ody  ró|norodna tematy- " |ywoty [witego Wojciecha i {ywot piciu braci m- ka: obyczajowa, religijna, miBosna, patriotyczna; do czenników. dzi[ wykorzystuje si wiele motywów znanych z tych " Bulla gnieznieDska  dokument zwany zBot bull jzy- utworów  carpe diem (Oda do Leukonoe), Exegi mo- ka polskiego ze wzgldu na liczne nazwy polskie. numentum& (Pie[D 30, ks. 3,  pomnik stworzyBem " Rok 1118 to koDcowa data Kroniki Galla Anonima, trwalszy ni| ze spi|u ). prawdopodobnie mnicha francuskiego piszcego po " Owidiusz Sztuka kochania; Metamorfozy  poemat Bacinie, przebywajcego na dworze BolesBawa Krzy- swoi[cie interpretujcy mitologi greck i rzymsk. woustego (króla przedstawiono tu jako wzorzec do- brego wBadcy). Pod koniec wieku najprawdopodobniej powstaBy pierw- sze strofy Bogurodzicy. ZREDNIOWIECZE Pocztek wieku: Kronika polska Wincentego Ka- dBubka  bajeczne dzieje Polski spisane po Bacinie, Historia kultury Historia kultury Historia kultury Historia kultury Historia kultury podrcznik uniwersytecki na pocztku XV w. Wiek VI  my[liciele ko[cielni tworz na podstawie fi- " Kazania gnieznieDskie; Biblia królowej Zofii  tBu- lozofii Augustyna. Nastpuje czas stagnacji w filozofii. maczenie Starego Testamentu. " W 476 r. upada Cesarstwo Zachodniorzymskie, sto- " Jan DBugosz Roczniki czyli kroniki sBawnego Króle- lica zostaje przeniesiona do Konstantynopola. stwa Polskiego (do roku 1480)  napisana po Bacinie kronika majca charakter naukowego opracowania " Na przeBomie wieków VIII i IX  o|ywienie nauki za dziejów Polski. panowania króla Karola Wielkiego  renesans karoliD- ski, rozwój szkolnictwa i literatury nadal w duchu schola- " Utwory pisane w jzyku polskim (cho na ogóB ma- stycznym. jce swoje pierwowzory obce), najcz[ciej anoni- mowe, Bczce elementy [wieckie i religijne: Le- " Wiek X to czas chrystianizacji pogan. W 966 r. chrzest genda o [witym Aleksym  przykBad hagiografii; przyjmuje wBadca Polan Mieszko I. DziaBalno[ Cy- O zachowaniu si przy stole PrzecBawa SBoty  po- ryla i Metodego na SBowiaDszczyznie. emat obyczajowy; Satyra na leniwych chBopów  sa- " Wiek XI  czas wypraw krzy|owych. DziaBalno[ tyra spoBeczna; {ale Matki Boskiej pod krzy|em (Po- katarów w Europie. Powstaje pierwszy uniwersytet, sBuchajcie, bracia miBa)  liryczna wypowiedz Mat- w Bolonii, oraz szkoBy katedralne w Krakowie. ki Boskiej lamentujcej nad losem Syna. " Wiek XII  wielki rozwój scholastyki (ko[cielnego sposobu nauczania trzymajcego si [ci[le dogma- tów wiary), gBównie za spraw Tomasza z Akwinu, pózniejszego [witego. Jego system korzystajcy RENESANS (ODRODZENIE) z dorobku Arystotelesa staje si now oficjaln filo- zofi Ko[cioBa katolickiego. Oddzielona zostaje Historia kultury Historia kultury Historia kultury Historia kultury Historia kultury wiara od rozumu i teologia od filozofii. Powstaj uniwersytety w Pradze, Wiedniu, Pizie i w " Franciszek z Asy|u, pózniejszy [wity, zakBada za- 1364 r. w Krakowie. kon franciszkanów. " Wynalezienie kompasu i prochu strzelniczego. " W 1450 r. wynalezienie druku przez Jana Guten- Literatura na [wiecie Literatura na [wiecie Literatura na [wiecie Literatura na [wiecie Literatura na [wiecie berga. " Spalenie na stosie Jana Husa, czeskiego reformato- " Wiek epiki rycerskiej ukazujcej etos rycerski ra religijnego. (chansons de geste  pie[ni o czynach): Pie[D o Ro- " CzBowiek w centrum zainteresowania nauki  hu- landzie, pierwowzory Dziejów Tristana i Izoldy, Opo- manizm i antropocentryzm. wie[ci o królu Arturze i rycerzach OkrgBego StoBu, hiszpaDska Pie[D o Cydzie, tak|e eposy ruskie. " W 1492 r. Krzysztof Kolumb odkrywa Ameryk. " W 1453 r. upada Cesarstwo Wschodniorzymskie. " Jacopo da Voragine ZBota legenda  zbiór opo- " W 1517 r. wystpienie Marcina Lutra, a w 1536 r. wie[ci hagiograficznych. Jana Kalwina  pocztek reformacji. DziaBalno[ " Pie[D o Nibelungach  niemiecki epos rycerski. arian w Polsce. " ZBoty wiek kultury polskiej. " Nowe doktryny spoBeczno-polityczne Niccoló Ma- Literatura polska Literatura polska Literatura polska Literatura polska Literatura polska chiavellego (Ksi|) i Thomasa Moore a (Utopia). Wiek XI Wiek XI Wiek XI Wiek XI Wiek XI " W 1543 r. MikoBaj Kopernik wydaje dzieBo O obro- Pocztki pi[miennictwa BaciDskiego na ziemiach polskich tach sfer niebieskich. 3 Czytanie ze zrozumieniem Ucz si z Czytanie ze zrozumieniem Ucz si z Czytanie ze zrozumieniem Ucz si z Czytanie ze zrozumieniem Ucz si z Czytanie ze zrozumieniem Ucz si z " W drugiej poBowie XVI wieku wojny religijne w Euro- " MikoBaj Rej Krótka rozprawa midzy trzema oso- pie; w 1572 r. tak zwana noc [witego BartBomieja. bami, Panem, Wójtem a Plebanem  traktat politycz- ny w formie wierszowanego dialogu, {ywot czBowie- " Mimo zawartego w 1555 r. pokoju augsburskie- ka poczciwego (cz[ ywierciadBa)  wzorcowy opis go ( cuius regio eius religio )  pocztek kontr- |ycia szlachcica ziemianina. reformacji. " Jan Kochanowski: Pie[ni, Fraszki, PsaBterz Dawi- " Reforma kalendarza, wynalezienie mikroskopu, pró- dów, Treny, Odprawa posBów greckich. ba zmierzenia temperatury przez Galileusza. " Publicystyka polityczna: " Ostatnie dwudziestolecie przynosi, zwBaszcza na za- " Andrzej Frycz-Modrzewski O poprawie Rzecz- chodzie Europy, zwtpienie w renesansow ide pospolitej (5 ksig: O Ko[ciele, O szkole, O oby- harmonijego i prostego [wiata. czajach, O wojnie, O prawach)  napisana po Baci- " Pierwszy indeks ksig zakazanych. nie rozprawa wskazujca konieczno[ nowator- skich reform w paDstwie; " Piotr Skarga Kazania sejmowe  traktat politycz- Literatura na [wiecie Literatura na [wiecie Literatura na [wiecie Literatura na [wiecie Literatura na [wiecie ny uznajcy kontrreformacj za przyczyn spo- dziewanego upadku Polski. " Dante Alighieri Boska Komedia  jedno z arcydzieB " Jakub Wujek  polski przekBad Biblii (1599 r.). [wiatowej literatury, peBna symboliki wdrówka poety (autora) przez za[wiaty, przewodnikiem po piekle i czy[- cu jest Wergiliusz  po niebie jest kochanka narratora  Beatrycze. BAROK " Francesco Petrarka Sonety do Laury  wzorzec poezji miBosnej na dBugie wieki. Historia kultury Historia kultury Historia kultury Historia kultury Historia kultury " Giovanni Boccaccio Dekameron  zbiór stu no- wel, opowiadanych w cigu dziesiciu dni przez dzie- Kontrreformacja i Zwita Inkwizycja. si osób, które uciekBy z Florencji przed zaraz " Nowa teoria naukowo-filozoficzna Francisa Bacona. i ciekawymi historiami rozpraszaj nud odosobnie- nia. Ich opowie[ci dotycz spraw obyczajowych, po- " Prowadzone przez Galileusza badania astronomicz- litycznych, spoBecznych, erotycznych. ne  pierwsze u|ycie lunety. " François Villon Wielki testament  zbiór biogra- " Twórczo[ Blaise a Pascala, najpeBniej ukazu- ficznych wierszy prezentujcych niespokojne |ycie jca charakterystyczne dla baroku tragiczne roz- i [wiatopogld poety zbrodniarza. darcie jednostki pomidzy nieskoDczono[ci a zmienn i niepewn rzeczywisto[ci marnego " Tomasz à Kempis O na[ladowaniu Chrystusa  |ycia ziemskiego; ten filozof matematyk konstru- dzieBo francuskiego mistycyzmu. uje tak|e pierwsz maszyn do liczenia. " Ludovico Ariosto Orland szalony  poemat epicki " Dualistyczny (materialno-idealistyczny) system Bczcy elementy realistyczne i fantastyczne, opo- Kartezjusza i jego nowa metoda badaD filozoficz- wiadajcy (z humorem!) dzieje oszalaBego z miBo- nych ( Cogito ergo sum  poznanie [wiata mo|li- [ci rycerza. we jest dziki rozumowi). " François Rabelais Gargantua i Pantagruel  opo- " Nowe zaBo|enia do teorii poznania wnosi John wie[ fantastyczno-satyryczna. Locke: umysB to  tabula rasa , czysta tablica, " Michel de Montaigne Próby (francuskie Essais)  wszelka wiedza jest dostpna czBowiekowi tylko wzorzec nowego gatunku: eseju. dziki do[wiadczeniu i zmysBom  pocztek em- piryzmu i sensualizmu, wspartych kartezjaD- " William Szekspir Romeo i Julia (1595 r.), Hamlet skim racjonalizmem. (1600 r.). Literatura na [wiecie Literatura na [wiecie Literatura na [wiecie Literatura na [wiecie Literatura na [wiecie Literatura polska Literatura polska Literatura polska Literatura polska Literatura polska " Miguel Cervantes Don Kichot  powie[ ukazuj- " Poeci polsko-BaciDscy: ca bBdnego rycerza poszukujcego sensu |ycia. " Jan Dantyszek, " Andrzej Krzycki, " William Szekspir Hamlet, Makbet  dzieBa o cha- " Klemens Janicki. rakterze wyjtkowym, trudne do zakwalifikowania, czy to do renesansu, czy do baroku. " Rozmowy, które miaB król Salomon mdry z Mar- choBtem grubym a spro[nym  powie[ bBazeDska tBu- " Giambattista Marino Adonis  szczytowe osi- maczona z Baciny przez Jana z Koszyczek. gnicie marinizmu, oddajcego zBo|ono[ [wiata 4 Czytanie ze zrozumieniem Ucz si z Czytanie ze zrozumieniem Ucz si z Czytanie ze zrozumieniem Ucz si z Czytanie ze zrozumieniem Ucz si z Czytanie ze zrozumieniem Ucz si z przez operowanie konceptami kontrastami i skom- " PeBny rozkwit idei o[wieceniowych: liberalizm, ra- plikowanymi metaforami. cjonalizm, wolno[ my[li, hasBo  sapere aude (od- wa| si by mdry, my[l!). " John Milton Raj utracony. " Rok 1762: Umowa spoBeczna Jeana Jacques a Ro- " John Donne  poezja metafizyczna (za |ycia Don- usseau  pocztki sentymentalizmu. ne nie publikowaB) rozpatrujca zawiBo[ci |ycia czBo- " Rok 1762: Traktat o tolerancji Woltera  krytyka wieka rozdartego midzy ludzkimi (cielesnymi) na- Ko[cioBa i skostniaBych obyczajów spoBecznych. mitno[ciami a potrzebami duchowymi. " Immanuel Kant gBosi w swej filozofii podej[cie " Klasycyzm francuski: krytyczne do nauki i [wiata. Buduje ponadto najdo- " Nicolas Boileau Sztuka rymotwórcza  poetyka, skonalszy w historii system filozoficzny, dyskutowa- " Molier Zwitoszek, Skpiec, Don Juan, ny do dzi[; przewrót kopernikaDski w epistemolo- " dramaty Racine a, Corneille a, gii, kategoryczny imperatyw moralny w etyce. " bajki La Fontaine a i Perraulta. " Uznanie przez Ko[cióB teorii Kopernika i Galileusza. " HasBa liberalne padaj na podatny grunt w Amery- Literatura polska Literatura polska Literatura polska Literatura polska Literatura polska ce: w 1776 r. ogBoszenie Deklaracji niepodlegBo[ci, pierwsze demokratyczne wybory w 1789 r., prezy- " MikoBaj Sp-SzarzyDski Rytmy abo wiersze pol- dentem Jerzy Waszyngton. skie  wydrukowane w roku 1601 utwory poety |yj- " We Francji nadmierny absolutyzm doprowadza do cego w okresie renesansu (zmarBego w 1581 r.). wybuchu Wielkiej Rewolucji Francuskiej roku 1789 " Szymon Szymonowic Sielanki, wydane w 1614 r. i proklamowania republiki. " Barok w literaturze polskiej to swoiste wspóBfunk- " Muzyka klasyczna Mozarta. cjonowanie nurtu dworskiego z motywami metafi- " Pocztek rewolucji przemysBowej w Anglii: wynale- zycznymi: zienie maszyny parowej przez Watta w 1781 r., ma- " Hieronim Morsztyn Zwiatowa rozkosz, szyny do szycia w 1790 r., pierwsze u|ycie gazu do " Jan Andrzej Morsztyn KanikuBa albo psia gwiaz- o[wietlenia miasta. da, Lutnia; " W Polsce: w 1765 r. powstanie Teatru Narodowe- " Wespazjan Kochowski Niepró|nujce pró|nowanie. go. Reforma szkolnictwa: w 1765 r. powstanie Szko- " Do tej mieszanki dodajmy nurt sarmacki: By Rycerskiej, w 1773 r. Komisji Edukacji Naro- " WacBaw Potocki Transakcja wojny chocimskiej, dowej i Towarzystwa Ksig Elementarnych. Moralia; " Publicystyka: Monitor, Wiadomo[ci Warszawskie. " Wespazjan Kochowski Psalmodia polska  " Obiady czwartkowe u króla StanisBawa Augusta Po- utwory z czasem ochrzczone mianem tekstów sar- niatowskiego. matyzmu o[wieconego; Jan Chryzostom Pasek Pamitniki  przykBad bardzo popularnego w tych " Rozbiory Polski w latach 1772, 1793, 1795. czasach pamitnikarstwa, przejaw tzw. sarmaty- " W roku 1791 uchwalenie Konstytucji 3 maja. zmu szlacheckiego. Literatura na [wiecie Literatura na [wiecie Literatura na [wiecie Literatura na [wiecie Literatura na [wiecie " Powie[ci: OZWIECENIE " Daniel Defoe Przypadki Robinsona Crusoe (1719 r.); I PREROMANTYZM " Jonathan Swift Podró|e Guliwera (1726 r.). " Powiastki filozoficzne: Historia kultury Historia kultury Historia kultury Historia kultury Historia kultury " Wolter Kandyd (1759 r.)  ostra satyra na stosun- " Pocztek publicystyki politycznej, w 1748 r. wycho- ki spoBeczne, polemika z optymizmem filozofii dzi Traktat o duchu praw Monteskiusza. o[wieceniowej; " Denis Diderot Kubu[ Fatalista i jego pan. " Twórczo[ Jana Sebastiana Bacha i Antonia Vival- diego. " Pocztki sentymentalizmu: " Jean Jacques Rousseau Nowa Heloiza; Wyzna- " W Polsce: w 1741 r. zaBo|enie Collegium Nobilium, nia  pamitnik do dzi[ zadziwiajcy szczero[ci a w roku 1747 r. otwarcie Biblioteki ZaBuskich. osobistej wypowiedzi; " DziaBaj francuscy encyklopedy[ci (w[ród nich Dide- " James Macpherson Pie[ni Osjana  zbiór uczu- rot). Od 1751 r. zaczyna by wydawana encyklopedia ciowych utworów rzekomego autorstwa celtyckie- francuska. go barda; 5 Czytanie ze zrozumieniem Ucz si z Czytanie ze zrozumieniem Ucz si z Czytanie ze zrozumieniem Ucz si z Czytanie ze zrozumieniem Ucz si z Czytanie ze zrozumieniem Ucz si z " Laurence Sterne Podró| sentymentalna; " W Anglii tworz si pierwsze robotnicze zwizki " Johann Wolfgang Goethe Cierpienia mBode- zawodowe. go Wertera  dzieje niespeBnionej miBo[ci, za- " Czas prymatu ducha i uczu w literaturze i filozofii koDczone samobójstwem nieszcz[liwego ko- kontrastuje z galopujc rewolucj przemysBow: lo- chanka. Fryderyk Schiller Zbójcy  niesprawie- komotywa parowa Stephensona, rozwój kolejnictwa dliwo[ spoBeczna ukazana na modB sentymen- i fabryk. Pierwszy parowiec przepBywa Atlantyk. talno-romantyczn. " Na polu muzyki tworz Beethoven, Schubert i Chopin. " Donatien de Sade: Justyna, czyli Niedole cnoty  " W 1815 r. zaBo|enie Uniwersytetu Warszawskiego. niezwykle kontrowersyjny przejaw libertynizmu. Literatura na [wiecie Literatura na [wiecie Literatura na [wiecie Literatura na [wiecie Literatura na [wiecie Literatura polska Literatura polska Literatura polska Literatura polska Literatura polska " Johann Wolfgang von Goethe Faust cz. I (cz. II " Znaczce dzieBa pojawi si dopiero wraz z rozkwi- w 1832 r.)  wtki klasyczne i romantyczne. tem o[wiecenia: " Ignacy Krasicki Myszeis; MikoBaja Do[wiad- " August Wilhelm Schlegel Kurs literatury drama- czyDskiego przypadki (1776 r.)  uznawane za tycznej  cykl wykBadów okre[lajcych, czym jest ro- pierwsz powie[ polsk  historia szlachcica, mantyzm. który pod wpBywem edukacji i do[wiadczeD prze- " Walter Scott Waverley, Ivanhoe  romantyczne ksztaBca si z  sarmackiego prostaka w [wia- powie[ci przygodowe. tBego obywatela; Monachomachia i Antymona- chomachia  krytyka niemoralnego stylu |ycia " George Byron Giaur, Korsarz  powie[ci poetyc- mnichów; Satyry; Bajki i przypowie[ci  wady kie o skomplikowanym toku wydarzeD, wprowadza- i sBabo[ci indywidualne i spoBeczne poddane jce tajemniczy koloryt i równie tajemniczego bo- prze[miewczej krytyce. hatera. " Rozwój dramatu zgodnie z dewiz  uczy bawic : " Jacob i Wilhelm Grimm Ba[nie; Mary Shelley " Franciszek ZabBocki Fircyk w zalotach, Sarma- Frankenstein  niezwykBa wyobraznia, czsto okrut- na, dajca podstawy pózniejszej, tak|e wspóBczesnej tyzm; fantastyce. " Julian Ursyn Niemcewicz Powrót posBa  ko- media polityczna ukazujca konieczno[ reform " Aleksander Puszkin Eugeniusz Oniegin  poemat w paDstwie, krytykujca sarmatyzm; miBosny. " Wojciech BogusBawski Krakowiacy i Górale. " Alfred de Musset Spowiedz dziecicia wieku i Mi- " Franciszek KarpiDski Zabawki wierszem  senty- chaB Lermontow Bohater naszych czasów  rozra- mentalizm. chunek z romantyzmem. " Franciszek Ksawery Dmochowski Sztuka rymo- twórcza  rozprawa o klasycyzmie. Literatura polska Literatura polska Literatura polska Literatura polska Literatura polska " Józef Wybicki Pie[D Legionów Polskich we WBo- " Napisany po francusku Rkopis znaleziony w Sara- szech, czyli Mazurek Dbrowskiego (1797). gossie Jana Potockiego to wybitne, ostatnie dzieBo o[wieceniowego rokoka wedle jednych interpreta- cji, a pierwsze dzieBo romantyczne wedBug innych. " Na pocztku wieku trwa klasycyzm, ale dominuje ROMANTYZM sentymentalizm: Sofiówka StanisBawa Trembec- kiego. Historia kultury Historia kultury Historia kultury Historia kultury Historia kultury " Spór o romantyzm: Kazimierz BrodziDski O kla- " Struktura polityczno-spoBeczna Europy zostaje za- syczno[ci i romantyczno[ci tudzie| o duchu poezji burzona przez pot|n fal wojen napoleoDskich. polskiej (1818, jedna z umownych dat pocztku pol- " Wielkie zainteresowanie wzbudza filozofia Geo- skiego romantyzmu). rga Wilhelma Hegla przedstawiajca dzieje " Adam Mickiewicz: Ballady i romanse (1822, dru- [wiata jako dialektyczny  czyli wyBaniajcy si ga z umownych dat pocztku polskiego romanty- z przeciwieDstw  rozwój ducha absolutnego, zmu), Dziady cz. II i IV, Gra|yna (1823)  ludo- z którego to rozwoju wynikaj wszelkie wydarze- wo[, fantastyka, romantyczne widzenie [wiata, po- nia historyczne. cztki problematyki narodowowyzwoleDczej; utwo- " Romantyczne hasBa braterstwa i wolno[ci znajduj ry napisane na zesBaniu w Rosji, po procesie mBo- realizacj w sprzyjaniu d|eniom niepodlegBo[cio- dzie|y wileDskiej (1824 r.): Sonety (1826 r.) i Kon- wym Grecji (1829 r.) i Polski. rad Wallenrod (1828 r.). 6 Czytanie ze zrozumieniem Ucz si z Czytanie ze zrozumieniem Ucz si z Czytanie ze zrozumieniem Ucz si z Czytanie ze zrozumieniem Ucz si z Czytanie ze zrozumieniem Ucz si z " SzkoBa ukraiDska: Literatura na [wiecie Literatura na [wiecie Literatura na [wiecie Literatura na [wiecie Literatura na [wiecie " Antoni Malczewski Maria, " W prozie europejskiej zaczyna dominowa re- " Seweryn GoszczyDski Zamek kaniowski. alizm, zgodnie z formuB Stendhala, i|  powie[ " Maurycy Mochnacki O literaturze polskiej w wie- jest zwierciadBem przechadzajcym si po go[ciD- ku XIX  pocztki polskiej krytyki literackiej. cu : Honoriusz Balzak  cykl Komedia ludzka (w " Adam Mickiewicz Ksigi narodu polskiego i piel- tym Ojciec Goriot); Stendhal Czerwone i czarne; grzymstwa polskiego, Dziady cz. III (1832 r.)  idea powie[ci Wiktora Hugo  krytyczna analiza sto- mesjanizmu narodowego; Pan Tadeusz (1834 r.)  sunków spoBecznych, obraz spoBeczeDstwa i kie- nostalgiczne wspomnienie pikna tradycji i przeszBo- rujcych nim norm, potga pienidza. [ci szlacheckiej; Liryki lozaDskie  gorzki rozrachu- " MikoBaj Gogol Martwe dusze  gorzka, grote- nek z |yciem. skowa wizja spoBeczeDstwa. " Juliusz SBowacki Kordian (1834 r.)  Mickiewi- czowskiej idei: Polska Chrystusem narodów prze- " Aleksander Dumas Trzej muszkieterowie  po- ciwstawiona my[l: Polska Winkelriedem narodów; wie[ przygodowa. Grób Agamemnona  polemika z tradycj szlachec- " Pojawiaj si dzieBa pisarzy amerykaDskich: Ja- k, negatywna ocena sarmatyzmu jako winnego mes F. Cooper Ostatni Mohikanin; Edgar Allan upadku Polski; Beniowski  poemat dygresyjny, Poe Groteski i arabeski  fantastyka z pograni- z ironi i autoironi prezentujcy wspóBczesno[. cza romantyzmu i symbolizmu. " Zygmunt KrasiDski: Nie-Boska komedia (1835 r.) " Poezje Charles a Baudelaire a Kwiaty zBa wy-  katastroficzna wizja rewolucji; Psalmy przyszBo[ci woBuj w mieszczaDskim spoBeczeDstwie zgorsze-  gloryfikacja tradycji szlacheckiej. nie, ale zapocztkowuj nowy nurt w sztuce  sym- " Cyprian Kamil Norwid Promethidion  idea sztu- bolizm. ki jako podstawowego czynnika odrodzenia naro- dowego i spoBecznego. Literatura polska Literatura polska Literatura polska Literatura polska Literatura polska " W kraju dramaty Aleksandra Fredry, wielka po- pularno[ zapomnianych dzi[ poetów WBadysBawa " Wielkie dzieBa Cypriana Kamila Norwida, two- Syrokomli, Teofila Lenartowicza i powie[ciopisa- rzcego jeszcze w latach osiemdziesitych XIX rza Józefa Ignacego Kraszewskiego. Inni poeci kra- wieku: Vade--mecum, Rzecz o wolno[ci sBowa, Pier- jowi to Wincenty Pol i Kornel Ujejski. [cieD wielkiej damy. " Pierwsza faza pozytywizmu to literatura ten- dencyjna i dynamiczny rozwój publicystyki propagujcej idee nowej epoki, nowele Bole- REALIZM I POZYTYWIZM sBawa Prusa, Henryka Sienkiewicza, Elizy Orzesz- kowej. Marta, Meir Ezofowicz  powie[ci Orzesz- Historia kultury Historia kultury Historia kultury Historia kultury Historia kultury kowej ukazujce realizacj haseB równouprawnie- nia kobiet i {ydów; Szkice wglem Sienkiewicza " Rozwój teorii spoBecznych. W 1830 r. zaczyna wy- i Powracajca fala Prusa  konieczno[ pracy or- chodzi Kurs filozofii pozytywnej Augusta Comte a. ganicznej i pracy u podstaw. Comte formuBuje zasady nauki pozytywistycznej, opartej na naukach przyrodniczych i [cisBych, bada- " DojrzaBa faza pozytywizmu to nadal rozpatry- jcej to, co realne i pewne, odnoszcej si do fak- wane przez literatur problemy spoBeczne, ale cz- tów spoBecznych i politycznych. sto w szerszym kontek[cie  pytaD o natur ludzk " ZupeBnie niedoceniony tworzy sw tragiczn filozo- i, w zwizku z ni, o mo|liwo[ realizacji optymi- fi egzystencjaln Søren Kierkegaard. stycznego programu pozytywistycznego; problemy egzystencjalne, motywy dekadenckie. Dominuje " Polscy filozofowie mistycy to Adam Mickiewicz  proza realistyczna i naturalistyczna. Nad Nie- wyznawca towianizmu, i Juliusz SBowacki  twórca mnem Orzeszkowej (1887 r.), Lalka Prusa filozofii genezyjskiej. (1890 r.). Eksponowane s tak|e wtki historycz- " W 1848 r. Karol Marks i Fryderyk Engels wy- ne: Trylogia Sienkiewicza (lata 1884  1888), te- daj Manifest komunistyczny. Ich teoria, znana tak- go| Quo vadis (1896 r.; Nagroda Nobla w 1905 r.). |e pod nazw materializmu dialektycznego, kry- Twórczo[ Adama Asnyka,  poety czasów nie- tykujc kapitalizm opierajcy si na wyzysku kla- poetyckich , i Marii Konopnickiej. sy robotniczej, zapocztkowaBa rozwój doktryny " Pisarze pozytywistyczni tworz jeszcze w pierw- socjalistycznej. szym dziesicioleciu XX wieku. Za ukoronowanie " W roku 1848 Wiosna Ludów: walki w caBej Europie twórczo[ci Orzeszkowej mo|na uzna cykl nowel toczone w imi wolno[ci i równo[ci wszystkich ludzi. Gloria victis, w którym autorka mówi o chwale na- " W nauce przewrót Karola Darwina: teoria ewolucjonizmu. le|nej powstaDcom roku 1863. 7 Czytanie ze zrozumieniem Ucz si z Czytanie ze zrozumieniem Ucz si z Czytanie ze zrozumieniem Ucz si z Czytanie ze zrozumieniem Ucz si z Czytanie ze zrozumieniem Ucz si z ju| wcze[niej ukazaBy si utwory zwiastujce nowy MODERNIZM [wiatopogld i now estetyk: " opowiadania Stefana {eromskiego (SiBaczka, (MAODA POLSKA) Rozdzióbi nas kruki, wrony& ), " poezje Kazimierza Przerwy-Tetmajera (seria I w Historia kultury Historia kultury Historia kultury Historia kultury Historia kultury 1891 r.). " Kontynuacja pozytywizmu: Taine i Renan, oraz " W powie[ciach i dramatach w ró|norodny sposób ewolucjonizmu: Darwin i Spencer. podejmowana jest tematyka spoBeczna (Ludzie bez- " Filozofia zostaje zdominowana przez racjonalne domni {eromskiego, Moralno[ pani Dulskiej Ga- i materialistyczne zaBo|enia nauk [cisBych. brieli Zapolskiej) i narodowa (Wesele i inne drama- ty StanisBawa WyspiaDskiego, Wierna rzeka {erom- " Niekwestionowana indywidualno[ to Fryderyk Nie- skiego), lecz tak|e czsto jest realizowane hasBo tzsche. Jego koncepcja nadczBowieka, stojcego  sztuka dla sztuki . poza dobrem i zBem, pociga za sob relatywizm w epistemologii i etyce. " W literaturze, a przede wszystkim w poezji domi- nuje symbolizm, wspierany innymi stylami: impre- " Edison konstruuje |arówk, rozwija si produkcja ka- sjonizmem i ekspresjonizmem; szczególnie przy- rabinów powtarzalnych Winchestera, bracia Lumière datne s one do wyra|ania indywidualizmu, pro- tworz kinematograf, Marconi radio, a Bell telefon. blemów  nagiej duszy , nastrojów katastroficznych (Krzak dzikiej ró|y, Hymny Jana Kasprowicza, GaBz kwitnca Leopolda Staffa, Sad rozstajny Bo- Modernizm europejski  literatura Modernizm europejski  literatura Modernizm europejski  literatura Modernizm europejski  literatura Modernizm europejski  literatura lesBawa Le[miana). na [wiecie na [wiecie na [wiecie na [wiecie na [wiecie " Z czasem pojawiaj si nowe nurty, sugerujce " Tendencje realistyczno-naturalistyczne, ale równie przezwyci|enie dekadentyzmu: franciszkanizm silne symboliczno-wizyjne. Pisarzy interesuj zarów- i neoklasycyzm (Ksiga ubogich Kasprowicza, no problemy sztuki i jej miejsca w [wiecie, jak i pro- utwory Staffa). blemy spoBeczne. " Nowatorskie wykorzystywanie motywów ludowych " W wielu utworach poddaje si analizie zakBamanie (Wesele, Na skalnym Podhalu Przerwy-Tetmajera, |ycia rodzinnego (Henryk Ibsen Nora albo Dom lal- powie[ ChBopi WBadysBawa Reymonta, w 1924 r. ki, Dzika kaczka; August Strindberg Taniec [mierci). uhonorowana Nagrod Nobla). " Fiodor Dostojewski Biesy, Bracia Karamazow, " Odwa|na tematyka obyczajowa: Dzieje grzechu Zbrodnia i kara  problematyka moralna i religij- {eromskiego. na, kwestia warto[ci najwa|niejszych. " Problemy tradycji i spu[cizny narodowej: Wyzwole- " Lew ToBstoj Anna Karenina, Gustaw Flaubert Pani nie WyspiaDskiego, PopioBy {eromskiego. Bovary, Antoni Czechow Trzy siostry  problem za- sad i norm spoBecznych oraz rodzinnych, rola kobie- ty w spoBeczeDstwie, równouprawnienie i poszukiwa- nie wolno[ci przez kobiety. WIEK XX " Knut Hamsun GBód, Emil Zola Germinal, Henryk Ibsen Dzika kaczka  ndza, nierówno[ material- na, problem sprawiedliwo[ci spoBecznej, prawdy |y- Historia kultury Historia kultury Historia kultury Historia kultury Historia kultury ciowej i prawdy jako warto[ci absolutnej. " Filozofia Henriego Bergsona  intuicjonizm, i feno- " Maurycy Maeterlinck Zlepcy, Oskar Wilde Por- menologia Edmunda Husserla. tret Doriana Graya  symboliczna wizja jednostki zagubionej, poszukujcej wBasnej to|samo[ci, tak- " Teoria wzgldno[ci Einsteina. |e problem istoty sztuki. " Psychoanaliza i teoria pod[wiadomo[ci Freuda. " Joseph Conrad Lord Jim  odpowiedzialno[ jed- " W roku 1917 rewolucje lutowa i pazdziernikowa nostki wobec samej siebie i spoBeczeDstwa, ranga w Rosji  teoria Marksa wprowadzona w czyn i prze- dokonywanych wyborów, cena ich konsekwencji. ksztaBcona przez Lenina w marksizm-leninizm. " I wojna [wiatowa przynosi wielki rozwój techniki militarnej: lotnictwo, marynarka wojenna, broD ci|- Literatura polska Literatura polska Literatura polska Literatura polska Literatura polska kiego kalibru. " Samookre[lenie si nowej epoki zwizane jest z cy- " Optymizm powojenny, ale i rozwój katastrofizmu: klem artykuBów programowych Artura Górskiego Oswalda Spenglera Zmierzch Zachodu. pt. MBoda Polska (1898 r.) oraz Confiteor i O now sztuk StanisBawa Przybyszewskiego (1899 r.), ale " W 1925 r. pierwsze wydanie Mein Kampf Hitlera. 8 Czytanie ze zrozumieniem Ucz si z Czytanie ze zrozumieniem Ucz si z Czytanie ze zrozumieniem Ucz si z Czytanie ze zrozumieniem Ucz si z Czytanie ze zrozumieniem Ucz si z " Wielki kryzys gospodarczy. " Jean Paul Sartre MdBo[ci (1938 r.) oraz Albert Camus Obcy (1942 r.), D|uma (1947 r.)  egzysten- " Pocztki telewizji. cjalizm w literaturze. " Rozwój faszyzmu we WBoszech i w Niemczech (od " Rozwój antyutopii: 1933 r. Hitler kanclerzem Niemiec). " Aldous L. Huxley Nowy, wspaniaBy [wiat " Lata 1939  1945: druga wojna [wiatowa. (1932 r.); " George Orwell Rok 1984 (1949 r.). " Rozwój egzystencjalizmu: " Albert Camus Mit Syzyfa, CzBowiek zbuntowany; " Jednostka wobec spoBeczeDstwa: " Jean Paul Sartre Byt i nico[. " Jerome Salinger Buszujcy w zbo|u; " William Golding WBadca much; " Rozwój eseistyki o tematyce psychologiczno-nauko- " WBadimir Nabokow Lolita; wo-spoBecznej: " Friedrich Dürrenmatt Wizyta starszej pani. " Erich Fromm Ucieczka od wolno[ci, Sztuka ko- chania; " Teatr absurdu: Samuel Beckett Czekajc na Go- dota, KoDcówka. " Mircea Eliade Traktat o historii religii (1949 r.); " Roland Barthes Mitologie. " NiesBychanie popularna jest wci| literatura faktu  utwory opierajce si na autentycznych zdarze- " PrzeBom lat 50. i 60.  tzw. zimna wojna midzy kra- niach, wszelkiego rodzaju wspomnienia i biografie, jami systemu komunistycznego i kapitalistycznego. zarazem równie frapujca jest fantastyka, mitologi- " Ldowanie czBowieka na Ksi|ycu (Neil Armstrong, zacja [wiata, kreowanie fabuB tajemniczych, obfitu- 1969 r.). jcych w zjawiska i zdarzenia zdumiewajce. " Sobór WatykaDski II  przemiany Ko[cioBa rzym- " Stale rosnca popularno[ literatur egzotycznych, skokatolickiego. majca, by mo|e, swój szczyt w latach 60. i 70., kie- dy to szczególnie frapowaBa literatura iberoamery- " Pierwsze transfuzje krwi, pierwszy przeszczep ser- kaDska: ca (1967 r.), epidemia AIDS (od 1980 r.), pierwsze " Alejo Carpentier Podró| do zródeB czasu; zapBodnienia in vitro (poza ustrojem ludzkim), dzie- " Julio Cortázar Gra w klasy; ci z probówki, klonowanie zwierzt (lata 90.). " Gabriel García Márquez Sto lat samotno[ci, " Filozofia dekonstruktywistyczna Jacques a Derridy: MiBo[ w czasach zarazy. zakwestionowanie wszelkiego obiektywizmu i mo|- liwo[ci jakiejkolwiek logicznej analizy zjawisk. " Uniwersalny problem wolno[ci jednostki w spoBe- czeDstwie, wzbogacony o realia XX wieku, tak|e do- " Francis Foukuyama gBosi koniec historii. [wiadczenie wojen: " Manifesty feministyczne. " Ken Kesey Lot nad kukuBczym gniazdem; " Joseph Heller Paragraf 22; " Kurt Vonnegut Rzeznia numer 5; Literatura na [wiecie Literatura na [wiecie Literatura na [wiecie Literatura na [wiecie Literatura na [wiecie " Jack Kerouac W drodze. " Czytelników zachodnich interesuj te| problemy " Futuryzm i manifesty futurystów. spoBeczeDstw i paDstw komunistycznych: " Awangardowa poezja Guillaume a Apollinaire a " Aleksander SoB|enicyn Archipelag GuBag 1918 (Alkohole), 1956; " Milan Kundera Niezno[na lekko[ bytu. " Neoklasycyzm Thomasa Stearnsa Eliota (JaBowa ziemia). " W Polsce niezwykB popularno[ci cieszy si twór- czo[ Williama Whartona (Ptasiek, Tato). " Nowatorstwo w powie[ci  specyficzne ukazywanie czasu i przestrzeni, techniki oniryczne, elementy sur- " Interesujcym zjawiskiem lat ostatnich jest proza realizmu: Marcel Proust W poszukiwaniu straconego Paula Austera (Trylogia nowojorska). czasu; James Joyce Ulisses, Franz Kafka Proces, Za- mek. Thomas Mann Czarodziejska góra  powie[ o dojrzewaniu, a zarazem metafora chorej Europy (li- Literatura polska Literatura polska Literatura polska Literatura polska Literatura polska teracka Nagroda Nobla w 1929 r.). " Lata 20.  dziaBalno[ futurystów (Bruno JasieD- " Literatura antywojenna: Ernest Hemingway Po|e- ski, StanisBaw MBodo|eniec, jednodniówka Nu| gnanie z broni, Erich Maria Remarque Na Zacho- w b|uhu) i pózniejszych grup poetyckich: Skaman- dzie bez zmian. dra (Julian Tuwim, Antoni SBonimski, Jan LechoD, Kazimierz WierzyDski, JarosBaw Iwaszkiewicz, pi- " Twórczo[ Antoine a Saint-Exupéry ego: Nocny lot, smo Skamander pod redakcj MieczysBawa Gry- Ziemia, planeta ludzi, MaBy Ksi|  humanistyczny dzewskiego); Awangardy Krakowskiej (Julian personalizm. 9 Czytanie ze zrozumieniem Ucz si z Czytanie ze zrozumieniem Ucz si z Czytanie ze zrozumieniem Ucz si z Czytanie ze zrozumieniem Ucz si z Czytanie ze zrozumieniem Ucz si z Przybo[, pismo Zwrotnica pod redakcj Tadeusza " Rok 1968 to kolejna cezura w kulturze: wystpie- Peipera). nia inteligencji i studentów przeciw cenzurze i brakowi wolno[ci powoduj fal antysemityzmu " Od 1924 r. Wiadomo[ci Literackie, po roku 1939 sterowan przez parti i rzd, która zmusza wielu ukazujce si na emigracji. obywateli do opuszczenia, wbrew ich woli, nasze- go kraju. " Przedwio[nie Stefana {eromskiego (1924 r.), ocena pierwszych lat wolnego paDstwa, pózniej Granica " Lata 70. to w polityce tzw. propaganda sukcesu, Zofii NaBkowskiej (1935 r.)  ocena dojrzaBego ju| ale w literaturze zaczyna dzia si lepiej. Miron paDstwa. BiaBoszewski w Pamitniku z powstania warszaw- skiego po raz pierwszy ukazuje powstanie z per- " Proza awangardowa: spektywy cywila niezaanga|owanego w walk " Witold Gombrowicz Ferdydurke, z okupantem. " Bruno Schulz Sklepy cynamonowe, Sanatorium Pod Klepsydr. " Poezja RafaBa Wojaczka, poetów Nowej Fali (mi- dzy innymi StanisBawa BaraDczaka), tak|e twórców " Teoria Czystej Formy w teatrze (Witkacy). starszej generacji, Herberta, Szymborskiej, BiaBo- " Lata 30.  katastrofizm: szewskiego. Proza i poezja Edwarda Stachury. " CzesBaw MiBosz, " Rok 1976  bardzo wa|na data, uwa|ana za pocz- " Józef Czechowicz, tek niezale|nego ruchu wydawniczego  powstanie " Julian Tuwim Bal w Operze. tzw. drugiego obiegu kultury. Pierwsze pismo poza " Lata 1939  1945  poezja apokalipsy speBnionej cenzur to Zapis, pierwsze ksi|ki to Konwickiego pokolenia wojennego (Krzysztof Kamil BaczyDski, MaBa apokalipsa i Kompleks polski  groteskowa Tadeusz Gajcy, ZdzisBaw TrzebiDski, wszyscy zgi- wizja rzeczywisto[ci peerelowskiej; nielegalne wy- nli podczas wojny). dania literatury emigracyjnej. " Stan wojenny nieco ograniczyB drugi obieg, lecz " Po roku 1945 rozrachunek z wojn: nie zahamowaB go w peBni, wBadza nie zdoBaBa ju| " Zofia NaBkowska Medaliony, przeciwstawi si rozwojowi wolno[ci sBowa. " Tadeusz Borowski  opowiadania o[wicimskie. " Od 1990 roku nie istnieje ju| cenzura, co pozwala " Kultura coraz bardziej sterowana przez paDstwo, na podejmowanie nowej problematyki. Rozrachu- wprowadzenie cenzury; od roku 1949 faBszujcy nek z przeszBo[ci komunistyczn mo|na dostrzec rzeczywisto[ realizm socjalistyczny. w bogatej prozie wspomnieniowej (autobiografie, " Po [mierci Stalina i krwawo tBumionych buntach ro- dzienniki, wywiady, rzeki). botniczych w Poznaniu w roku 1956  tzw. odwil|, Inne tematy: czyli chwilowe zel|enie cenzury, nowe zjawiska " próba reinterpretacji trudnych problemów prze- w kulturze: kabarety, otwarcie si na kultur Za- szBo[ci (PaweB Huelle Weiser Dawidek; Stefan chodu i emigracyjn. Chwin Hanneman); " tematyka feministyczna (powie[ci Manueli Gret- " O[rodki |ycia polskiego na emigracji dziaBaBy od kowskiej, Izabeli Filipiak, Olgi Tokarczuk, poezje 1939 r. na caBym [wiecie. Najwa|niejszy byB w Pa- Marianny Bocian, Marzanny BogumiBy Kielar), ry|u  pismo Kultura i wydawnictwo o tej samej " wspóBczesna obyczajowo[ i |ycie codzienne (To- nazwie pod redakcj Jerzego Giedroycia poBo|yBy mek Tryzna Panna Nikt, Andrzej Stasiuk Dzie- nieocenione zasBugi dla wolnej polskiej literatury, wi, Tadeusz Ró|ewicz Kartoteka rozrzucona); na przykBad wydawano MiBosza, Herlinga-Gru- dziDskiego, Gombrowicza  ich dzieBa byBy w PRL- " fantastyka (wielka popularno[ twórczo[ci An- drzeja Sapkowskiego); u zakazane. " mityzacja wspóBczesno[ci (powie[ci Olgi Tokar- " Kartoteka Tadeusza Ró|ewicza (1960 r.)  obraz czuk). rozbitej to|samo[ci inteligenta, zarówno na skutek Bujnie rozwija si poezja autorstwa zarówno mBod- wojny, jak i pod wpBywem rzeczywisto[ci zniewole- szych twórców nia peerelowskiego. " Marcina Zwietlickiego, " Lata 60. bywaj nazywane okresem naszej maBej " Jacka PodsiadBy), stabilizacji  od tytuBu jednego z dramatów Tade- jak i poetów starszych usza Ró|ewicza  co dobrze okre[la stan pewnego " Tadeusza Ró|ewicza, zastoju w kulturze niemogcej si swobodnie roz- " do niedawna Zbigniewa Herberta, wija. Na uwag zasBuguj utwory Tadeusza Kon- " CzesBawa MiBosza  najnowszy tom To). wickiego, Jerzego Andrzejewskiego, SBawomira Mro|ka (Tango niesie zarówno wymow uniwer- " Ostatnie lata to czas debiutów najmBodszego poko- saln, jak te| mo|e by rozpatrywane jako obraz lenia literatów, którego symbolem staBa si Dorota rzeczywisto[ci polskiej tych lat). MasBowska. 10

Wyszukiwarka

Podobne podstrony:
Epoki literackie blyskawiczna powtorka
Kierunki artystyczne i nastroje epoki w literaturze MÅ‚od~0F5
Język Polski epoki literackie gramatyka
EPOKI LITERACKIE I GATUNKI

więcej podobnych podstron