"Giaura" G. Byrona: Giaur jako byroniczny typ bohatera romantycznego: - szczêœliwy w m³odoœci, zdolny do wielkiej mi³oœci, kochaj¹cy gor¹co brankê tureck¹ Leilê, pierwsz¹ ¿onê spoœród ¿on baszy Hassana, wzajemnie przez ni¹ kochany, prze¿y³ swe dni "obfite w rozkosz", lecz "p³odniejsze w bóle", - sta³y w uczuciach, kocha tylko ten jeden raz przez ca³e ¿ycie , nawet wówczas, gdy obiekt mi³oœci - Leila - ju¿ nie ¿yje; œmieræ ukochanej nie zmienia jego uczucia, nie zmniejsza bólu z powodu jej braku (równie¿ czas nie koi jego rozpaczy i nie leczy go "z tej choroby"); prze¿ywa stracone szczêœcie , wci¹¿ o niej rozmyœla i przeœladuje go myœl o jej cierpieniu w chwili œmierci, - nie umiera z rozpaczy po œmierci ukochanej, ¿yje dalej, najpierw, aby siê zemœciæ na Hassanie, a póŸniej, aby do¿yæ swych dni, nie widz¹c dla siebie ¿adnej przysz³oœci. I ¿yje dalej tylko t¹ mi³oœci¹ i nie próbuje jej niczym zast¹piæ - z jego punktu widzenia niewierna zas³ugiwa³a na œmieræ i on w takim przypadku post¹pi³by podobnie jak Hassan - nieprzeciêtna indywidualnoœæ; wielkiego umys³u i serca, inny od otoczenia, tajemniczy, zamkniêty w sobie, milcz¹cy; nie znamy jego dziejów, pochodzenia, nawet imienia (muzu³manie nazywali go Giaurem, czyli niewiernym, bo tak nazywali chrzeœcijan), nie wiemy, dlaczego przyby³ do Grecji, jak trafi³ do haremu Hassana, w którym przebywa³ i co robi³ w okresie od zabójstwa Hassana do momentu schronienia siê w klasztorze, samotny, wyobcowany (przebywa wœród muzu³manów, obcych mu ludzi pod wzglêdem kultury i wyznania), stroni¹cy od ludzi; sam decyduje o swojej samotnoœci, odsuwa siê od ludzi i œwiata, nie akceptuj¹c go takim, jakim on jest; ucieka w samotnoœæ ze swoj¹ zemst¹, rozpacz¹, mi³oœci¹, aby zaakcentowaæ wielkoœæ w³asnych uczuæ i wszechstronn¹ wolnoœæ jednostki, - zbuntowany, sk³ócony ze œwiatem, skrzywdzony, zawziêty, pe³en nienawiœci do ca³ego œwiata, protestuje przeciwko niemu, gardzi nim, wypowiada walkê krzywdzie i niesprawiedliwoœci panuj¹cej na œwiecie, ³amie jego prawa, podchodz¹c do ¿ycia egoistycznie, wbrew zasadom moralnym; skrzywdzona zostaje jego ambicja, zadraœniêta duma, jest obci¹¿ony œwiadomoœci¹ swego z³a, - zrozpaczony, cierpi¹cy, rozdarty wewnêtrznie, z³amany, nieszczêœliwy; rozpacza i cierpi z powodu straty ukochanej, uwa¿aj¹c, ¿e wraz z jej œmierci¹ straci³ wszystko; wypalony wewnêtrznie, niepocieszony w cierpieniu; jego rozpacz popycha go do zemsty na Hassanie, staje siê mœcicielem swej krzywdy, ale zabójstwo Hassana nie koi jego rozpaczy, nie przynosi mu spokoju, pociechy ani ulgi, rodzi kolejne rozterki wewnêtrzne, - przywdziewa habit nie z powo³ania ani dla pokuty, nie wype³nia obowi¹zków religijnych, nie oczekuje niczego, nie wierzy w nic, odtr¹ci³ od siebie Boga, odstêpuj¹c od wiary chrzeœcijañskiej, nie ¿a³uje zmarnowanego losu ani pope³nionych czynów, mówi: "¿y³bym tak, jak ¿y³em" - gdyby ¿y³ drugi raz, - przedœmiertna spowiedŸ, obrazuj¹cajego wielk¹ mi³oœæ i cierpienie, nie jest spowiedzi¹ w œcis³ym znaczeniu religijnym, lecz lirycznym monologiem wewnêtrznym, przejmuj¹cym opowiadaniem o stanie jego duszy, - tragiczny, poniós³ klêskê i do samej œmierci nie zazna³ ju¿ nigdy spokoju, ukojenia ani pocieszenia. Byron twórc¹ powieœci poetyckiej: - pierwszy w literaturze europejskiej opowiedzia³ siê za ca³kowit¹ swobod¹ twórcz¹, otwieraj¹c drogê dla ca³ej twórczoœci romantycznej w Europie i jego uznano za twórcê powieœci poetyckiej nowego typu, okreœlaj¹c j¹ mianem byronicznej (przed nim pisa³ powieœci poetyckie Walter Scott, lecz mia³y one jak w klasycyŸmie przejrzyst¹ konstrukcjê i zachowan¹ chronologiê zdarzeñ, przypominaj¹c form¹ i treœci¹ rozbudowane ballady), - zapo¿yczony od W. Scotta gatunek powieœci poetyckiej i rozwiniêty przez Byrona ("Giaur", "Korsarz", "Lara") sta³ siê charakterystycznym gatunkiem literackim dla ca³ego romantyzmu europejskiego. Cechy poetyckiej powieœci byronicznej: - po³¹czenie elementów epickich i lirycznych (tzw. synkretyzm rodzajowy), nasycenie fabu³y utworu elementami dramatycznymi i silnym subiektywizmem oraz wprowadzenie narratora (kilku), np. we wstêpie przemawia autor, a sam¹ akcjê opowiada ju¿ ktoœ inny, jest kilku narratorów - muzu³manin, przewoŸnik i sam Giaur (spowiedŸ), - kompozycja utworu luŸna, fragmentaryczna, pe³na niedomówieñ, zagadek i tajemnic; celowe zacieranie przez Byrona jasnoœci konstrukcji utworu w celu pobudzenia wyobraŸni czytelnika - np. niejasne s¹ informacje odnoœnie bohatera tytu³owego, statku piratów, ³odzi rybackiej czy pêdz¹cego na czarnym koniu jeŸdŸca, - zak³ócenie chronologii zdarzeñ, ukazanie wydarzeñ nie po kolei (tzw. inwersja czasowa fabu³y), np. opis opustosza³ego domu po œmierci Hassana, a dopiero póŸniej utopienie Leili, opis wyprawy Hassana i jego bitwa z Giaurem, - charakterystyczny typ bohatera tzw. byronicznego, tj. bohater tragiczny, nieszczêœliwy, tajemniczy, samotny, dumny, rozdarty wewnêtrznie, zbuntowany, sk³ócony ze œwiatem i ow³adniêty silnymi namiêtnoœciami, nastrój grozy, niesamowitoœci i tajemniczoœci; ponure wydarzenia dziej¹ siê pod os³on¹ nocy, np. utopienie Leili, przywiezienie przez pos³añca wieœci matce o œmierci Hassana, orientalizm (orient = wschód); wprowadzenie do utworu tematyki, obyczajów, strojów i s³ownictwa egzotycznego, np. historia o Giaurze i Leili zaczerpniêta z opowiadania pewnego cz³owieka z kawiarni wschodniej, ukaranie niewiernej przez zatopienie zgodnie z tureckim zwyczajem, emir w zielonym stroju, Giaur w stroju albañskim, s³ownictwo - bajram, emir, basza, odaliska, ramazan, derwisz, dziryt. Byronizm - romantyczna postawa stworzona przez Byrona w jego poematach i uzewnêtrzniona w jego w³asnej - buntowniczej, krytycznej i ironicznej postawie wobec œwiata; bajronizm cechuje: bunt, rozpacz, tajemniczoœæ, osamotnienie, rozdarcie wewnêtrzne, mocne akcentowanie problemu mi³oœci, sk³ócenie ze œwiatem, ³amanie jego praw. nieprzeciêtnoœæ i tra gizm. Byron ukszta³towa³: - wzorzec osobowy romantycznego poety jako jednostki o nieprzeciêtnej indywidualnoœci, ale nieszczêœliwej, sk³óconej z otoczeniem i samotnie walcz¹cej o prawa dla innych, - nowego typu bohatera romantycznego zwanego byronicznym, -> model romantycznej mi³oœci - wielkiej, jednej na ca³e ¿ycie, nieszczêœliwej i zakoñczonej tragicznie, - nowe romantyczne gatunki literackie jak: powieœæ poetycka, poemat dygresyjny, poemat satyryczno-polityczny i dramat filozoficzny. Byron wywar³ ogromny wp³yw na czo³owych poetów europejskich swojej epoki, w tym równie¿ i polskich (Mickiewicza, S³owackiego, Goszczyñskiego, Malczewskiego).