plik


ÿþWYJAZNIANIE I PRZEWIDYWANIE 1.Nomologiczno- dedukcyjne wyja[nianie przyczynowe na tle ogólnych problemów wyja[niania. wyja[ni komu[ co[ to tyle, co uczyni zrozumiaBym co[, czego si przedtem nie rozumiaBo spotkawszy si ze zdarzeniem dla nas pocztkowo niezrozumiaBym , nieoczywistym, zaskakujcym, niepokojcym itd uzyskujemy informacje, które uzasadniaj , usprawiedliwiaj istnienie czy zaj[cie danego faktu, ujawniaj jego prawidBowo[, wykazujc i| twierdzenia orzekajce jego zaj[cie wynika z uznanych przez nas twierdzeD naukowych czy quasi- naukowej wiedzy potocznej, na skutek czego fakt ów jest na poziomie tej wiedzy konieczny lub te| dostatecznie prawdopodobny wszelkie zjawisko staje si dla nas bardziej zrozumiaBe, kiedy je potrafimy wyja[ni na gruncie posiadanej przez nas wiedzy, kiedy potrafimy wskaza w naszej wiedzy teoretycznej i opisowej taki zbiór twierdzeD, z których wynika logicznie twierdzenie orzekajce, i| zaszBo zdarzenie, które wyja[niamy twierdzenie lub zbiór twierdzeD opisujcych zdarzenie lub stan rzeczy, które chcemy wyja[ni, nazywamy explanandum . ZespóB twierdzeD wyja[niajcych wBasno[ lub zdarzenie opisane w explanandum nazywamy explanansem tej wBasno[ci czy zdarzenia. Powinien on skBada si dwóch kategorii zdaD: z pewnych zdaD ogólnych majcych ksztaBt okresu warunkowego, w których nastpniku figuruje zdanie stwierdzajce zaj[cie zdarzenia wyj[ciowego lub opisujce wyja[nian wBasno[, z pewnych zdaD jednostkowych stwierdzajcych, i| zaszBy zdarzenia oznaczone przez poprzedniki tych zdaD ogólnych- jest to wyja[nianie nomologiczno- dedukcyjne Schemat nomologiczno- dedukcyjny wyja[nienia:str 353 wyja[nienie przyczynowe ma szczególn praktyczn doniosBo[, bowiem pozwala zarazem przewidzie zaj[cie analogicznych zdarzeD w przyszBo[ci 2. wyjasnianie wieloczynnikowe. Wyja[nianie komplementarne a wyja[nianie konkurencyjne schemat str 355 Bcznie wystpiBy zjawiska ABC...W, stanowice warunek wystarczajcy zaj[cia Z. W sytuacji tej zjawiska ABC...W pozostaj wobec siebiew stosunku interakcji ze wzgldu na wywoBywanie zjawiska Z, a dziaBanie ich na Z opisane jest za pomoc jednego prawa o ksztaBcie podanym wy|ej- zaszBa koniukcja zjawisk ABC..W zaj[cie Z mo|e te| by efektem zaj[cia jednego z jego alternatywnych warunków wystarczajcych np A lub B, lub C. Ka|dy z tych warunków stanowi wówczas poprzednik odrbnego prawa typu : A->Z; B-->Z, idt i dla wyja[nienia zaj[cia Z wystarczy podanie w explanansie jednego z tych praw oraz jego wBa[ciwego poprzednika. Je[li w jakiej[ konkretnej sytuacji zaistniaBy jednocze[nie dwa lub wicej takich warunków wystarczajcych zjawiska Z , mamy wówczas doczynienia ze schematem hiperdeterminacji danego skutku przez nadmiar jego przyczyn i oczywi[cie rozstrzygnicie, który z nich naprawd wywoBaB Z, nie jest mo|liwe. PrzykBdem takiej hiperdeterminacji skutku przez nadmiernie liczny zbiór jego przyczyn mo|e by przypadek kiedy jednego |oBnierza trafiaj jednocze[nie dwie kule- jedna w mózg,a druga w serce. Ka|da z nich w sposób wystarczajcy wyja[nia fakt jego [mierci. Wyja[nienie Z za pomoca zespoBu jego alternatywnych przyczyn wyglda inaczej kiedy Z jest zmienn ilo[ciow. Wówczas efekty alternatywnych, niezale|nie od siebie dziaBajcych przyczyn Z sumuj si, tak i| ka|da z nich jest addytywnym skutkiem ich dziaBania. Ka|d z addytywnych przyczyn ogólnego zadowolenia z |ycia- jest te| zmienn ilo[ciow, której intensywno[ jako[ mo|emy mierzy w badaniach i okre[la w hipotezach poniewa| ka|da z addytywnych przyczyn mo|e wpBywa na wielko[ Z niezale|nie od tego jakie warto[ci przybraBy inne zmienne, okre[lamy ka|dy z tych zwizków odrbnym prawem, a w explanansie wyja[nienia intensywno[ci Z umieszczamy wszystkie te prawa oraz warto[ci ich poprzedników schemat str 356 takie superprawo jest rozkBadem na koniunkcj praw , z których ka|de ma w poprzedniku tylko jedn zmienn niezale|n i opisuje przyrosty warto[ci zmiennej zale|nej Z w zale|no[ci od warto[ci danej zmiennej niezale|nej addytywno[ oznacza bowiem równie| wzajemn zastpowalno[ przyczyn wedle reguB okre[lonych odpowiednimi zwizkami funkcyjnymi midzy ka|d z tych przyczyn a ich skutkiem dysponujemy zarazem zespoBem praw nauki, w których nastpnikach figuruj cechy E , np: schemat str 358 wyja[nienie kompletne lub niekompletne jakiego[ zjawiska mo|e by zrelatywizowane tylko do znaczenia oznaczajcego je terminu mo|liwe jest tez istnienie kilku odmiennych wyja[nieD pewnego zdarzenia schemat str 359 dwaj badacze podajcy odmienne wyja[nienia bynajmniej nie gBosz tez sprzecznych, ale komplementarne tj., skBadajce si zarazem na peBniejszy i bardziej wszechstronny opis ró|nych przyczyn wyja[nianego skutku jeden podaje przyczyny bardziej bezpo[rednie , drugi za[ uwzgldnia bardziej odlegBe w czasie ogniwa BaDcucha przyczynowo- skutkowego A->B->Z : A->Z jest bardziej po[rednie, za[ wyja[nienie powoBujce si na zwizek B->Z jest bezpo[rednie dwaj badacze mog te| powoBywa si na mniej ogólne i bardziej ogólne prawo przy wyjasnianiu ró|nych wBasno[ci tego smaego konkretnego przedmiotu inne mog podawa przyczyny, dziaBajce na mocy ró|nych praw. Wyja[nienie ró|nych zjawisk , stanowicych ró|ne- komplementarne wobec siebie- wBasno[ci tych samych konkretnych przedmiotów. Zdarzenie jest wadliwe kiedy bdz powoBuje si ono na faBszywe prawo ogólne, bdz te| niesBusznie orzeka zaj[cie zdarzenia oznaczonego przez poprzednik przywoBanego prawa. Z chwil kiedy badacz napotyka dwa sprzeczne wyja[nienia, musi zdecydowa, czy niesBusznie zaBo|ono w jednym z nich- lub w obu- zaj[cie zdarzeD oznaczonych przez poprzedniki danych praw ogólnych, czy te| faBszywe s hipotezy ogólne, na które te wyja[nienia si powoBuj. 3. wyja[nianie zdarzeD i ich zbiorów przez twierdzenia statystyczne prawa probabilistyczne mówi jedynie o pewnych mo|liwo[ciach, o sznasach- a nie o konieczno[ci- i okre[laj jedynie prawdopodobieDstwo,a bynajmniej nie konieczno[ zaj[cia zdarzenia figurujcego w ich nastpniku zauwa|ny i| twierdzenia statystyczne o postaci P(Z/B)=p mo|na uporzdkowa jako mniej lub bardziej zbli|one do twierdzeD ogólnych w zale|no[ci od tego, na ile prawdopodobieDstwo zaj[cia Z ze wzgldu na B odlegBe jest od 1. tak wic twierdzenie, w którym P(Z/B)= 0,999, jest prawie ogólne czyli niemal bezwyjtkowe, za[ twierdzenie , w którym P(Z/B)= 0,5 jest od tego ideaBu nader odlegBe. Tym samym uprawdopodobnienie zaj[cia Z przez zaj[cie B to relacja ilo[ciowa o charakterze bli|szym lub dalszym relacji logicznego wynikania. Zatem wyja[nienia statystyczne mog by bli|sze lub dalsze od omawianych wy|ej wyja[nieD nomologiczno- dedukcyjnych. 4. Wyja[nienia niekompletne - wynikanie entymematyczne to takie w którym cz[ przesBanek z których wynika wniosek zostaBa pominita ale s one zdaniami znanymi przynajmniej specjalistom danej dziedziny - wyja[nienie niekompletne- w explanansach brak jest odpowiednich zespoBów twierdzeD ogólnych, z których ( przy zaBo|eniu zaj[cia poprzedników) wynikaByby zdania stwierdzajce zaj[cie zdarzeD wyja[nianych. Schemat takiego wyja[niania mo|na przedstawi nastpujco:str 365 niekiedy podstaw do wniosku o zwizku przyczynowym dwóch zdarzeD oddalonych od siebie w czasie lub przestrzeni jest obserwacja nieprzerwanego cigu zdarzeD prowadzcego od zdarzenia uwa|anego za przycyzn do zdarzenia uznanego za skutek. Wyjasnianie , w którym nie jeste[my w stanie wskaza peBnego zestawu przesBanek zaj[cia explanandum wyja[nieniem intuicyjnym . Intuicja ma t wad , |e nie podlega intersubiektywnej kontroli wniosków intuicyjnych nie potrafimy do koDca uzasadni, ale wiemy te| , |e na intuicyjnych sdach i wyja[nieniach ekspertó niejednokrotnie mozna polega, nawet wtedy kiedy nie potrafimy do koDca uzasadni 5. Wyja[nienia hipotetyczne a postdykcje wyja[nienia, w których wprawdzie podajemy odpowiednie twierdzenia ogólne ale nie jeste[my w stanie stwierdzi, czy zaszBo zdarzenie, o którym mówi poprzednik tego twierdzenia jest wyja[nieniem hipotetycznym schemat 368 wyjasnienie hipotetyczne mo|e by kompletne i niezawodne wówczas i jedynie kiedy teza o zwizku midzy przyczyn a skutkiem orzeka i| poprzednik jest warunkiem zarazem koniecznym i wystarczajcym zaj[cia nastpnika postdykcj jest kazda mniej lub bardziej hipotetyczna rekonstrukcja przeszBo[ci na podstawie skutków, jakie po niej zostaBy. Mo|e te| by etapem do wyja[nienia zjawiska bezpo[rednio interesujcego badacza, mo|e te| by, ale nie musi, etapem postpowania zmierzajcego do uzyskania wyja[nienia hipotetycznego 6. Wyja[nienia genetyczne. Wyja[ni genez czego[ to tyle co odpiwiedzie na pytanie z czego to powstaBo. Mówimy bowiem o powstaniu z czego[ bdz kiedy wymieniamy materiaB danej rzeczy, bdz kiedy wskazujemy wcze[niejsze stadium danej rzeczy, bdz kiedy podajemy nazw organizmu, którego dany organizm jest potomkiem. W takich przypadkach najczstszych na terenie historii spraw spoBecznych, liczymy si z jak[ Bczno[ci kolejnych stadiów, inn ni| Bczno[ midzy stadiami organizmu w ró|nych przypadkach ró|n. Azno[ substancjalna( podobieDstwo strukturalne)- polega na tym , i| w gr wchodz bdz dwa przekroje czasowe wyodrbnionego procesu lub dwa stany w dziejach jednego i tego samego materialnie pojte przedmiotu, bdz peBne lub cz[ciowe analogie strukturalne dwóch przedmiotów czy zdarzeD spowodowane tym, i| cechy i struktura jednego po[rednio lub bezpo[rednio uksztaBtowaBy cechy i struktur drugiego przedmiotu na mocy pewnej matrycowej zale|no[ci mo|e okaza si w pewnych przypadkach , |e modyfikacja jak do wzorów dawniej uksztaBtowanych wnosz dzisiejsze elementy kontekstu funkcjonalnego, jest nader niewielka i wikszo[ aspektów danego zjawiska mo|emy wyja[ni przez wskazanie jego genezy nale|y rozwa|y co z ludzkich zachowaD i wzorów tych zachowaD oraz wzorów stosunków spoBecznych Bczcych ludzi da si pro[ciej wyja[ni przez signicie do historii i kultury zbiorowo[ci i wyja[nienie w terminach genetycznych 7. Wyja[nienia teleologiczne a wyja[nienia przyczynowe w wielu naukach a zwBaszcza w biologii, psychologii i socjologii spotyka si czsto próby wyja[nienia pewnych zjawisk przez wskazanie celu, któremu slu|. Okre[la si je te| czasem mianem wyja[nieD teleologicznych lub celowo[ciowych po co co[ istnieje, jaki jest tego cel, jakie s tego funkcje, do czego to co[ sBu|y sprz|enie zwrotne ujemne- oznacza to i| je[li który[ z elementów czy parametrów ukBadu przekroczy pewn okre[lon wielko[, wówczas oddziaBuje na to jaki[ inny element lub parametr tego samego ukBadu, który sam narastajc powoduje zmalenie parametru pierwszego wzrost B--> wzrost Z---> zmalenie B to nie przyszBy stan rzeczy, ale okre[lona struktura calo[ci ukBdu- zespóB ujemnych sprz|eD zwrotnych midzy jego elementami- jest przyczyn tego, iz ukBd zachowuje si w stabilizacyjny, adaptacyjny sposób w bardzo ró|nych warunkach. Natomiast ka|de jednostkowe zachowanie ukBdu wyznaczone jet przez pewn konkretn prawidBowo[, w poprzedniku której figurowa winien pewnien zbiór czynników staBych (S), czyli struktura ukBadu i system prz|eD midzy jego elemenatmi oraz pewne czynniki zmienne : stan ukBdu w danym momencie (V) oraz stan [rodowiska, otoczenia (O) , do którego ma si on adaptowa, za[ w nastpniku zachowanie czy dziaBanie ukBadu (Z) zmierzajce do osignicia stanu adaptacji, równowagi itp. Z= f (S,O,V) 8. Wyja[nianie zachowaD ludzkich przez ich motywy - kiedy w gr wchodzi motyw pojmowany jako cel dziaBania, jest on wówczas podstaw wyja[nieD pseudo- celowo[ciowych - motyw nie nadale si do formuBowania twierdzeD, które miaByby wyja[ni ludzkie zachowania, gdy| do tego celu nie nadaj si twierdzenia tautologiczne. Motyw w rozumieniu drugim to pewnien stan czy dyspozycja psychiczna zdefiniowane w taki i| wywoBanie skutków w postaci zachowaD zgodnych z motywem nie wchodzi do tre[ci tego pojcia. Motyw to pragnienie osignicia okre[lonego celu, nie przesadzajc w znaczeniu tego terminu, czy pragnienie takie przeksztaBci si w zgodne z nim zachowanie czy nie - zale|no[ci dziaBaD od motywów uzna nale|y za zale|no[ci warunkowe. S one warunkowane w obu kierunkach, okre[lony konkretny motyw z reguBy nie jest ani warunkiem koniecznym ani te| wystarczajcym odpowiedniego zachowania. Ponadto warunków tych na ogól nie potrafimy wyliczy co najwy|ej potrafimy wskaza niektóre z nich. - przekonanie introspekcyjne dziaBajcego nie mog by uznane za dowód tego, i| pewne prze|ycie psychiczne Bczy w danym wypadku z pewnym zachowaniem choby warunkowa zale|no[ przyczynowa 9. Prosty i zBo|óny schemat przewidywania nomologiczno- dedukcyjnego - nomologiczno- dedukcyjny schemat przewidywania w którym w gr wchodzi jedno twierdzenie ogólne i zdanie lub zbiór zdaD stwierdzajcych speBnienie warunków, o których mówi poprzednik tego twierdzenia, nazwiemy prostym schematem przewidywania str 382 - czasowe aspekty- przyczyn od jej skutku oddziela okreslony przedziaB czasowy i wyrazne okreslenie tego przedziaBu jest konieczne do tego, aby pojawienie si przewidywanego zadarzenia umie[ci wzgldnie jednoznacznie w czasie 10. Przewidywanie probabilistyczne i przewidywanie warunkowe - statystyczny charakter prawa rzutuje na charakter przewidywania: stwierdziwszy |e zaszBo zdarzenie typu B, wnioskujemy iz szansa zdarzenia Z jest równa p - nadajemy odpowiedni warto[ probabilistyczn naszym przewidywaniom tak, |e efektywno[ interesujcej nas grupy obni|y sie - zdarzenie Z zajdzie w danym miejscu i casie pod warunkiem |e uprzednio zajdzie zdarzenie B, bdce jego warunkiem wystarczajcym lub zdarzenie B bdce skBadnikiem istotnym tego warunku a którego szans zaj[cia nie jeste[my w stanie okre[li- jest to przewidywanie warunkowe 11. Wiedza o strukturze i kulturze zbiorowo[ci w procesie przewidywania zachowaD - przede wszystkim poprostu mo|emy chcie przewidzie skuteczno[ dziaBania pewnego wzorca my[lenia, wzorca zachowania czy pewnego schematu stosunków tworzcych struktur grupy - nawet wtedy kiedy jednak przedmiotem przewidywania s skutki innego rodzaju ni| efekty dziaBania pewnych wzorów kulturowych czy ról i norm nale|cych do ukBadu stosunków spoBecznych trzeba w relanych sytuacjach spoBecznychuwzgldnia dziaBanie norm i wzorów spoBecznego zachowania, gdy| stanowi one mog bardzo istotne potencjalne modyfikatory rozwa|anych prawidlowo[ci - wzory kulurowe odgrywa mog rol modyfikatora kierunku agresywnych reakcji, wskazujc na przykBad wBa[ciwy dla danej kultury obiekt agresji, a niejednokrotnie i wBa[ciwe formy jej przejawiania wobec tego obiektu. Znajomo[ norm i wzorów spoBecznych zbiorowo[ci, której dotyczy przewidywanie , odgrywa wic doniosB rol równie| w przewidywaniu takich zachowaD , które zachodz na mocy zalezno[ci niematrycowego charakteru - kiedy podstaw do przewidywania stanowi wiele praw , których efekty Bcznego dziaBania nie s nam znane , musimy zaBo|y i| dziaBaj one w spoób addytywny lub komplementarny, nie znoszc swoich przewidywalnych skutków na mocy zupeBnie nieprewidzianych interakcji 12. Przewidywanie zachowaD ludzi na podstawie ich zamiarów, planów i postaw wobec przyszBo[ci - we wszystkich procesach spoBecznych, w których odgrywaj jak[ rol ludzkie decyzje i zamiary, znajomo[ ich mo|e by istotna dla przewidywania przebiegu tych procesów i praktycznych zastosowaD badaD spoBecznych Czynniki podnoszce szans trafno[ci przewidywaD zachowaD na podstawie zdeklarowanych zamiarów czy planów zachowaD: a. stopieD krystalizacji planów i zamiarów. Im bardziej zamiar oparty jest na konsekwentnych i dBugotrwaBych pragnieniach, tym bardziej zasBuguje na uwag w przewidywaniu b. zgodno[ obrazu oczekiwanej sytuacji, w któej planuje si podjcie odpowiednich dziaBaD z sytuacj rzeczywist jaka ma istnie w przyszBo[i c. istnienie czynników osobistych i sytuacyjnych sprzyjajcych bdz umo|liwiajcych realizacj zamiaru i brak czynników przeciwstawnych tej realizacji czy wrcz j uniemo|liwiajcych d. istnienie czynników psychicznych skBaniajcych do zachwaD w tym samym kieunku co zamierzone dziaBanie i bark cynnikó dziaBajcych w kierunku przeciwnym e. istnienie warunków [rodowiskowych zachcajcych do realizacji zamiarów bdz te| im przeciwdziaBajcych f. najogólniejsza dyrektywa metodologiczna dotyczca przewidywaD wynika wprost ze stwierdzenia, i| przewidywania sformuBowane dla warunkó szybkich przemian spoBecznych s znacznie mniej wiarygodne ni| dla warunków ustabilizowanych 13. Ekstrapolacja trendów - ekstrapolowanie w przyszBo[ci pewnych trendó zaobsorbowanych w przyszBo[ci . Przewidywania takie najczstsze s w demografii, gdzie na przykBad przewiduje si przyszBy stan ludno[ci ze wzgldu na istniejce trendy - wszelka eksploracja trendu zakBda i| stwierdzany prosec bdzie trwaB w przyszBo[ci wystarczajco dBugo, aby dostarczy podstaw do przewidywaD przynajmniej na ten okres - nale|y d|y do tego aby przewidywanie oparte na ekstrapolacji trendu przeksztaBci w przewidywanie warunkowe, okre[lajc od jakich staBych lub zmieniajcych si w sposób kierunkowy warunków zalezy przyrost warto[ci zmiennej wyznaczajcej dany trend i jakie s granice- progi- jego przyszBego trwania - futurologia- nauka o przyszBo[ci 14. Przewidywania a samorealizujce si prognozy - Merton- chodzi mu o sytuacj, gdy przewidywanie dotyczce zjawisk przyszBych samo staje si ich przyczyn. Samorealizujca si prognoza to taka , która w momencie jej formowania i ze wzgldu na stan rzeczy , którego dotyczy musi by faBszywa- oparta na faBszywych przesBankach - istniej nie tylko prognozy samorealizujce si, mo|liwe s i te| takie sytuacje w których ogBoszenie prognozy stwierdzajcej i| w przyszBo[ci zajdzie zdarzenie Z przyczynia si do niezaj[cia tego zdarzenia. Takie prognozy nazywaj si samounicestwiajce si

Wyszukiwarka

Podobne podstrony:
Modul 4 Wyjasnianie i przewidywanie w naukach spolecznych
Wyjaśnij pojęcia epikureizm, stoicyzm, sceptycyzm, hedonizm
Fizyka klasy 1 3 GIM zadania i ich wyjaśnienia książka pisania przez inżyniera i magistra fizyki
Przewidywanie struktury białek
wyjaśnij znaczenie teorii czystej formy
Wyjaśnione Bóstwoa0425b
wyjaśnienie z81 z30
Wyjaśnij przyczyny zróżnicowanych sądów krytyków i czyte~C05
Wymienić charakterystyczne obszary łuku elektrycznego oraz wyjaśnić graficznie warunki wyłączania pr
Filozofia społeczna pytania z wyjaśnieniami
Wyjaśnienia poszkodowanego
WYJASNIE
wyjasnienia prowadzÄ…cego do zadania
Oto spis najczesciej uzywanych komend w linuksie oraz ich wyjasnienia
Gra 2D, część 3 Wyświetlanie przewijanej mapy
Odrodzenie Wyjaśnij nazwę epoki

więcej podobnych podstron