plik


ÿþOpublikowane w: Polityka gospodarcza w Polsce i Unii Europejskiej w pocztkach XXI w. Prace Naukowe Akademii Ekonomicznej im. K. Adamieckiego w Katowicach, red. A. Barteczek, A. Lorek, A. Rczaszek, Akademia Ekonomiczna w Katowicach, Katowice 2009, s. 211-222 Andrzej Sztando Uniwersytet Ekonomiczny we WrocBawiu WydziaB Gospodarki Regionalnej i Turystyki w Jeleniej Górze Katedra Gospodarki Regionalnej Nowowiejska 3 e-mail: andrzej@sztando.com 58-500 Jelenia Góra tel.: 603163839 Planowanie lokalnego rozwoju gospodarczego w strategii rozwoju gminy Streszczenie ArtykuB po[wicony jest problematyce wspierania rozwoju gospo- darczego przez samorzdy gmin i miejsca dziaBaD podejmowanych w tym zakresie w lokalnych strategiach rozwoju. Cz[ wstpna prezentuje ide aktywno[ci wBadz lokalnych w sferze gospodarczej, wyra|ajce j pojcie interwencjonizmu lokalnego, a tak|e jego instrumenty i obszary. GBów- nym elementem opracowania jest zespóB wskazaD dotyczcych formuBo- wania strategii rozwoju gminy, tak aby w prawidBowy sposób obejmowa- Ba ona zagadnienia gospodarcze. Zawarte w nim koncepcje zostaBy pod- dane pilota|owej weryfikacji praktycznej, której wyniki stanowi podsu- mowanie. Tre[ artykuBu Interwencje w procesy rynkowe nie s ju| od dBu|szego czasu wy- Bczn wBa[ciwo[ci wBadz paDstwowych. Wraz z postpujc decentrali- zacj wBadzy, samorzdy terytorialne wszystkich szczebli staBy si no- wymi podmiotami ingerencji w procesy rynkowe. Zjawisko to nie doty- 1 Opublikowane w: Polityka gospodarcza w Polsce i Unii Europejskiej w pocztkach XXI w. Prace Naukowe Akademii Ekonomicznej im. K. Adamieckiego w Katowicach, red. A. Barteczek, A. Lorek, A. Rczaszek, Akademia Ekonomiczna w Katowicach, Katowice 2009, s. 211-222 czy jedynie Polski. WystpiBo znacznie wcze[niej w paDstwach, których silnym filarem s terytorialne korporacje samorzdowe. Prowadzc wBa- [ciw sobie polityk rozwoju terytorialnego (lokalnego, subregionalne- go/ponadlokalnego, regionalnego) samorzd wpBywa na struktur, tempo i kierunki zmian znajdujcych si na jego obszarze struktur gospodarczych. W przypadku gmin, interwencje realizowane s pod postaci lokalnej polityki gospodarczej, której celem jest zmniejszenie wad lokalnych ryn- ków oraz modyfikacja ich wizi z rynkami ponadlokalnymi, a tak|e kory- gowanie negatywnych dostosowaD strukturalnych na lokalnych rynkach, tak aby wprowadzi gmin na dBugofalow [cie|k rozwoju1. T misj mo|na skonkretyzowa definiujc trzy cele strategiczne lokalnej polityki gospodarczej. Pierwszym jest osignicie bezpiecznych, z dBugookreso- wego punktu widzenia, struktury funkcjonalnej i struktury zagospodaro- wania gminy. Cel drugi to dBugookresowy wzrost globalnych dochodów mieszkaDców i bud|etu gminy. Z kolei trzeci cel nakBada warunki brze- gowe na dwa poprzednie. Okre[li go bowiem mo|na jako d|enie do oparcia dBugookresowego rozwoju przedsibiorczo[ci lokalnej na racjo- nalnym wykorzystaniu zasobów naturalnych. Lokalna polityka gospodar- cza realizowana jest przez wBadze gminne za pomoc zestawu instrumen- tów, które determinuj lub wpBywaj na decyzje wewntrznych (lokal- nych) i zewntrznych (zlokalizowanych poza obszarem gminy) podmio- tów gospodarczych oraz innych jednostek i osób zwizanych z lokaln przedsibiorczo[ci. Przy u|yciu kryteriów podobieDstwa mo|na je po- dzieli na instrumenty przymusu administracyjnego, oddziaBywania eko- nomiczno-rynkowego, oddziaBywania bezpo[redniego, pobudzania infra- 1 Por. PatrzaBek L., Funkcje ekonomiczne samorzdu terytorialnego w okresie transformacji sys- temowej w Polsce, Prace naukowe nr 714 AE we WrocBawiu, WrocBaw 1996, s. 129 i n. 2 Opublikowane w: Polityka gospodarcza w Polsce i Unii Europejskiej w pocztkach XXI w. Prace Naukowe Akademii Ekonomicznej im. K. Adamieckiego w Katowicach, red. A. Barteczek, A. Lorek, A. Rczaszek, Akademia Ekonomiczna w Katowicach, Katowice 2009, s. 211-222 strukturalnego, koncepcyjno-organizacyjne, informacyjne, poznawcze oraz edukacyjne2. Stosowane s one przy u|yciu ró|nych metod i kryte- riów w ró|nych obszarach dziaBalno[ci samorzdu gminnego. Do obsza- rów tych zaliczamy: obszar polityki przestrzennej, obszar polityki bud|e- towej, obszar polityki ekologicznej, obszar polityki infrastrukturalnej, obszar polityki komunalnej dziaBalno[ci gospodarczej, obszar polityki gospodarki mieniem gminy, obszar polityki wewntrznej, obszar polityki zarzdzania informacj oraz obszar polityki edukacyjnej3. Prezentacji ww. zagadnieD lokalnej polityki gospodarczej autor po[wiciB niektóre swoje wcze[niejsze publikacje4. W niniejszej poruszo- na zostanie problematyka praktyki strategicznego planowania dziaBaD w tym zakresie. Nie ulega wtpliwo[ci, |e w ka|dej ze strategii rozwoju przyjmowanych dzi[ przez samorzdy gminne znajduj si elementy bez- po[rednio zwizane z rozwojem gospodarczym. Nie mniej jednak, bada- 2 Wicej na ten temat w: Sztando A., Gminne instrumenty ksztaBtowania rozwoju lokalnych pod- miotów gospodarczych, Samorzd Terytorialny 7-8/99, s. 79-108. 3 Wicej na ten temat w: Sztando A., Obszary lokalnej polityki gospodarczej. W: Gospodarka lokalna w teorii i w praktyce. Prace Naukowe Akademii Ekonomicznej we WrocBawiu nr 1083, WrocBaw 2005, s. 232-243. 4 Por np.: Sztando A., Progospodarcza polityka infrastrukturalna gmin. W: Gospodarka lokalna w teorii i w praktyce, Prace Naukowe Akademii Ekonomicznej we WrocBawiu nr 1023, WrocBaw 2004, s. 95-103; Sztando A., Progospodarcza polityka przestrzenna gmin. W: Gospodarka lokalna w teorii i w praktyce, Prace Naukowe Akademii Ekonomicznej we WrocBawiu nr 979, WrocBaw 2003, s. 193-202; Sztando A., Progospodarczy obszar polityki wewntrznej wBadz miejskich. W: Problemy rozwoju miast w wymiarze lokalnym i regionalnym. PAN KPZK, Warszawa 2005, s. 79- 92; Sztando A., Progospodarczy obszar komunalnej dziaBalno[ci gospodarczej. W: Gospodarka lokalna w teorii i w praktyce. Prace Naukowe Akademii Ekonomicznej we WrocBawiu nr 1161, WrocBaw 2007, s. 248-259. 3 Opublikowane w: Polityka gospodarcza w Polsce i Unii Europejskiej w pocztkach XXI w. Prace Naukowe Akademii Ekonomicznej im. K. Adamieckiego w Katowicach, red. A. Barteczek, A. Lorek, A. Rczaszek, Akademia Ekonomiczna w Katowicach, Katowice 2009, s. 211-222 nia autora przeprowadzone na tego typu dokumentach planistycznych nale|cych do gmin województwa dolno[lskiego wskazuj, i| wBczenie lokalnej polityki gospodarczej do planowania strategicznego nie jest za- biegiem prostym. Zwiadcz o tym czste fakty planistycznej marginaliza- cji aspektów gospodarczych na rzecz spoBecznych i [rodowiskowych, a tak|e wycinkowe lub nieprawidBowe ich uwzgldnianie. Uzasadniona wydaje si zatem teza, |e podobne problemy pojawiaj si równie| w innych samorzdach lokalnych. W zwizku z tym, celem artykuBu jest prezentacja autorskich koncepcji sBu|cych nadaniu najwa|niejszemu z dokumentów planistycznych samorzdu lokalnego, jakim jest strategia rozwoju gminy, prawidBowych, progospodarczych cech. Koncepcje te znalazBy ju| swoje zastosowanie praktyczne, wobec czego w koDcowej cz[ci artykuBu zaprezentowane zostaBy jego efekty. Strategia rozwoju gminy w ujciu merytorycznym to zbiór samo- rzdowych, dBugoterminowych, wielopBaszczyznowych, lecz spójnych idei rozwoju lokalnego ukBadu spoBeczno-gospodarczego. Natomiast w ujciu formalnym, to dokument planistyczny zawierajcy dynamiczn czasowo analiz wntrza i otoczenia gminy, zestaw celów harmonijnego rozwoju gminy oraz zsynchronizowany i skoordynowany program dzia- BaD, które maj prowadzi do ich osignicia5. Nadanie prawidBowego 5 Inne ujcia idei strategii mo|emy odnalez np. w: Prusek A., Strategia rozwoju jako gBówny instrument dziaBania samorzdów lokalnych. W: Samorzd terytorialny, zadania  gospodarka  rozwój, Wy|sza SzkoBa Przedsibiorczo[ci i Marketingu w Chrzanowie, Chrzanów 2001, s. 261- 280; Bieniecki J., Szczupak B., Strategia rozwoju lokalnego. W: Zarzdzanie strategiczne rozwo- jem lokalnym i regionalnym, Wydawnictwo Akademii Ekonomicznej w Katowicach, Katowice, 2001, s. 61-80. 4 Opublikowane w: Polityka gospodarcza w Polsce i Unii Europejskiej w pocztkach XXI w. Prace Naukowe Akademii Ekonomicznej im. K. Adamieckiego w Katowicach, red. A. Barteczek, A. Lorek, A. Rczaszek, Akademia Ekonomiczna w Katowicach, Katowice 2009, s. 211-222 wymiaru gospodarczej pBaszczyznie strategii wymaga dwuetapowych dziaBaD. Pierwszym z nich jest przyjcie odpowiedniej metody kreacji wspomnianych idei, to znaczy metody speBniajcej zasady: konsensusu spoBeczno[ci lokalnej, otwarcia w wymiarze egzogenicznym, zgodno[ci horyzontalnej i wertykalnej, zgodno[ci wewntrznej, rozwoju zrównowa- |onego6. Etapem drugim jest wBa[ciwe tworzenie tre[ci samego dokumen- tu polegajce na akcentowaniu problematyki gospodarczej w jej trzech podstawowych, ni|ej omówionych cz[ciach. I tak, niezale|nie od szczegóBów metody budowy strategii, klu- czowe znaczenie ma przyjcie, |e wymienione wy|ej zasady dotyczy bd nie tylko spoBecznej i [rodowiskowej, ale równie| gospodarczej pBaszczyzny rozwoju lokalnego. W przypadku zasady konsensusu spo- Beczno[ci lokalnej oznacza to z jednej strony uwzgldnienie w procedurze konsultacji spoBecznych i planowania partycypacyjnego (collaborative planning) szerokiej reprezentacji [rodowisk gospodarki, natomiast z dru- giej konieczno[ uzyskania konsensusu caBej spoBeczno[ci lokalnej, co do cech i roli rozwoju gospodarczego w caBym spektrum lokalnych procesów rozwojowych. Z kolei progospodarcze speBnienie zasady otwarcia strate- gii w wymiarze egzogenicznym polega na objciu ni dziaBaD sBu|cych wykreowaniu gospodarczych funkcji egzogenicznych gminy (np. przemy- sBu, usBug, turystyki, handlu), przy czym nale|y d|y do tego, aby ich relacje z pozostaBymi funkcjami (np. edukacyjnymi, medycznymi, admi- nistracyjnymi) byBy co najmniej proporcjonalne. W przypadku zasady 6 Porównaj: Brol R., Praktyka planowania strategicznego w skali lokalnej  studium przypadków. W: Gospodarka lokalna w teorii i w praktyce. Prace Naukowe Akademii Ekonomicznej we Wro- cBawiu nr 734, WrocBaw 1996, s. 120-134. 5 Opublikowane w: Polityka gospodarcza w Polsce i Unii Europejskiej w pocztkach XXI w. Prace Naukowe Akademii Ekonomicznej im. K. Adamieckiego w Katowicach, red. A. Barteczek, A. Lorek, A. Rczaszek, Akademia Ekonomiczna w Katowicach, Katowice 2009, s. 211-222 zgodno[ci wertykalnej chodzi o uwzgldnienie wszystkich mo|liwo[ci pozyskania na teren gminy inwestycji stymulujcych przedsibiorczo[, czy te| sBu|cych analogicznym celom funduszy, znajdujcych si w dys- pozycji podmiotów planowania wy|szego rzdu i majcych swoje od- zwierciedlenie w ich dokumentach planistycznych. Z kolei w przypadku zgodno[ci horyzontalnej celem jest poszukiwanie mo|liwo[ci wspóBpracy z ssiednimi samorzdami gminnymi, wynikajcych z tych ich progospo- darczych zamiarów, którym nadaBy strategiczn rang. Jej przesBank jest d|enie do podnoszenia skuteczno[ci i efektywno[ci dziaBaD majcych stymulowa lokalny rozwój gospodarczy. Uwzgldnienie aspektów go- spodarczych w d|eniu do zachowania zgodno[ci wewntrznej jest ju| zadaniem znacznie prostszym poniewa| polega na merytorycznej i cza- sowej synchronizacji, sBu|cych rozwojowi sfery przedsibiorczo[ci, tre- [ci strategii z analogicznymi tre[ciami innych dokumentów planistycz- nych gminy. W przypadku ostatniej z ww. zasad, tj. zasady rozwoju zrównowa|onego, jej zwizek z lokaln polityk gospodarcz polega na konieczno[ci strategicznej akceptacji tylko tych progospodarczych celów i dziaBaD, które mieszcz si w jej pojciu, co oczywi[cie jest zwykle skomplikowane ze wzgldu na konieczno[ konsumpcji zasobów natural- nych niemal w ka|dym w procesie gospodarczym. ZBo|ono[ tej sytuacji podnosi fakt, i| rozwój zrównowa|ony nie oznacza rozwoju równomier- nego7. Problem nie tkwi bowiem w tym, aby wszystkie ekosystemy bez- wzgldnie chroni  stosunkowo Batwo mo|na by byBo to uzyska za po- 7 Wicej na ten temat w: Sztando A., Progospodarczy obszar polityki ekologicznej wBadz lokal- nych. W: Transformacja polskiej gospodarki, ocena kierunków i dynamiki zmian strukturalnych, Fundacja Rozwoju Uniwersytetu GdaDskiego, GdaDsk 2005, s. 446-454 6 Opublikowane w: Polityka gospodarcza w Polsce i Unii Europejskiej w pocztkach XXI w. Prace Naukowe Akademii Ekonomicznej im. K. Adamieckiego w Katowicach, red. A. Barteczek, A. Lorek, A. Rczaszek, Akademia Ekonomiczna w Katowicach, Katowice 2009, s. 211-222 moc przymusu administracyjnego  ale aby efektywnie, rozsdnie i nie- przerwanie z nich korzysta. D|enie do planowania lokalnego rozwoju gospodarczego w stra- tegii rozwoju gminy pociga za sob tak|e konieczno[ przeprowadzenia szczegóBowych analiz elementów lokalnej sfery gospodarczej oraz we- wntrznych oraz zewntrznych czynników przesdzajcych o jej stanie i zmianach. Ich wyniki powinny sta si istotnym elementem wstpnej, diagnostyczno-prognostycznej cz[ci strategii. Jako niezbdne minimum przedmiotu badaD nale|y traktowa: zwizane z rozwojem gospodarczym wBa[ciwo[ci gminy, takie jak: materialne, o|ywione i nieo|ywione zasoby naturalne; lokalne pod- mioty gospodarcze; lokalny rynek pracy; infrastruktura techniczna; dostpno[ i organizacja przestrzeni; walory logistyczne obszaru gmi- ny; kapitaB spoBeczny; szkolnictwo [rednie i wy|sze; podmioty na- ukowe; tradycje gospodarcze i walory turystyczne. czynniki zewntrzne wpBywajce na rozwój gospodarczy gminy, a w[ród nich: popyty zewntrzne8; pozabud|etowe zródBa finansowania; procesy alokacji kapitaBu inwestycyjnego; infrastruktura techniczna o znaczeniu regionalnym i szerszym; tranzyty komunikacyjne; progo- spodarcze dziaBania organów publicznych wy|szych szczebli; ogólno- paDstwowe uwarunkowania prawne; technologie zwizane z gospo- dark gminy; konkurencyjne samorzdy lokalne; procesy migracyjne i elementy polityki midzynarodowej, w tym przede wszystkim unijnej. 8 Na produkty i usBugi, które s lub mog by wytwarzane na terenie gminy. 7 Opublikowane w: Polityka gospodarcza w Polsce i Unii Europejskiej w pocztkach XXI w. Prace Naukowe Akademii Ekonomicznej im. K. Adamieckiego w Katowicach, red. A. Barteczek, A. Lorek, A. Rczaszek, Akademia Ekonomiczna w Katowicach, Katowice 2009, s. 211-222 Kolejny wymóg nale|y sformuBowa pod adresem wizki celów strategicznych (gBównych) i operacyjnych (po[rednich) stanowicych wraz ze szczegóBowymi zadaniami gBówn cz[ strategii. Obok celów dotyczcych podnoszenia walorów u|ytkowych gminy i zgodnego z wy- mogami ekorozwoju wykorzystywania jej zasobów, jednym z nich powi- nien sta si cel zwizany z szeroko rozumianym rozwojem gospodar- czym. Oczywi[cie, nie mo|na okre[li jego uniwersalnej tre[ci, poniewa| tak jak ró|ni si gminy, tak ró|ni si ich strategie rozwoju. Mo|liwe jest natomiast zaprezentowanie przykBadu, w którym: gospodarczym ce- lem strategicznym gminy jest maksymalizacja poziomu rozwoju gospo- darczego z jednoczesnym d|eniem do zwikszania udziaBu wytwórczo[ci i usBug nie zwizanych z dominujcym przemysBem. Ka|dy cel strategicz- ny, ze wzgldu na swoj syntetyczn form powinien zosta wyja[niony. W tym przypadku rozwój gospodarczy nale|y rozumie jako rozwój zbio- rowo[ci lokalnych podmiotów gospodarczych, tzn. przedsibiorstw zloka- lizowanych na terenie gminy oraz zlokalizowanych na terenie gminy od- dziaBów, zakBadów, filii i innych placówek podmiotów majcych swoj siedzib poza gmin. Rozwój ten nale|y uto|samia z tworzeniem no- wych przedsibiorstw, doskonaleniem oraz wprowadzaniem nowych pro- duktów i usBug, unowocze[nianiem technologii wytwarzania, rozszerza- niem rynków zbytu, zwikszaniem efektywno[ci wytwarzania, korzyst- nymi zmianami formy prawnej dziaBalno[ci oraz korzystnymi zmianami struktury kapitaBowej. Mo|e on odbywa si wyBcznie jako pozytywne przeksztaBcenia strukturalne, jednak zwykle towarzyszy mu bdzie wzrost gospodarczy, którego symbolem s nowo powstajce firmy, pro- cesy inwestycyjne i zwikszanie zatrudnienia. Rozwój gospodarczy to równie| takie przeksztaBcenia podmiotów gospodarczych, dziki którym 8 Opublikowane w: Polityka gospodarcza w Polsce i Unii Europejskiej w pocztkach XXI w. Prace Naukowe Akademii Ekonomicznej im. K. Adamieckiego w Katowicach, red. A. Barteczek, A. Lorek, A. Rczaszek, Akademia Ekonomiczna w Katowicach, Katowice 2009, s. 211-222 unikaj one sytuacji pozostawania w roli nieakceptowalnej bariery rozwo- ju lokalnego na pBaszczyznie ekologicznej i spoBeczno-kulturowej9. W omawianym przykBadzie uznanie zmian sfery przedsibiorczo[ci za roz- wój wymaga speBnienia przez nie dodatkowego warunku. Jest nim wzrost udziaBu wytwórczo[ci i usBug nie zwizanych z dominujcym przemy- sBem10. Tego typu klauzula pojawia si czsto w strategiach gmin, w któ- rych podstawowym filarem szeroko rozumianej gospodarki jest np. gór- nictwo. Wprawdzie mo|e ono zapewnia obecnie gBówne dochody samo- rzdu gminnego oraz znaczcej cz[ci mieszkaDców, jednak zwykle w przewidywalnej perspektywie kopaliny ulegn wyczerpaniu, a wtedy go- spodarka ta bdzie musiaBa oprze si na innych filarach. W przeciwnym przypadku ulegnie zaBamaniu i recesji. Dlatego wBadze samorzdowe gminy mog d|y do wyksztaBcenia alternatywnych podstaw lokalnej gospodarki. Celom strategicznym podporzdkuje si cele ni|szego rzdu czyli operacyjne. Równie| w[ród nich znalez si musz cele o progospodar- czym charakterze. Podobnie jak w przypadku strategicznych nie mog one mie charakteru uniwersalnego. Jako przykBady mog zatem posBu|y cele takie jak: rozwój lokalnej przedsibiorczo[ci, który oznacza wzrost liczby i rozwój wewntrzny (wzrost zysków, warto[ci podmiotu, zakresu dzia- 9 Porównaj z ujciami rozwoju lokalnego w: Kot J., Rozwój lokalny  jego istota, cele i czynniki. W: Ekonomiczne i [rodowiskowe aspekty zarzdzania rozwojem miast i regionów, Wydawnictwo Uniwersytetu Aódzkiego, Aódz 2001 r., s. 137-162. 10 Por.: Brol R., Ekonomiczne uwarunkowania polifunkcyjnego rozwoju obszarów wiejskich. W: Aktualne problemy gospodarki lokalnej, SzkoBa GBowna Handlowa, Warszawa 1996 r., s. 82-89. 9 Opublikowane w: Polityka gospodarcza w Polsce i Unii Europejskiej w pocztkach XXI w. Prace Naukowe Akademii Ekonomicznej im. K. Adamieckiego w Katowicach, red. A. Barteczek, A. Lorek, A. Rczaszek, Akademia Ekonomiczna w Katowicach, Katowice 2009, s. 211-222 Balno[ci, pozycji konkurencyjnej, zatrudnienia, ograniczenie negatyw- nego wpBywu na [rodowisko) dziaBajcych w gminie podmiotów go- spodarczych; wzrost liczby i rozwój (poszerzenie zakresu dziaBalno- [ci, wzrost skuteczno[ci dziaBalno[ci) instytucji wspierajcych rozwój tych|e podmiotów; polifunkcjonizacj struktury gospodarki gminy; wzrost skBonno[ci mieszkaDców gminy do podejmowania dziaBalno[ci gospodarczej na wBasnych rachunek. rozwój lokalnego rynku pracy, na który skBadaj si: zwikszenie liczby miejsc pracy; dostosowanie struktury jako[ciowej poda|y i po- pytu na tym rynku; zmniejszenie liczy osób bezrobotnych; zmniejsze- nie zjawiska nielegalnego zatrudnienia. rozwój funkcji turystyczno-rekreacyjnych gminy, wyra|ajcy si: wzrostem liczby i rozwojem wewntrznym podmiotów gospodar- czych [wiadczcych usBugi turystyczno-rekreacyjne (wzrostem zy- sków, warto[ci podmiotu, zakresu dziaBalno[ci, pozycji konkurencyj- nej, zatrudnienia, ograniczeniem negatywnego wpBywu na [rodowi- sko); wzrostem liczby i rozwojem publicznych urzdzeD turystyczno- rekreacyjnych (wzrostem dostpno[ci, jako[ci, poszerzeniem zakresu funkcjonalnego); wzrostem dostpno[ci usBug turystyczno- rekreacyjnych; wzrostem liczby osób korzystajcych z funkcji tury- styczno-rekreacyjnych gminy. Osignicie celów strategicznych i operacyjnych wymaga zreali- zowania ró|norodnych przedsiwzi o charakterze inwestycyjnym, or- ganizacyjnym, modernizacyjnym i uchwaBodawczym. Skutkiem wprowa- dzenia do strategii celów zwizanych ze sfer gospodarcz jest przypo- 10 Opublikowane w: Polityka gospodarcza w Polsce i Unii Europejskiej w pocztkach XXI w. Prace Naukowe Akademii Ekonomicznej im. K. Adamieckiego w Katowicach, red. A. Barteczek, A. Lorek, A. Rczaszek, Akademia Ekonomiczna w Katowicach, Katowice 2009, s. 211-222 rzdkowanie im analogicznych zadaD. Niestety, w zdecydowanej wik- szo[ci badanych strategii, nawet je[li zdefiniowano cele gospodarcze, nie okre[lono przekonujcego instrumentarium sBu|cego bezpo[redniej ich realizacji. Z analizy tre[ci tych dokumentów nale|y domniemywa, |e ich osignicie ma nastpi wyBcznie, lub prawie wyBcznie drogami po- [rednimi, takimi jak np. budowa infrastruktury technicznej, czy doskona- lenie szkolnictwa ponadgimnazjalnego. Trudno nie docenia znaczenia instrumentów po[rednich, jednak trafnym wydaje si stwierdzenie, |e mog one nie przynie[ spodziewanego rezultatu w sferze gospodarczej. W zwizku z tym uzasadniony jest postulat poszukiwania mo|liwo[ci realizacji strategicznych przedsiwzi bezpo[rednio zwizanych ze sty- mulowaniem rozwoju gospodarczego. Ich przykBadem mog by: tworzenie Regionalnego Parku PrzemysBowo-Technologicznego, wnioskowanie o objcie nieruchomo[ci gminy specjaln stref eko- nomiczn, tworzenie systemu konsultacji wBadz samorzdu z lokalnym bizne- sem, organizacja usBug doradczych i szkoleniowych dla osób zamierzaj- cych podj dziaBalno[ gospodarcz, pozyskiwanie inwestorów zewntrznych poprzez wspieranie ich pro- cesów inwestycyjnych, wspieranie lokalnych przedsibiorców w pozyskiwaniu pracowników, budowa internetowej bazy ofert gospodarczych i inwestycyjnych, utworzenie tzw. inkubatora przedsibiorczo[ci, 11 Opublikowane w: Polityka gospodarcza w Polsce i Unii Europejskiej w pocztkach XXI w. Prace Naukowe Akademii Ekonomicznej im. K. Adamieckiego w Katowicach, red. A. Barteczek, A. Lorek, A. Rczaszek, Akademia Ekonomiczna w Katowicach, Katowice 2009, s. 211-222 udzielanie pomocy publicznej de minimis w postaci zwolnieD i ulg w podatku od nieruchomo[ci, realizacja dziaBaD z zakresu promocji gospodarczej, realizacja danego przedsiwzicia gospodarczego w ramach partner- stwa publiczno-prywatnego, organizacja i wspieranie organizacji prac interwencyjnych, prac u|y- teczno[ci spoBecznej, sta|y, przygotowaD zawodowych itp., wspieranie powiatowego urzdu pracy w aktywizacji zawodowej mieszkaDców gminy. Naturaln konsekwencj obecno[ci problematyki gospodarczej w diagnostyczno-prognostycznej i planistycznej cz[ci strategii, jest jej obecno[ w cz[ci wdro|eniowej. Przejawia si ona w postaci wskazaD jakie, bardziej szczegóBowe, tzw. bran|owe dokumenty planistyczne maj zosta sporzdzone w celu doprecyzowania ustaleD strategii. W przypad- ku problematyki gospodarczej mog to by np. program lokalnej polityki gospodarczej, program dziaBaD na rzecz zatrudnienia mieszkaDców gmi- ny, program promocji gospodarczej gminy, program rozwoju i promocji funkcji turystyczno-rekreacyjnych gminy, program komunikacji ze [ro- dowiskiem biznesu itp. Ponadto, jako silnie zwizane z gospodark, lecz wielofunkcyjne mo|na wymieni: wieloletni program inwestycyjny, plan rozwoju lokalnego, lub program rewitalizacji zdegradowanych fragmen- tów miejskiej cz[ci gminy. Korzystnym rozwizaniem jest tak|e okre- [lenie wymogów jakie powinny speBnia te programy, a tak|e ich mini- 12 Opublikowane w: Polityka gospodarcza w Polsce i Unii Europejskiej w pocztkach XXI w. Prace Naukowe Akademii Ekonomicznej im. K. Adamieckiego w Katowicach, red. A. Barteczek, A. Lorek, A. Rczaszek, Akademia Ekonomiczna w Katowicach, Katowice 2009, s. 211-222 malnego zakresu merytorycznego, tak by ustalenia strategiczne nie mogBy by swobodnie i niezgodnie z intencj autorów modyfikowane. Prócz powy|szych ustaleD programowych, kwestie gospodarcze powinny sta si przedmiotem procedur ewaluacyjnych. Ewaluacja ma trzy cele. Pierwszym jest modyfikacja strategii w trakcie wdra|ania, tak by przyjte cele strategiczne (w tym gospodarcze) zostaBy osignite dziki poniesieniu jak najni|szych nakBadów finansowych, czasowych i rzeczowych. Celem drugim jest identyfikacja momentu, w którym nale|y rozpocz prace nad now strategi. Trzecim jest zapewnienie wBa[ci- wych prawno-organizacyjnych warunków wdra|ania strategii. Zaniecha- nie prawidBowej ewaluacji progospodarczych elementów strategii mo|e skutkowa gwaBtownym spadkiem skuteczno[ci i efektywno[ci procesu wdro|eniowego. W skrajnych przypadkach mo|e prowadzi do odsuni- cia realizacji odpowiadajcych im zadaD strategicznych w bli|ej nieokre- [lon przyszBo[. Ewaluacja skBada si z trzech elementów: monitoringu, oceny wyników monitoringu oraz aktualizacji, lub zmiany strategii, czy te| prawno-organizacyjnych uwarunkowaD jej wdra|ania. Monitoring procesów gospodarczych powinien bazowa na miernikach efektu i mier- nikach opinii. Mierniki efektu obrazuj skal efektu dziaBaD podejmowa- nych przez samorzd gminy11. Podkre[li jednak nale|y, i| w wikszo[ci wypadków efekt gospodarczy nie jest wyBcznie wynikiem dziaBaD gmin- 11 Niestety samorzdy lokalne napotykaj wiele trudno[ci w procesie pozyskiwania danych nie- zbdnych do ustalenia warto[ci mierników. Wicej na ten temat np. w: Obrbalski M., Problemy informacyjne oceny konkurencyjno[ci miast. W: Konkurencyjno[ miast i regionów. Akademia Ekonomiczna w Krakowie, Karków 2001 r., s. 251-256; Obrbalski M., Problemy informacyjne i metodyczne formuBowania ocen stanu gmin. W: Gospodarka lokalna w teorii i praktyce. Prace Naukowe Akademii Ekonomicznej we WrocBawiu nr 734, WrocBaw 1996, s. 289-302. 13 Opublikowane w: Polityka gospodarcza w Polsce i Unii Europejskiej w pocztkach XXI w. Prace Naukowe Akademii Ekonomicznej im. K. Adamieckiego w Katowicach, red. A. Barteczek, A. Lorek, A. Rczaszek, Akademia Ekonomiczna w Katowicach, Katowice 2009, s. 211-222 nych, ale równie| wynikiem dziaBaD podmiotów gospodarczych, osób fizycznych, ró|norodnych instytucji i organizacji, a nawet podmiotów i zjawisk zewntrznych. Merytoryczne prawo do stosowania tych mierni- ków wynika jednak z dwóch zaBo|eD. Po pierwsze, |e samorzd gminy ma istotny wpByw na poziom efektów, a po drugie, |e je[li uzyskany zo- stanie korzystny poziom danej celowej grupy wskazników (nawet bez lub z niskim udziaBem wpBywu narzdzi gminnych), to oznacza to bdzie, i| dany cel zostaB osignity i dziaBania gminy w tym zakresie nie s ju| niezbdne. Do mierników tego typu mo|na m. in. zaliczy: liczb podmiotów gospodarczych (caBkowit, zaBo|onych / zlikwido- wanych) w ostatnim roku, liczb osób zatrudnionych w niepublicznych podmiotach gospodar- czych, udziaB w podmiotów gospodarczych dziaBajcych w wybranych sek- cjach PKD, mierzony liczb zatrudnionych oraz liczb firm dziaBaj- cych w tych sekcjach, pozycje w rankingach atrakcyjno[ci inwestycyjnej, wysoko[ wydatków inwestycyjnych przedsibiorstw, warto[ wskaznika skBonno[ci do przedsibiorczo[ci12, [rednioroczna stopa bezrobocia, udziaB dBugotrwale bezrobotnych mieszkaDców gminy w[ród miesz- kaDców gminy zarejestrowanych jako bezrobotni, 12 Wskaznik skBonno[ci przedsibiorczo[ci obliczany jest jako liczba mieszkaDców przypadajca na jedno maBe przedsibiorstwo. 14 Opublikowane w: Polityka gospodarcza w Polsce i Unii Europejskiej w pocztkach XXI w. Prace Naukowe Akademii Ekonomicznej im. K. Adamieckiego w Katowicach, red. A. Barteczek, A. Lorek, A. Rczaszek, Akademia Ekonomiczna w Katowicach, Katowice 2009, s. 211-222 struktura grup zawodowych i pBci w[ród osób bezrobotnych. Mierniki opinii to grupa mierników ustalana w wyniku badaD an- kietowych, które maj podwójne zastosowanie. Po pierwsze sBu| identy- fikacji opinii lokalnych przedsibiorców o problemach gospodarczych gminy. Skoro bowiem m. in. oni maj by beneficjentami dziaBaD reali- zowanych w ramach strategii, to ich opinia powinna sta si jednym z podstawowych mierników skuteczno[ci progospodarczych dziaBaD samo- rzdu. Po drugie, mierniki opinii pozwalaj ustali faktyczny wpByw dzia- BaD realizowanych przez wBadze na gospodarcz sfer gminy. Mog by zatem traktowane jako zmodyfikowane mierniki efektu. Jako przykBady mo|na tu wskaza: udziaB przedsibiorców spodziewajcych si co najmniej umiarkowa- nego rozwoju w najbli|szych latach dziaBalno[ci, udziaB przedsibiorców wyra|ajcych dobre / [rednie / zBe opinie na temat infrastrukturalnych i przestrzennych warunków rozwoju gospo- darczego, udziaB przedsibiorców uznajcych, |e gmina jest atrakcyjnym miej- scem do inwestowania, udziaB przedsibiorców twierdzcych, |e na terenie gminy znajduj si osoby o kwalifikacjach odpowiadajcych ich wymaganiom, które by- Byby chtne podj u nich prac, brak dominacji ograniczonej liczby zawodów w zawodach poszuki- wanych przez pracodawców funkcjonujcych na terenie gminy. 15 Opublikowane w: Polityka gospodarcza w Polsce i Unii Europejskiej w pocztkach XXI w. Prace Naukowe Akademii Ekonomicznej im. K. Adamieckiego w Katowicach, red. A. Barteczek, A. Lorek, A. Rczaszek, Akademia Ekonomiczna w Katowicach, Katowice 2009, s. 211-222 Ja ju| na wstpie wspomniano, wymienione wy|ej koncepcje B- czenia lokalnej polityki gospodarczej z planowaniem strategicznym zosta- By poddane weryfikacji praktycznej. MiaBo to miejsce w procesach budo- wy i wdra|ania strategii rozwoju gminy Polkowice z 200113 r. i 200714 r. Efekty aplikacji poddane zostaBy przez autora obserwacji i analizie w okresie od pocztku 2001 do poBowy 2008 r. Ich prezentacja posBu|y jako podsumowanie dotychczasowych rozwa|aD. Pierwszym zaobserwowanym zjawiskiem byBa zmiana charakteru dziaBaD wBadzy lokalnej w obrbie sfery gospodarczej z pasywnego w kierunku bardziej aktywnego. Uprzednie podej[cie (pasywne) polegaBo na przewadze incydentalnych dziaBaD majcych na celu likwidacj zaistnia- Bych ju| momentów krytycznych rozwoju gminy i Bagodzeniu najdotkliw- szych skutków niedostosowaD w jej strukturze gospodarczej. Nowe, ak- tywniejsze podej[cie oznaczaBo prowadzenie skoordynowanych dziaBaD opierajcych si na [wiadomo[ci synergicznych i mno|nikowych powi- zaD sfery gospodarczej z pozostaBymi. Dla podej[cia aktywnego charakte- rystyczne staBo si monitorowanie potencjalnych zagro|eD oraz skuteczne im zapobieganie. Drug ze zidentyfikowanych korzy[ci staBa si zmiana hierarchizacji zadaD, w wyniku której akcent wysiBków i wydatków samo- rzdowych przesunito na zadania majce najwikszy, dodatni wpByw na dynamik rozwoju struktur gospodarczych oraz zadania wspierajce lub 13 UchwaBa nr VI/26/03 Rady Miejskiej w Polkowicach z dnia 27 marca 2003 r. w sprawie Strate- gii Rozwoju Zrównowa|onego Gminy Polkowice. Wprawdzie strategia zostaBa formalnie przyjta w 2003 r., jednak jej wdra|anie rozpoczto w 2001 r. 14 UchwaBa Nr XII/126/07 Rady Miejskiej w Polkowicach z dnia 28 grudzieD 2007 w sprawie przyjcia Strategii Rozwoju Zrównowa|onego Gminy Polkowice na lata 2008  2014. 16 Opublikowane w: Polityka gospodarcza w Polsce i Unii Europejskiej w pocztkach XXI w. Prace Naukowe Akademii Ekonomicznej im. K. Adamieckiego w Katowicach, red. A. Barteczek, A. Lorek, A. Rczaszek, Akademia Ekonomiczna w Katowicach, Katowice 2009, s. 211-222 warunkujce realizacj tych zadaD. Ukonstytuowanie progospodarczych zadaD w strategii staBo si jednym z czynników zaanga|owania nowych partnerów we wspólne d|enia do wspierania przedsibiorczo[ci. Chodzi tu o wBadze ssiednich gmin, powiatu, a nawet województwa. NastpiBo równie| zwikszenie aktywno[ci przedstawicieli lokalnego biznesu we wspóBtworzeniu warunków dla rozwoju przedsibiorczo[ci. Strategiczna ranga lokalnej polityki gospodarczej staBa si tu zacht do aktywizacji dialogu na linii wBadza lokalna  [rodowisko biznesu. Z analogicznego powodu rozszerzono równie| wspóBprac z lokalnymi i ponadlokalnymi instytucjami otoczenia biznesu, takimi jak np. agencje rozwoju regional- nego, fundacje rozwoju regionu, inkubatory przedsibiorczo[ci, powiato- wy urzd pracy, agencje promocji itp. Zmianie ulegB te| system planowa- nia operacyjnego. Miejscowe plany zagospodarowania przestrzennego zaczto wnikliwiej analizowa pod ktem ich wpBywu na rozwój gospo- darczy gminy. PojawiBy si programy bran|owe, o których wspomniano wy|ej. Modyfikacji ulegBa równie| struktura organizacyjna urzdu gminy, w której pojawiBy si wydziaBy wyspecjalizowane w zagadnieniach roz- woju gospodarczego, promocji, rozwoju rynku pracy i turystyki. Interesu- jcym zjawiskiem staBa si tak|e modyfikacja, wykorzystywanych przez wBadze, kryteriów wyboru inwestycji infrastrukturalnych. Po podniesieniu aspektów gospodarczych do strategicznej rangi, zasadno[ takich inwe- stycji znacznie cz[ciej badano uwzgldniajc obok interesu spoBecznego interes lokalnej sfery biznesu. Mimo, i| omawiany samorzd nale|y do relatywnie najzamo|niejszych w kraju, strategiczny akcent na rozwój gospodarczy staB si jednym z czynników, które uBatwiBy gminie dostp do zewntrznych zródeB finansowania. Oczywi[cie, wspomniane procesy nie byBy jedynymi, które spowodowaBy, |e w omawianym okresie nastpiB 17 Opublikowane w: Polityka gospodarcza w Polsce i Unii Europejskiej w pocztkach XXI w. Prace Naukowe Akademii Ekonomicznej im. K. Adamieckiego w Katowicach, red. A. Barteczek, A. Lorek, A. Rczaszek, Akademia Ekonomiczna w Katowicach, Katowice 2009, s. 211-222 dynamiczny rozwój gospodarczy gminy. Nie mniej jednak, nie ulega wt- pliwo[ci, |e w istotnym stopniu do tego si przyczyniBy. Potwierdzaj to wBadze samorzdowe, lokalni przedsibiorcy, jak równie| przekonani do alokacji kapitaBu inwestorzy zewntrzni. Literatura 1. Bieniecki J., Szczupak B., Strategia rozwoju lokalnego. W: Zarz- dzanie strategiczne rozwojem lokalnym i regionalnym, Wydaw- nictwo Akademii Ekonomicznej w Katowicach, Katowice, 2001. 2. Brol R., Ekonomiczne uwarunkowania polifunkcyjnego rozwoju obszarów wiejskich. W: Aktualne problemy gospodarki lokalnej, SzkoBa GBowna Handlowa, Warszawa 1996. 3. Brol R., Praktyka planowania strategicznego w skali lokalnej  studium przypadków. W: Gospodarka lokalna w teorii i w prakty- ce. Prace Naukowe Akademii Ekonomicznej we Wro-cBawiu nr 734, WrocBaw 1996. 4. Kot J., Rozwój lokalny  jego istota, cele i czynniki. W: Ekono- miczne i [rodowiskowe aspekty zarzdzania rozwojem miast i re- gionów, Wydawnictwo Uniwersytetu Aódzkiego, Aódz 2001. 5. Obrbalski M., Problemy informacyjne i metodyczne formuBowa- nia ocen stanu gmin. W: Gospodarka lokalna w teorii i praktyce. Prace Naukowe Akademii Ekonomicznej we WrocBawiu nr 734, WrocBaw 1996. 6. Obrbalski M., Problemy informacyjne oceny konkurencyjno[ci miast. W: Konkurencyjno[ miast i regionów. Akademia Ekono- miczna w Krakowie, Karków 2001. 18 Opublikowane w: Polityka gospodarcza w Polsce i Unii Europejskiej w pocztkach XXI w. Prace Naukowe Akademii Ekonomicznej im. K. Adamieckiego w Katowicach, red. A. Barteczek, A. Lorek, A. Rczaszek, Akademia Ekonomiczna w Katowicach, Katowice 2009, s. 211-222 7. PatrzaBek L., Funkcje ekonomiczne samorzdu terytorialnego w okresie transformacji systemowej w Polsce, Prace naukowe nr 714 AE we WrocBawiu, WrocBaw 1996. 8. Prusek A., Strategia rozwoju jako gBówny instrument dziaBania samorzdów lokalnych. W: Samorzd terytorialny, zadania  go- spodarka  rozwój, Wy|sza SzkoBa Przedsibiorczo[ci i Marketin- gu w Chrzanowie, Chrzanów 2001. 9. Sztando A., Gminne instrumenty ksztaBtowania rozwoju lokalnych podmiotów gospodarczych, Samorzd Terytorialny 7-8/99. 10. Sztando A., Obszary lokalnej polityki gospodarczej. W: Gospo- darka lokalna w teorii i w praktyce. Prace Naukowe Akademii Ekonomicznej we WrocBawiu nr 1083, WrocBaw 2005. 11. Sztando A., Progospodarcza polityka infrastrukturalna gmin. W: Gospodarka lokalna w teorii i w praktyce, Prace Naukowe Aka- demii Ekonomicznej we WrocBawiu nr 1023, WrocBaw 2004. 12. Sztando A., Progospodarcza polityka przestrzenna gmin. W: Go- spodarka lokalna w teorii i w praktyce, Prace Naukowe Akademii Ekonomicznej we WrocBawiu nr 979, WrocBaw 2003. 13. Sztando A., Progospodarczy obszar komunalnej dziaBalno[ci go- spodarczej. W: Gospodarka lokalna w teorii i w praktyce. Prace Naukowe Akademii Ekonomicznej we WrocBawiu nr 1161, Wro- cBaw 2007. 14. Sztando A., Progospodarczy obszar polityki ekologicznej wBadz lokalnych. W: Transformacja polskiej gospodarki, ocena kierun- ków i dynamiki zmian strukturalnych, Fundacja Rozwoju Uniwer- sytetu GdaDskiego, GdaDsk 2005. 19 Opublikowane w: Polityka gospodarcza w Polsce i Unii Europejskiej w pocztkach XXI w. Prace Naukowe Akademii Ekonomicznej im. K. Adamieckiego w Katowicach, red. A. Barteczek, A. Lorek, A. Rczaszek, Akademia Ekonomiczna w Katowicach, Katowice 2009, s. 211-222 15. Sztando A., Progospodarczy obszar polityki wewntrznej wBadz miejskich. W: Problemy rozwoju miast w wymiarze lokalnym i regionalnym. PAN KPZK, Warszawa 2005. 20

Wyszukiwarka

Podobne podstrony:
Istota planowania strategicznego rozwoju lokalnego i regionalnego
rozwoj gosp kryteria wyboru projektow dzialanie 1 4 kwiecien 09
Endo i egzogeniczne czynniki rozwoju gosp gmin
Zrównowa ony rozwój w wietle kompetencji w adz gminy
Lokalny rozwój gopsodarczy a zarządzanie projektami

więcej podobnych podstron