ZAMACH NA PAPIE�A - 2 EUGENIUSZ GUZ ZAMACH NA PAPIE�A - 2 2006   (...)   CIA PRZYZNAJE, �E ZMY�LI�A WIN� MOSKWY Gdy �lad bu�garski zacz�� coraz bardziej bledn�c, Amerykanie podj�li pr�b� wm�wienia opinii publicznej, �e oni sami trzymali si� w�a�ciwie z dala od pos�dzania Bu�gar�w o udzia� w zamachu. Pole dzia�ania zape�ni�y tu w�oskie s�u�by specjalne i w�oski aparat �ledczy. Amerykanie za� kupili bez zastrze�e� wyniki ich dochodze� i interpretacj� kulis zamachu. Opini� tak� lansuje w swej ksi��ce "From the shadows (the ultimate insider's story of five presidents and how they won the Cold War)" niew�tpliwie kompetentny Robert Gates - �wczesny zast�pca szefa CIA i p�niejszy dyrektor tych s�u�b. "W pierwszych latach - pisze on - wystrzegali�my si� ingerowania w prowadzone przez s�dzi�w w�oskich �ledztwo i wchodzenia im w parad�. Obawia�em si� pope�nienia jakiej� niezr�czno�ci, kt�ra popsu�aby ca�kowicie nasze stosunki z W�ochami. Wszyscy, od Caseya (szef CIA) w d�, byli�my zdania, �e w tej sprawie trzeba zachowa� wielk� ostro�no��. Gdyby�my sami zacz�li w�szy�, mogliby�my namiesza� im w �ledztwie". Wywody Gatesa nie trafiaj� do przekonania, nawet mog� wywo�a� zdumienie. Przecie� s�dzia Martella, g��wny �ledczy w sprawie kulis zamachu, nie podr�owa� do Waszyngtonu w celach turystycznych. Zanim w listopadzie 1982 r. wyda� nakaz aresztowania Antonowa i zacz�� przes�uchiwa� Agc� pod k�tem jego powi�za� z Bu�garami, bawi� tam pono� a� trzykrotnie, spotykaj�c si� m.in. z szefem ameryka�skich s�u�b wywiadowczych. Zapozna� si� te� z opublikowanym we wrze�niowym numerze "Reader's Digest" artyku�em Claire Sterling, w kt�rym stwierdza ona w spos�b pewny i jednoznaczny, i� za zamachem kryj� si� bu�garskie tajne s�u�by i KGB. Jeszcze wcze�niej, bo ju� w maju 1981 r. w mediola�skim "II Giornale Nuovo" - magazynie finansowanym przez USA - zamieszczono tekst obci��aj�cy KGB. Podobn� opini� wyrazi� kilka miesi�cy p�niej, 7 pa�dziernika 1981 r., nowojorski "Wall Street Journal", pisz�c, �e sprawc�w zamachu nale�y szuka� w Moskwie. W artykule zamieszczonym w ameryka�skim czasopi�mie "Atlantic Community" w listopadzie 1981 r. Paul Henze - kadrowy oficer CIA, m.in. szef wywiadu ameryka�skiego w Turcji - szkicuje ju� sylwetk� Agcy nie w powi�zaniu ze skrajnie prawicowymi, neofaszystowskimi "Szarymi Wilkami", lecz jako komunistycznego agenta. 20 wrze�nia 1982 r. sie� telewizyjna NBC wyemitowa�a program zatytu�owany "Kulisy zamachu na papie�a", narzucaj�cy tez�, jakoby r�k� Agcy kierowa�y s�u�by specjalne Bu�garii i ZSRR. Konsultantami i jej uczestnikami byli Claire Sterling, Paul Henze, Michael Leeden i Robert Moss, wszyscy �ci�le powi�zani z CIA. Wszystko to dowodzi, i� w chwili podejmowania �ledztwa w sprawie zakulisowych sprawc�w, W�osi mieli ju� wystarczaj�co du�o sygna��w, w jakim kierunku je prowadzi�. O �ladzie bu�garskim po raz pierwszy m�wiono w ameryka�skim Kongresie, �ci�lej w podkomisji ds. bezpiecze�stwa i terroryzmu ju� 26 czerwca 1981 r., a wi�c jeszcze zanim Agca stan�� przed s�dem w�oskim. Dziennik "Berliner Zeitung" z 7.6.1996 r. przypomnia� po latach, �e "s�d rzymski nie rozpatrzy� tak�e dokument�w �wiadcz�cych o udziale pracownik�w CIA oraz innych s�u�b ameryka�skich w »odkrywaniu« powi�za� bu�garskich. Tymczasem dokumenty takie znaleziono w biurkach w�oskich s�u�b specjalnych. Ujawnienie powi�za� tych s�u�b z CIA spowodowa�o w Rzymie afer� pa�stwow�". Jak zatem w �wietle przytoczonych tu fakt�w mo�na utrzymywa�, �e pocz�tkowo CIA przyj�a postaw� dystansu i pe�ni�a jedynie rol� obserwatora w�oskich poszukiwa�? Minister spraw zagranicznych W�och Emilio Colombo dopiero po spotkaniu z przyby�ym do Rzymu ameryka�skim sekretarzem Stanu George'em Shultzem og�osi� 13 grudnia 1982 r., �e "dowody zaanga�owania bu�garskich agent�w w zamach na Papie�a rosn� w spos�b alarmuj�cy". Tak wi�c Amerykanie, skrywaj�c si� za plecami W�och�w, usi�owali najpierw dyskretnie zrzuci� z siebie wsp�odpowiedzialno�� za sfingowanie oskar�enia przeciwko Bu�garom. Po 10 latach od zamachu Amerykanie wypowiedzieli g�o�no mea culpa, przyznaj�c, i� uczestniczyli w preparowaniu �ladu bu�garskiego, chocia� nie dysponowali �adnymi dowodami, a nawet poszlakami. Tak�e angielski historyk Christopher Andrew stwierdza, i� na ameryka�skich szczytach w�adzy kierowano si� jedynie "przekonaniem", "logicznym wnioskowaniem", pozoruj�c tylko, i� ma si� w zanadrzu jeszcze co� wi�cej. Wiele szczeg��w na ten temat ujawnia opublikowana w "Gazecie Wyborczej" 3.10.1991 r. obszerna korespondencja nie�yj�cego ju�, �wietnego dziennikarza Jacka Kalabi�skiego pt. "Fatalne raporty CIA", kt�r� przedrukowuj� tu prawie w ca�o�ci: "Wszystko wskazuje na to, i� wywiad radziecki nie by� wpl�tany w zamach na Papie�a w roku 1981, a Centralna Agencja Wywiadowcza sporz�dzi�a cztery lata p�niej �wiadomie tendencyjny raport wi���cy zamachowca Alego Agc� z KGB. Na polecenie �wczesnego szefa CIA Williama Caseya raport zosta� spreparowany przez �wczesnego wicedyrektora CIA do spraw analiz wywiadowczych Roberta Gatesa. Materia� przedstawiono prezydentowi Reaganowi i �wczesnemu wiceprezydentowi George'owi Bushowi. Nast�pnie »przeciek�« on do prasy ameryka�skiej i by� jedn� z podstaw budowy oskar�enia przeciw wywiadowi bu�garskiemu. Podczas przes�ucha� trwaj�cych od dw�ch tygodni w komisji Senatu USA do spraw wywiadu, kt�rych celem jest zatwierdzenie lub odrzucenie wysuni�tej przez Busha kandydatury Gatesa na dyrektora CIA, by�y jego wsp�pracownik i bezpo�redni podw�adny Melvin Goodman zezna�, �e Gates w roku 1985 osobi�cie zam�wi� u trzech analityk�w raport, kt�rego wst�pnym za�o�eniem by�o udowodnienie, �e radziecki wywiad by� wpl�tany w spraw� zamachu na Papie�a. Gates usun�� z raportu notatk�, w kt�rej analitycy ostrzegali, �e raport nie zawiera �adnych kontrargument�w, przemawiaj�cych przeciwko winie Kremla i przed�o�y� go prezydentowi Reaganowi i jego najbli�szym wsp�pracownikom jako ca�kowicie obiektywny. Z zezna� z�o�onych przez Goodmana w zesz�ym tygodniu na zamkni�tym posiedzeniu komisji, a we wtorek na posiedzeniu publicznym, wynika �e Ali Agca dokona� zamachu na Jana Paw�a II w okresie, gdy CIA szuka�a dowod�w na powi�zanie radzieckiego wywiadu z mi�dzynarodowym terroryzmem. Jednak�e, ku konsternacji �wczesnego dyrektora CIA Williama Caseya, wywiad ameryka�ski nie by� w stanie dostarczy� przekonywaj�cych dowod�w, �e takie powi�zania istniej�. Casey poleci� kontynuowa� prace nad ewentualnym udzia�em tajnych s�u�b ZSRR w spisku przeciw Papie�owi. Wed�ug zezna� Goodmana, kt�ry by� w Agencji g��wnym specjalist� od stosunk�w Moskwy z Trzecim �wiatem, w roku 1983 jeden z czo�owych analityk�w CIA napisa� notatk� s�u�bow� do Caseya, w kt�rej stwierdzi�, �e nie ma solidnych dowod�w na to, i� Rosjanie lub Bu�garzy brali udzia� w spisku. Jednak�e w roku 1985 Dyrektoriat Operacyjny CIA przekaza� Caseyowi raport wywiadowczy stwierdzaj�cy, i� Ali Agca mia� powi�zania z KGB. »Raport ten by� s�aby - zezna� teraz Goodman - rozmawia�em z lud�mi z Dyrektoriatu Operacyjnego i powiedzieli mi, �e nie chcieli przekazywa� tego raportu, poniewa� �r�d�o by�o z�e. Ale �e spraw� tak bardzo interesowa� si� Casey, zdecydowali si� przes�a� go wy�ej«. Goodman zaproponowa� senatorom, �e szczeg�y mo�e im wyja�ni� na zamkni�tej sesji komisji do spraw wywiadu. Na publicznej sesji Goodman powiedzia�, �e »wi�kszo�� informacji oparta by�a na tym, co podczas swego publicznego procesu we W�oszech zezna� Agca, znany jako k�amca i ob�udnik«. Kiedy raport operacyjny trafi� do Caseya, ten poleci� Gatesowi sporz�dzenie raportu dowodz�cego, i� radziecki wywiad by� wpl�tany w zamach. Gates wyznaczy� do tego zadania trzech analityk�w z SOVA (Biura Analiz Radzieckich). Mia� im powiedzie�, aby raz jeszcze dok�adnie przyjrzeli si� sprawie i spr�bowali zebra� dowody, i� KGB by�o w zamach wpl�tane. Analitycy mieli nie zwraca� uwagi na fakty �wiadcz�ce przeciw tej tezie. Wed�ug Goodmana, mimo tych wskaz�wek nie zdo�ali oni zgromadzi� przekonuj�cych dowod�w na poparcie tezy, kt�rej udowodnienia chcia� Gates. Na niejawnym posiedzeniu Goodman zezna�, �e Gates po otrzymaniu raportu zatytu�owanego »Zamach Agcy na Papie�a - teza o udziale radzieckim« - dokona� w nim zmian, aby wzmocni� argumenty, i� Rosjanie rzeczywi�cie byli w spraw� zamieszani. Nast�pnie notatk� autor�w raportu, ostrzegaj�c�, i� nie uwzgl�dniono kontrargument�w, zast�pi� swoim wst�pem, w kt�rym stwierdzi�, �e jest to najpe�niejsze i najbardziej wywa�one opracowanie, jakie CIA sporz�dzi�a w sprawie zamachu na Papie�a. Sprawa raportu dotycz�cego zamachu jest dla krytyk�w Gatesa koronnym dowodem na to, �e podobnie jak Casey, kt�ry nie �yje ju� od czterech lat, Gates przykrawa� raporty i kierowa� si� wzgl�dami politycznymi, zaostrza� je wsz�dzie tam, gdzie sprawa dotyczy�a ZSRR. Przes�uchania przerodzi�y si� w »wielkie pranie« CIA, kt�rej zarzuca si�, �e zamiast obiektywnych analiz dostarcza prezydentowi i jego otoczeniu opracowa� sporz�dzonych pod z g�ry ustalon� a wygodn� politycznie tez�." Tyle Jacek Kalabi�ski. Do tej sensacyjnej korespondencji, podwa�aj�cej ca�kowicie dotychczasowe zapewnienia o posiadaniu dowod�w przeciwko Bu�garom, redakcja ju� p�niej nie wr�ci�a ani w serwisie informacyjnym, ani w komentarzach. Co wi�cej, relacja Jacka Kalabi�skiego by�a jedyn� w polskiej prasie informacj� o aktach ujawnionych podczas przes�ucha� w komisji senackiej. Pozostali korespondenci tematu w og�le nie dostrzegli. Rzecz� beznadziejn� by�oby docieka�, czy sta�o si� to celowo, czy przez przypadek. Tak czy inaczej, zamieszczona w jednym numerze jednej tylko gazety sensacja pozosta�a prawie niezauwa�ona przez polsk� opini� publiczn�. Relacja Kalabi�skiego zyska�a wkr�tce potwierdzenie w wywiadzie wspomnianego ju� oficera CIA Melvina Goodmana dla w�oskiego katolickiego miesi�cznika "Trenta Giorni". Streszczaj�c ten tekst, Polska Agencja Prasowa depeszowa�a 16.12.1992 r.: "Melvin Goodman, by�y wysoki rang� oficer Centralnej Agencji Wywiadowczej, oskar�y� ameryka�skie tajne s�u�by o manipulowanie posiadanymi informacjami dotycz�cymi zamachu na papie�a Jana Paw�a II, w celu obci��enia win� ZSRR. Melvin Goodman w latach 1976-1986 by� szefem wydzia�u radzieckiego w CIA. Jego zdaniem �wczesny dyrektor CIA Bill Casey - przekonany od pocz�tku, kim by� najwy�szy zleceniodawca zamachu na Papie�a - skierowa� �ledztwo na trop, kt�ry mia� wykaza� odpowiedzialno�� �wczesnego kierownictwa radzieckiego. Podobnego zdania w tej sprawie jest r�wnie� obecny szef CIA Robert Gates". Ale i to doniesienie tak�e nie zrobi�o kariery w naszej prasie, pozostaj�c w anna�ach PAP-owskich archiw�w. Wag� zezna� Goodmana dostrzeg� natomiast w cytowanej ju� wcze�niej ksi��ce Andreas von Bullow. "Podczas przes�ucha� w komisji Senatu w zwi�zku z nominacj� Roberta Michaela Gatesa na dyrektora CIA - pisze on - by�y wsp�pracownik CIA Melvin Goodman (za kadencji Gatesa jego zast�pca) o�wiadczy�, �e to CIA dla potrzeb propagandowych pu�ci�a w obieg wersj� o �ladzie bu�garskim (Louis Wolf, Congressional Oversight in Action. The Confirmation of Robert Gates)." Jeszcze bardziej miarodajne potwierdzenie znalaz�a p�niej relacja Kalabi�skiego we wspomnianej ksi��ce samego szefa CIA Roberta M. Gatesa. "W istocie rzeczy - pisze on - w latach 1981 - 1982 niewiele wiedzieli�my na temat kulis zamachu poza tym, co zdo�ali�my wyci�gn�� od W�och�w. Ich za� informacje mia�y wi�cej dziur ni� szwajcarski ser. Kieruj�c si� respektem wobec Rosjan, powiedzia�em Caseyowi we wrze�niu 1982 roku, i� nasi analitycy i oficerowie operacyjni uwa�aj�, �e je�eli Moskwa mia�a zamiar zabi� Papie�a, to Agca by�by dla niej narz�dziem zbyt ryzykownym. Casey przekaza� podsumowuj�cy raport 20 grudnia 1982 r. Shultzowi, Weinbergerowi i Clarkowi (doradcy prezydenta Reagana - E.G.) nie poci�gn�o to jednak za sob� �adnych skutk�w." Michael Gates, w�wczas zast�pca dyrektora CIA, przyzna�, �e kierownictwo nie by�o zadowolone z wniosk�w, do jakich doszli fachowcy CIA. Sam poprawia� wi�c te raporty, by odpowiada�y oczekiwaniom politycznym. W ksi��ce "Papie� Jan Pawe� II. Biografia" Tad Szulc przypomina, �e "pod koniec 1992 r., jedena�cie lat po ca�ym wydarzeniu, CIA przyzna�a, �e �ledztwo zako�czy�o si� fiaskiem. CIA przyzna�a si� r�wnie� do powa�nych kontrowersji na temat uzyskanych »dowod�w«". S�owo "dowody" autor ujmuje wprawdzie w cudzys��w, lecz nie wyja�nia bli�ej zwi�zanych z nimi "kontrowersji". Stwierdza tylko, �e "agencje wywiadowcze zachowywa�y si� w spos�b osobliwy". Tymczasem Gates m�wi wyra�nie, i� owe "kontrowersje" polega�y na ignorowaniu ocen fachowc�w i poprawianiu ich raport�w przez wmontowywanie do nich zda� sugeruj�cych udzia� Rosjan w spisku. W swej p�niejszej ksi��ce "Zabi� Papie�a" Tad Szulc nie jest ju� tak pow�ci�gliwy w relacjonowaniu wewn�trznych spor�w w CIA i cytuje nast�puj�c� wypowied� dyrektora Agencji na forum komisji senackiej: "Sowieci nie s� na tyle szaleni, aby zorganizowa� spisek na �ycie Papie�a, wiedz�c doskonale, �e takie zab�jstwo z ca�� pewno�ci� doprowadzi�oby do niemo�liwego do opanowania wybuchu spo�ecznego na ca�ym obszarze Europy Wschodniej, zw�aszcza w Polsce, i zniweczy�oby ich stosunki z nami i z ka�dym innym pa�stwem. Poza tym nie mogli ryzykowa�, �e zostan� schwytani na gor�cym uczynku". Oskar�enia o manipulacj� zacz�li formu�owa� wobec CIA tak�e autorzy spoza kr�g�w ameryka�skiego wywiadu, nie maj�cy w dodatku �adnych politycznych ani ideologicznych zwi�zk�w z lewic�. A oto wypowiedzi kilku z nich: Jonathan Vankin: "Aczkolwiek zimnowojenni konserwaty�ci w CIA forsowali teori� czerwonego spisku, to grupa analityk�w Agencji, kt�rzy sprawdzili wszystkie dane, argumentowa�a, �e by�o ma�o wiarygodnych dowod�w udzia�u ZSRR w tej sprawie, je�eli w og�le takowe by�y. P�niejszy dyrektor CIA Robert Gates znalaz� si� w opa�ach, gdy podczas przes�ucha� w Senacie ujawniono, �e chc�c demonizowa� Imperium Z�a, nieprawid�owo przedstawi� raport analityk�w" ("Najwi�ksze spiski ostatniego stulecia"). Hans Peter Schwarz: "Dotychczas nie jest ca�kiem pewne, czy skazany Agca rzeczywi�cie wykonywa� zlecenie bu�garskiego wywiadu, czy te� mamy do czynienia z szale�czym czynem prawicowego tureckiego ekstremisty. P�niejszy szef CIA Robert M. Gates, kt�ry w swej ksi��ce ocenia istniej�ce poszlaki, w ko�cu przyznaje: »Tak naprawd� o zakulisowych sprawcach nie wiedzieli�my nic«". ("Das Gesicht des Jahrhunderts: Monster, Retter und Mediokritaten"). Guido Knopp: "Po znikni�ciu �elaznej kurtyny coraz bardziej wychodzi�o na �wiat�o dzienne manipulowanie zamachem na Papie�a przez r�ne wywiady. Dzisiaj uwa�a si� ju� za pewne, �e istniej�ce sygna�y, podejrzenia w sprawie zamachu, wykorzystywa�a ameryka�ska CIA, by podj�� ukierunkowan� kampani� przeciwko swemu wschodniemu kontrpartnerowi. By�y szef CIA William Casey, osobi�cie przekonany o winie Wschodu, nie dysponuj�c jednak �adnymi przekonuj�cymi dowodami, rozpowszechnia� za po�rednictwem zwi�zanej z nim dziennikarki Claire Sterling spreparowan� na u�ytek publiczny mieszank� informacji i spekulacji, co raczej zwi�ksza�o jeszcze zamieszanie wok� sprawy, zamiast przyczyni� si� do jej wyja�nienia" ("Vatikan. Die Macht der Papste"). Wewn�trzne spory w CIA odno�nie do �ladu bu�garskiego potwierdzone przez kierownictwo Agencji jesieni� 1991 roku podczas zezna� przed komisj� senack�, ujawni� ju� 27.12.1982 r. "New York Times", lecz ma�o kto zwr�ci� w�wczas uwag� na wymow� tej informacji. Dziennik pisa�, �e "z raport�w sporz�dzanych po spotkaniach r�nych przedstawicieli CIA wynika, i� nie podziela si� tam wniosk�w w�oskiego �ledztwa, wskazuj�cego na udzia� KGB. Tymczasem pracownicy CIA ni�szej rangi, w rozmowach z dziennikarzami zar�wno Waszyngtonu, jak i innych stolic, snuj� opowie�ci o decyduj�cej roli KGB". Nied�ugo potem tak�e ameryka�ska stacja telewizyjna ABC dosz�a do wniosku, �e �lad bu�garski zosta� zmy�lony. "Odpowiedzialno�� za to fa�szerstwo - g�osi� jej komentarz z 12.5.1983 r. - ponosi oczywi�cie CIA i inni ameryka�scy agenci rz�dowi, a tak�e przedstawiciele w�oskich k� rz�dowych i wielu dostojnik�w w Watykanie". W kontek�cie tych zarzut�w warto przytoczy� opini�, jak� wyrazi� Giulio Andreotti. "Zdaniem Andreottiego - pisa� »Frankfurter Allgemeine Zeitung« z 1.12.1992 r. - �lad bu�garski zawsze by� konstrukcj� kruch�. Watykan nigdy tej konstrukcji nie popiera�. Andreotti nie chcia� powiedzie�, kto - jego zdaniem - by� zleceniodawc� zamachu. Uwa�a za mo�liwe, �e mieli�my do czynienia ze splotem wrogiego Papie�owi, antyreligijnego fanatyzmu z dzia�aniami handlarzy narkotyk�w. Nie dysponuje wszak�e na to �adnymi dowodami. Jest jednak pewien, �e zamach wykorzystano, by zak��ci� stosunki mi�dzy ZSRR i USA [...]. Andreotti nie m�wi wprost, kto wykorzystywa� zamach w ten spos�b, lecz z jego wypowiedzi mo�na wnioskowa�, i� ma na my�li Ameryk�". Christopher Andrew, prof. historii nowo�ytnej i wsp�czesnej uniwersytetu Cambridge, autor kilku ksi��ek o wywiadach, charakteryzuj�c okres prezydentury Reagana, pisze o jego "obsesyjnym przekonaniu", �e ZSRR jest �r�d�em wszelkiego z�a w stosunkach mi�dzynarodowych i �e "prezydenta cechowa�a jednocze�nie wiara w CIA, jako jedyn� organizacj� zdoln� przeciwstawi� si� sowieckiemu ekspansjonizmowi" (A. Christopher, "Tylko dla oczu prezydenta..."). Identycznie rozumowa� William J. Casey, kt�ry w "odr�nieniu od wi�kszo�ci swych analityk�w by� prze�wiadczony, �e w strzelanin� by�a zamieszana KGB, i to prawdopodobnie on naprowadzi� Reagana na t� sam� my�l". Punktem wyj�cia prowadzonego przez CIA �ledztwa w sprawie zamachu nie by�y dowody, poszlaki, lecz "przekonanie" kierownictwa, do kt�rego musieli dopasowywa� swe wnioski pracownicy Agencji, otrzymuj�cy wr�cz polecenie znalezienia radzieckiej winy. Kiedy z zadania wywi�zali si� nieprzekonuj�co, Gates sam zacz�� - jak teraz ujawnia - poprawia� ich raport, byle tylko usatysfakcjonowa� Reagana. Dopu�ci� si� wi�c ewidentnego fa�szerstwa, przedstawiaj�c w�asne opinie jako rzekome wnioski podleg�ych mu analityk�w. Z czym� w rodzaju "przekonania" mieli�my do czynienia ostatnio u niekt�rych decydent�w Bia�ego Domu. Dlatego w centrali CIA skonstruowano oskar�enia Husajna o posiadanie broni masowego ra�enia, mimo licznych wiarygodnych informacji, �e nie jest to prawd�. Jak poda�a na pocz�tku stycznia 2006 roku prasa, dziennikarz "New Jork Timesa" James Risen w wydanej w�a�nie ksi��ce udowadnia, �e CIA zignorowa�a nawet pochodz�ce od jej agent�w w Iraku informacje o braku nawet �lad�w broni masowego ra�enia. Taki ju� jest los wywiad�w, �e gdy czuj� zapotrzebowanie w�adz politycznych, nawet zmy�laj�. Znacznie ostrzejsz� wersj� wymuszania na pracownikach CIA oskar�e� przeciwko KGB prezentuje w swej ksi��ce Nigel West. Przypomina on, �e szef CIA "mia� powa�ne problemy z przekonaniem analityk�w CIA, aby zechcieli zinterpretowa� fakty w spos�b wspieraj�cy opisan� tez�". (Papie� zagra�a wschodowi, wi�c trzeba go zlikwidowa� - E.G.) Zast�pca dyrektora wywiadu John McMahon wspomina, �e "Casey naciska� nas do granic mo�liwo�ci. Zleca� t� sam� robot� r�nym zespo�om: analitykom, superanalitykom, insiderom, outsiderom. Niekt�rzy nie robili nic innego tylko przesiewali najmniejsze nawet dowody". Podczas gdy szefowie CIA pod naporem mia�d��cych fakt�w uderzyli si� w ko�cu w piersi, by�y doradca prezydenta Cartera ds. bezpiecze�stwa, bardzo znany i cytowany w Polsce Zbigniew Brzezi�ski jeszcze dzisiaj ignoruje samokrytyk� CIA (niemo�liwe przecie�, by te wypowiedzi usz�y jego uwadze). Wypowiadaj�c si� w ameryka�skim filmie dokumentalnym "�wiadek nadziei" (TV1 14.10.2001 r.), Brzezi�ski o�wiadczy�: "Ja nadal podejrzewam, �e za zamachem sta�o KGB. Gra�o ono o najwy�sz� stawk�". Opinie dotycz�ce dzia�alno�ci CIA uzyska�y wsparcie ze strony nie mniej kompetentnego badacza historii tych s�u�b, Niemca Andreasa von Bullowa - by�ego sekretarza stanu w bo�skim ministerstwie obrony i cz�onka komisji kontrolnej parlamentu ds. wywiad�w. W swej 600-stronicowej ksi��ce "Im Namen des Staates. CIA, BND und Kriminelle Machenschaften der Geheimdienste" zgromadzi� on olbrzymi materia� dokumentacyjny o CIA. Jest to pierwsza taka praca w Europie. Recenzent "Frankfurter Allgemeine Zeitung" pisa� o niej 12.7.1999 r.: "Wed�ug powszechnego mniemania zadaniem s�u�b informacyjnych jest gromadzenie informacji i ich wykorzystywanie. Ksi��ka von Bullowa rysuje inny obraz: s�u�by informacyjne - w pierwszym rz�dzie ameryka�ska CIA - dzia�aj�c za granic�, zajmuj� si� przede wszystkim handlem narkotykami i broni�, praniem brudnych pieni�dzy, zamachami na �ycie niewygodnych polityk�w, terroryzmem i prowokowaniem powsta� oraz bunt�w. Wszystko to CIA czyni pod przykrywk� obrony wolno�ci przed komunizmem". Rozwa�ania o roli CIA von Bullow zamyka bardzo odwa�n� konkluzj�, a mianowicie, �e dla wzmo�enia propagandowej aktywno�ci na �wiatow� skal�, tajne wywiady, poprzez manipulacj�, nie tylko sfa�szowa�y kulisy zamachu na Papie�a, ale najprawdopodobniej same zainscenizowa�y pr�b� zamachu. Autor przyznaje wprawdzie, �e tak daleko id�ca konkluzja brzmi mo�e do�� "dziwacznie, osobliwie", zauwa�a jednak, i� ma podstawy do takich sformu�owa� z uwagi na zwi�zane ze spraw� skandale, w jakie by�y zamieszane w�oskie s�u�by specjalne oraz CIA. Nie widz� podstaw do wysnuwania tak skrajnych wniosk�w jak von Bullow, cho� wiadomo, �e mo�liwo�ci wywiad�w - w tym tak�e ameryka�skiego - s� nieograniczone. Nie wyklucza�bym natomiast, i� rz�dowi zwolennicy twardego kursu i jastrz�bie z CIA kierowali si� nast�puj�cym rozumowaniem: je�eli wskutek udanego zamachu na Papie�a zakot�uje si� w Polsce, os�abi to nie tylko ZSRR, lecz wp�ynie r�wnie� destabilizuj�co na ca�y blok komunistyczny, na czym Zach�d tylko zyska. Postanowiono wi�c nie przejmowa� si� zbytnio sygna�ami o przygotowaniach do zamachu, dzi�ki czemu Agca m�g� sobie spokojnie woja�owa� po Europie, nawet nie zabezpieczaj�c si� operacj� plastyczn�. Podobnie jak w Moskwie czy w Polsce, gdzie si�y reformatorskie �ciera�y si� z partyjnym betonem, tak i na ameryka�skiej scenie politycznej dochodzi�o do starcia przeciwstawnych tendencji. R�wnie� w CIA krzy�owa�y si� drogi zwolennik�w twardego i bardziej elastycznego kursu wobec ZSRR. Po nieudanej pr�bie zab�jstwa Papie�a ci pierwsi, bezwzgl�dnie przekonani o inspirowaniu przez Moskw� mi�dzynarodowego terroryzmu, z �atwo�ci� ulegali sugestii, �e r�wnie� za zamachem sta� musi KGB. Mimo braku dowod�w rozkr�cili kampani� propagandow�, zak�adaj�c, �e z czasem uda si� dowody znale��. Specjalizuj�cy si� w sprawach wywiadu historyk Nigel West, kt�ry otrzyma� (ograniczon� oczywi�cie) kart� wst�pu do archiw�w CIA, mia� okazj� buszowa� nieco w jej zakamarkach. Potwierdza on, �e kierownictwo centrali wywiadowczej nie dysponowa�o najmniejsz� poszlak�, kt�ra obci��a�aby KGB lub Bu�gar�w. Kierowano si� jedynie rozumowaniem, �e KGB mog�o by� zainteresowane zamachem na Jana Paw�a II. Tylko na takich przypuszczeniach zbudowano wersj� o winie Moskwy. Rozumowania tego nie podziela�o jednak wielu kompetentnych agent�w CIA, argumentuj�c, �e wr�cz przeciwnie zamach nie le�a� w interesie Moskwy, bo przyni�s�by ZSRR wi�cej szkody ni� po�ytku. Samo zak�adanie, �e co� mog�o lub nie mog�o le�e� w czyim� interesie, nie upowa�nia jednak do budowania spiskowych teorii, a zmuszanie pracownik�w - co tak�e ilustruje Nigel West - do naginania zmy�lonych w dodatku fakt�w, to ju� rzecz wysoce naganna. Kierowane przeciwko Wschodowi zarzuty mo�na by r�wnie dobrze zwr�ci� w stron� CIA, kt�ra maj�c sygna�y o przygotowywanym zamachu, czeka�a biernie na rozw�j wydarze�. Przecie� poprzez sw� tureck� rezydentur� wywiad ameryka�ski by� najlepiej spo�r�d innych wywiad�w zorientowany w poczynaniach tamtejszych fundamentalist�w islamskich. Ale czy z faktu, �e CIA ma na sumieniu niejeden dokonany b�d� planowany akt terrorystyczny, wolno wnosi�, i� tak�e za zamachem na Papie�a kryje si� jej d�o�? To oczywisty absurd. Za taki sam absurd uzna� wszak�e trzeba oskar�anie Moskwy o zamach tylko dlatego, �e ZSRR mia� na sumieniu ca�y szereg innych akt�w terrorystycznych. Tymczasem jastrz�bie z CIA takiego rozumowania nie akceptowali, ho�duj�c zasadzie Quot licet Jovi, non licet bovi (Co wolno Jowiszowi, nie wolno wo�owi). Informacyjnie tylko odnotowuj�, bo do wierzenia nie podaj�, �e by�y szef KGB Kriuczkow oskar�y� CIA o zainspirowanie kampanii propagandowej przeciwko ZSRR. Po prze�omie ustrojowym w Bu�garii r�wnie� tamtejsi przyw�dcy i wysocy funkcjonariusze rz�dowi zacz�li spogl�da� na CIA podejrzliwie, zw�aszcza po przejrzeniu trzymanych dot�d pod kluczem dokument�w bu�garskiej bezpieki. By�y prezydent Bu�garii, zmar�y w 2000 r. Petar Mladenow, kt�ry dokona� puczu przeciwko komunistycznemu re�imowi, stwierdzi� w rozmowie z "Corriere delia Sera" w 1992 r., �e CIA uczyni�a wszystko, by wina za zamach spad�a na Andropowa. W swej wypowiedzi Mladenow powo�ywa� si� tak�e na opini� Papie�a. Podczas audiencji w Watykanie w 1988 r. prosi� on Ojca �wi�tego, by wyjawi� mu, co wie na ten temat. Odpowied� otrzyma� trzy lata p�niej, kiedy to nowo mianowany nuncjusz papieski w Sofii o�wiadczy� publicznie w swoim pierwszym wyst�pieniu, i� jest przekonany, �e Bu�garia nie mia�a ze spiskiem nic wsp�lnego. R�wnie� Valeska von Roques, autorka ksi��ki o zamachu, dochodzi do wniosku, �e zamys� wykorzystania zamachu przeciwko �wiatu komunistycznemu narodzi� si� w USA. Uznano tam, �e oto nadarza si� doskona�a okazja, by przedstawi� �wiatowej opinii publicznej ZSRR jako "Imperium z�a" (okre�lenie prezydenta Reagana), jednocze�nie zahamowa� pog��biaj�cy si� proces �wiatowego odpr�enia, a przy okazji tak�e spot�gowa� narastaj�cy w�wczas konflikt polityczny mi�dzy w�adz� a "Solidarno�ci�". Zacz�to wi�c konstruowa� sztuczny scenariusz kulis zamachu. Ko�cz�c te rozwa�ania, chcia�bym wspomnie� o jeszcze jednej intryguj�cej sprawie, a mianowicie o odkryciu przez ameryka�sk� Narodow� Agencj� Ochrony (NSA) tajemniczej korespondencji wywiadowczej na linii Rzym-Sofia w okresie poprzedzaj�cym pr�b� zab�jstwa Papie�a. Odkrycie to stanowi w�a�ciwie jedyn� cienk� nitk�, na kt�rej CIA mog�aby ewentualnie zawiesi� �lad bu�garski. Pisze o nim, jako jedyny spo�r�d autor�w dociekaj�cych kulis zamachu, Tad Szulc w ksi��ce "Papie� Jan Pawe� II. Biografia". Zacytujmy �w fragment w ca�o�ci: "Ameryka�skie agencje wywiadowcze zareagowa�y mocno opieszale na wydarzenie z 13 maja. Narodowej Agencji Ochrony (NSA) co najmniej cztery dni zaj�o powi�zanie zamachu na Jana Paw�a II z niebywa�ym wzmo�eniem w marcu i kwietniu korespondencji kablowej mi�dzy ambasad� bu�garsk� w Rzymie a kwater� g��wn� Dr�awnej Sigurnosti w Sofii. Zadaniem NSA jest przechwytywanie otwartych i kodowanych transmisji radiowych, rozm�w telefonicznych oraz teleks�w zar�wno sprzymierze�c�w, jak i wrog�w na ca�ym �wiecie. Dzia�alno�� ta nosi nazw� SIGINT (skr�t od Signal Intelligence - Wywiad Sygna�owy). Na tym etapie dochodzenia nas�uchiwane by�y rutynowo wszystkie kana�y wywiadowcze na linii Rzym-Sofia. NSA, wyspecjalizowana w �amaniu kod�w, stara�a si� przechwyci� ca�� komunikacj� mi�dzy ambasadami pa�stw komunistycznych w Rzymie i ich macierzystymi krajami. W normalnych warunkach pods�uch prowadzony jest automatycznie, lecz gdy NSA u�wiadomi�a sobie w ko�cu, i� mog� istnie� pewne zwi�zki mi�dzy zamachem na Papie�a a wzmo�on� korespondencj� kablow� ambasady bu�garskiej w Rzymie, wszcz�to zakrojon� na wielk� skal� operacj� odzyskiwania danych komputerowych. Po przestudiowaniu odkodowanych transmisji kablowych NSA natrafi�a na wzmianki o »zespo�ach«, »bezpiecznym domu«, »punktach wyjazdowych«, paszportach i innych dokumentach podr�nych, kana�ach przekazywania pieni�dzy oraz na informacj� o samochodzie »odleg�ym o dziesi�� minut drogi«. Odkryto te�, i� owa o�ywiona korespondencja bu�garska znacznie os�ab�a w pierwszych dw�ch tygodniach maja, bezpo�rednio poprzedzaj�cych sam zamach. Po zamachu kabel z Sofii nakaza� »wycofanie zespo�u«. Nie wiadomo, co zrobi�a NSA (kt�rej kwatera g��wna mie�ci si� w Fort Meade w stanie Maryland, w bezpo�rednim s�siedztwie Waszyngtonu) z tymi pogmatwanymi informacjami. Nie wiemy te�, czy podzieli�a si� nimi z CIA i pozosta�ymi agencjami rz�dowymi. Nie istniej� �adne dokumenty i dowody na to, i� przechwycona przez NSA korespondencja Bu�gar�w zosta�a ujawniona". Tyle Szulc, kt�ry jedynie relacjonuje, nie komentuj�c i nie warto�ciuj�c wymowy ujawnionego faktu. A przecie� sprawa ta a� si� prosi o komentarz. Nie wiemy bowiem, czy w kontaktach radiowych Rzymu z Sofi� cz�ciej zdarza�o si� takie gwa�towne nasilenie korespondencji, po kt�rym nast�powa� okres milczenia. Je�eli by�y to rzadkie przypadki, podejrzliwo�� wobec Bu�gar�w mo�e sta� si� uzasadniona. Inna w�tpliwo��: dlaczego korespondencja nasili�a si� w�wczas, gdy wok� zamachu nic si� nie dzia�o, os�ab�a natomiast, gdy rzeczywi�cie rozpocz�to przygotowania? Logicznie rozumuj�c, powinno by� odwrotnie. W�tpliwy jest r�wnie� zwi�zek z zamachem pojedynczych s��w odszyfrowanych przez NSA, czego dowodzi zw�aszcza fakt, �e nie wykonano polecenia "wycofania zespo�u". Antonow pozosta� jeszcze w Rzymie przesz�o rok, a� do aresztowania. Wasilew opu�ci� W�ochy dopiero 27 sierpnia 1982 r. w ramach normalnej rotacji, po przybyciu jego zmiennika, kt�ry w Rzymie zjawi� si� 7 sierpnia i z kt�rym pozosta� jeszcze ponad dwa tygodnie. Gdyby nale�a� do "zespo�u", czmychn��by nast�pnego dnia. Ajwazow wr�ci� do Sofii dopiero 5 listopada 1982 r., gdy o bu�garskim �ladzie by�o ju� g�o�no. Widocznie wi�c chodzi�o tu o jaki� "inny zesp�", o inn� akcj� wywiadowcz� czy terrorystyczn�. Zreszt�, gdyby odkodowane przez NSA informacje przedstawia�y dla CIA jak�� warto��, niew�tpliwie wykorzystano by je przeciwko Bu�garom, a nie z�o�ono w archiwum. Okazuje si�, �e nawet cenieni badacze pontyfikatu Jana Paw�a II pope�niaj� elementarne b��dy b�d� przemilczaj� fakt, gdy podejmuj� w�tek zamachowy. Tak Szulc pisze np.: "W maju 1982 r. Agca, mimo �e pocz�tkowo upiera� si�, �e dzia�a� samotnie, zacz�� m�wi�, wymieniaj�c z imienia i nazwiska swoich tureckich i bu�garskich wsp�towarzyszy. Poinformowa� te� W�och�w o spisku na �ycie Lecha Wa��sy". Kto jak kto, ale Szulc powinien chyba wiedzie�, i� w maju Agca wyrazi� tylko og�lnie gotowo�� z�o�enia zezna� przed Martell�. Nazwiska natomiast wymieni� dopiero w listopadzie 1982 r., po wizycie s�dziego w Waszyngtonie, po wizytach w jego celi przedstawicieli w�oskiego wywiadu (co Szulc przemilcza) i po artykule dziennikarki ameryka�skiej Claire Sterling w "Reader's Digest". Wycofa� tak�e swoje zeznanie o rzekomych planach zamachu na Wa��s�, kt�rych prawdziwo�� podwa�y� zreszt� ju� wcze�niej sam s�dzia Martell�.   ZEMSTA MAFII NA WATYKANIE? Przez 25 lat, jakie up�yn�y od zbrodniczego czynu Alego Agcy, namno�y�o si� tyle rozmaitych wersji o zakulisowych sprawcach zamachu, �e wci�gni�cie w spiskow� czelu�� tak�e pewnych os�b z kr�g�w watyka�skich, i to w powi�zaniu z mafi�, nie powinno nikogo dziwi�. Najg�o�niejszym chyba przyk�adem takich w�a�nie spekulacji jest ksi��ka w�oskiego pisarza Lucio Attinellego "Upadek krogulca" - powie�� z kluczem, wydana w 1997 r. w Pary�u, kt�ra nabra�a rozg�osu dopiero po w�oskim przek�adzie. Ksi��k� znam z kilku zagranicznych recenzji, kt�re tu streszczam. Ot� zdaniem Attinellego to nie KGB - jak dotychczas, przy s�abn�cym przekonaniu, zak�adano - lecz w�oska, �ci�lej sycylijska mafia podj�a pr�b� likwidacji Jana Paw�a II. Pow�d, motyw? Ch�� zemsty za zlekcewa�enie ��dania zwrotu 400 mln dolar�w d�ugu zaci�gni�tego przez Watykan. Aczkolwiek dramatycznemu scenariuszowi akcji autor nada� kszta�t powie�ci, skrywaj�c w dodatku niekt�re postacie za pseudonimami, to jednak zapewnia on czytelnika, �e ca�o�� jest rezultatem jego kilkuletnich studi�w dotycz�cych sycylijskich kr�g�w podziemnej w�adzy, a tak�e owocem poszukiwa� mafijnych �lad�w spiskowych w USA, Europie oraz w by�ym ZSRR. Trudno nie odnie�� si� z rezerw� do g��wnej tezy tej ksi��ki, cho� jednocze�nie nie nale�y jej ca�kowicie lekcewa�y�. W mafijnym podziemiu autor nie b��dzi po omacku. "Upadek krogulca", napisany przez 63-letniego w�wczas Attinellego, to ostatnia z czterech powie�ci, kt�rych fundamentem s� ojczyste, sycylijskie strony pisarza, dzi� mieszkaj�cego (je�eli jeszcze �yje) w Hiszpanii i Nowym Jorku. Jest drugi pow�d, by potraktowa� go powa�nie. Ot� Attinelli by� w Pary�u szefem departamentu informacji i promocji przy UNESCO, kt�r� to funkcj� powierza si� raczej ludziom dojrza�ym i odpowiedzialnym. Zapewniaj�c o prawdziwo�ci zebranych przez siebie fakt�w, opisuje on powi�zania mafijnych boss�w z mocno podejrzanymi (jak si� p�niej okaza�o) postaciami zza Spi�owej Bramy, trzymaj�cymi w swoich r�kach finanse Watykanu. To, �e powi�zania takie rzeczywi�cie istnia�y, udokumentowali zreszt� ju� wcze�niej inni autorzy, natomiast nowo�ci� w ksi��ce Attinellego jest twierdzenie, i� zako�czy�y si� one pr�b� zamachu na Jana Paw�a II. Z ciemnych machinacji finansowych nie musi wszak�e automatycznie wynika�, �e ich sprawcy szukali ratunku w spisku na �ycie Papie�a. Dopuszczalne jest r�wnie� rozumowanie, �e plany zamachowe Agcy nie wykluczaj� gotowanych r�wnolegle plan�w zamachowych mafii. Utworzony w 1942 r. Bank Watyka�ski pod oficjaln� nazw� Istituto per le Opere di Religione (IOR) kierowany by� przez ameryka�skiego kardyna�a Paula Marcinkusa. Status watyka�skiego pa�stwa zwalnia� klientel� banku z wszelkich zobowi�za� podatkowych, a sam bank nie mia� zwyczaju publikowa� sprawozda� o swej kondycji finansowej, jak to czyni� inne banki. Pod koniec lat siedemdziesi�tych krytyczny od dawna stan watyka�skiej kasy doprowadzi� do alarmuj�cej sytuacji Paul Marcinkus, znany ze s�abo�ci do golfa, whisky, kuba�skich cygar i czerwonego ferrari. Jego ciemne interesy z mediola�skim Banco Ambrosiano, wsp�pracuj�cym z Watykanem, s� ju� dzisiaj faktem bezdyskusyjnym. Na czele tego drugiego banku sta� w�wczas powi�zany z mafi� Roberto Calvi. Poszukiwany przez w�osk� policj� pod zarzutem prania brudnych pieni�dzy, wymkn�� si� do Londynu, gdzie w lutym 1982 r. znaleziono go martwego w pozycji wisz�cej na rusztowaniu pod jednym z most�w. W wypchanych kamieniami kieszeniach mia� pono� - jak pisa�y niekt�re gazety - tak�e 40 tys. marek. Kamienie to znak "pozdrowienia" od mafii, pi�tnuj�cej w ten spos�b zdrajc�w. Do Calviego przyklei� si� przydomek "bankier Boga". Prezesuj�c Banco Ambrosiano, najwi�kszemu prywatnemu bankowi w�oskiemu, dopu�ci� si� przest�pczych transakcji finansowych, wykorzystuj�c do tego powi�zania, poprzez Marcinkusa, z Bankiem Watyka�skim. Banco Ambrosiano zwi�zany by� z Ko�cio�em katolickim od pocz�tku XX wieku. �w zwi�zek podkre�la� tak�e fakt, i� ka�dy, kto chcia� otworzy� w nim konto, zobowi�zany by� do okazania �wiadectwa chrztu. Przepis ten zosta� zniesiony dopiero w 1940 r. Interesom Banco Ambrosiano z Bankiem Watyka�skim zacz�� po raz pierwszy przygl�da� si� podejrzliwie s�dzia Allesandrini, kt�ry zarzuci� Calviemu przest�pstwa dewizowe. Wkr�tce jednak pad� martwy od strza��w Czerwonych Brygad. Kilka lat p�niej, w kwietniu 1982 r. zast�pca przewodnicz�cego zarz�du Banco Ambrosiano przys�a� do Watykanu list ze skarg� na Calviego. Roberto Rosone, bo tak nazywa� si� �w "skar�ypyta", zosta� wkr�tce ci�ko ranny przed jedn� z filii banku. Nied�ugo potem pope�ni�a samob�jstwo, skacz�c z okna czwartego pi�tra, sekretarka CaMego. Pozostawi�a list po�egnalny pe�en oskar�e� pod adresem swego szefa, kt�rego kilka dni p�niej znaleziono martwego w Londynie. Wraz z nim znikn�o, jak obliczono, 1,3 mld dolar�w, z kt�rych cz�� po�yczy� od Marcinkusa. Aczkolwiek okoliczno�ci �mierci bankowego mafiosa nie zosta�y do dzi� oficjalnie wyja�nione, dominuje podejrzenie, �e 62-letni Calvi pad� 18.6.1982 r. ofiar� mafijnych porachunk�w. Pod zarzutem u�miercenia Calviego s�d rzymski skaza� na do�ywocie dw�ch w�oskich mafios�w, Flavia Carboniego i Pippa Calo. 6 pa�dziernika 2005 r. wznowiono we W�oszech proces, kt�ry w ocenie optymist�w powinien rozsup�a� w ko�cu zagadk� tajemniczej �mierci Roberta Calviego. Prowadz�cy bowiem w 1992 r. �ledztwo Anglicy zawyrokowali, �e chodzi�o o samob�jstwo, mimo �e w gronie angielskiej palestry wyra�ano co do tego w�tpliwo�ci. Banco Ambrosiano pra� brudne pieni�dze dostarczane przez mafi�, a jego szef Roberto Calvi by� tak�e cz�onkiem lo�y maso�skiej P-2. Co si� za� tyczy Marcinkusa, to uda�o mu si� wyj�� z ca�ej sprawy obronn� r�k�. �cigany przez prokuratora, schroni� si� za murami Watykanu, kt�rego w�adze odm�wi�y wydania go w r�ce w�oskiego wymiaru sprawiedliwo�ci, odwo�uj�c si� do reguluj�cych r�wnie� i takie sprawy traktat�w latera�skich. W 1990 r. wyekspediowano go po cichu za granic� - wed�ug jednych �r�de� wyjecha� do USA na emerytalny odpoczynek (znalaz� tam sobie pono� funkcj� duszpasterza milioner�w), wed�ug innych skazany zosta� na banicj� i w pokutniczych szatach zwyk�ego proboszcza wyl�dowa� w zapad�ej dziurze w Ameryce �aci�skiej. Okaza�o si�, �e arcybiskup, kt�ry zdementowa� celno�� kierowanych przeciwko niemu zarzut�w, zamieszka� w Arizonie. Zmar� tam w lutym 2006 r. w wieku 84 lat, zabieraj�c do grobu towarzysz�cy mu d�ugie lata przydomek "Bankier Pana Boga". Nie wszyscy wszak�e uwa�ali Marcinkusa za przest�pc�, jak cho�by Giulio Andreotti, kt�ry stwierdzi�: "Arcybiskupowi Marcinkusowi nie powierzy�bym �adnego banku. Nie dlatego, �e nie zas�uguje na zaufanie, lecz z powodu braku fachowego przygotowania. Niekt�rzy s�dzili, �e skoro jest Amerykaninem, to musi zna� si� na finansach. Podobnie my�li si�, �e ka�dy W�och to dobry �piewak, a tymczasem s� W�osi nie umiej�cy w og�le �piewa�". W afer� finansow� Marcinkus - Calvi, kt�r� tak dotkliwie odczu�a Stolica Apostolska, zamieszany by� r�wnie� Michele Sindona, doradca bankowy mafii, skazany p�niej przez s�d w�oski na do�ywocie. Za murami �ci�le pono� strze�onego wi�zienia zosta� otruty - podano mu kaw� z trucizn�. Aby finanse Watykanu wyprowadzi� z kryzysowej sytuacji na prost�, Marcinkus i sp�ka (tj. Calvi, Sindona oraz kardyna� Jean Villot) zaci�gn�li - wed�ug Attinellego - w mafijnym �r�dle 400 mln dolar�w kredytu. Niekt�re dzienniki m�wi�y nawet o 4 mld dolar�w, co ilustruje, z jak� �atwo�ci� mo�na dla wi�kszego efektu dopisywa� zera. Zar�wno jedna, jak i druga suma nie obci��y�y jednak zbytnio mafijnych zasob�w, kt�re Attinelli szacuje (nie wyja�niaj�c, sk�d ma takie dane) na 600 mld dolar�w. Kiedy min�� termin obiecanej sp�aty d�ugu, a kredytobiorca nie reagowa� na monity, na mafijnym szczycie dosz�o do sporu co do taktyki, jak� nale�y przyj�� wobec d�u�nika - Watykanu. Sporowi towarzyszy�y jednocze�nie zmagania dw�ch rywali - Lo Licaty z Palermo i Toto Rosy z s�siedniego Corleone - o to, kto jest tu primus inter pares. Licata opowiada� si� za bezterminow� sp�at� d�ugu, argumentuj�c, �e mafia zaskarbi sobie w ten spos�b dyskretne wzgl�dy i tolerancj� Watykanu wobec swoich przest�pczych dzia�a�, skierowanych na totalne opanowanie �wiatowego handlu narkotykami, broni�, a tak�e dochod�w z prostytucji i procederu prania brudnych pieni�dzy. Drugi mafijny boss forsowa� taktyk� bezwzgl�dnego ��dania zwrotu d�ugu. Poniewa� Papie� na ��danie nie zareagowa�, zaplanowano zamach. Jeden z recenzent�w "Die Welt" (26.2.1997 r.) zauwa�y� ironicznie, �e "ksi��ka Attinellego zawiera rzeczywi�cie »�mia�e konstatacje« Brak jej tylko jednego - dowod�w na poparcie tych twierdze�". Inna prasowa wersja zamachu ociera si� ju� o science fiction. Zaprezentowa� j� bu�garski tygodnik "Strogo Sekretno" ("�ci�le tajne") w lutym 1995 r. Zdaniem anonimowego autora (nie mia� odwagi si� podpisa�?) na pocz�tku kwietnia 1981 roku Jan Pawe� II zapowiedzia� reformy w Banku Watyka�skim, co w �rodowisku Marcinkusa i jego sp�ki wywo�a�o panik�. W�wczas w�oska i ameryka�ska mafia zacz�y przemy�liwa� nad likwidacj� Papie�a. Na wykonawc� zbrodniczego czynu wybrano Agc�, bo mo�na by�o z nim kojarzy� motyw fanatyzmu religijnego. W tym celu nawi�zano kontakt z mafi� tureck�, kt�ra odda�a terroryst� do dyspozycji. Poniewa� Turcy utrzymywali kontakty z bu�garskimi s�u�bami specjalnymi, powsta�a - zdaniem autora publikacji - mo�liwo�� dodatkowego zagmatwania sprawy, tak by "ju� nikt nic nie rozumia�". Jakie to wszystko �atwe i proste: na wie�� o zapowiedzianych przez Papie�a reformach w Banku Watyka�skim w�oscy i ameryka�scy mafiozi b�yskawicznie chwytaj� za telefon i kontaktuj� si� z kolegami z Turcji, a ci r�wnie b�yskawicznie za�atwiaj� dostaw� Agcy do Rzymu, by zd��y� na 13 maja. Ca�a sprawa zostaje za�atwiona w ci�gu jednego miesi�ca. Aczkolwiek sensacyjna hipoteza o finansowym pod�o�u zamachowych przymiarek dotychczas nigdzie i nigdy nie zosta�a wsparta najmniejszym chocia�by dowodem, to jednak motyw ten od d�u�szego czasu prze�laduje Watykan. Zwraca na� uwag� angielski pisarz Robert A. Wilson, autor bestsellera "Illuminatus". Tak�e David Yallop, autor g�o�nej ksi��ki "W imieniu Boga?", upatruje w aferze finansowej Marcinkusa przyczyn� tajemniczej, nie wyja�nionej do dzi� �mierci poprzednika polskiego Papie�a, Jana Paw�a I. Nie s�u�y jednak �adnym dowodem na to, �e Papie� �w w 33 dniu swego pontyfikatu, 29.9.1978 r. zosta� otruty przez sp�k� Marcinkus, Calvi, Sindona oraz Villot. W spisek zamieszany mia� by� r�wnie� szef tajnej Lo�y P-2 Licio Gelli. Zdaniem Yallopa Jan Pawe� I musia� zgin��, poniewa� chcia� oczy�ci� Watykan ze skorumpowanych urz�dnik�w. Jest to bardzo �mia�e twierdzenie, lecz nie poparte dowodami. Yallop oferuje czytelnikowi tylko kilka poszlak, a to troch� za ma�o, by hipotez� przekszta�ci� w tez�. Mo�na przede wszystkim w�tpi�, czy akurat Jan Pawe� I - wyra�ny antytalent w kwestiach finansowych - zabra� si� za porz�dki w Banku Watyka�skim, i to ju� w pierwszych tygodniach swego pontyfikatu. Na po�cieli zmar�ego znaleziono wprawdzie jakie� kartki z zapiskami, ale to tylko Yallop twierdzi - nie wyja�niaj�c wszak�e, sk�d ma t� pewno�� - i� zawiera�y one informacje o zamiarze usuni�cia ze stanowisk arcybiskupa Marcinkusa, kardyna�a Villota i innych. Pierwsza odkry�a �mier� Jana Paw�a I siostra Vincenza Taffarel, kt�ra przynios�a mu wczesnym rankiem o 5.30 kaw�. Zasta�a go w ��ku w pozycji siedz�cej, z okularami na nosie, trzymaj�cego w r�ku lu�ne kartki. Obok le�a�y jego pantofle. Widz�c to, podnios�a alarm i obudzi�a sekretarza osobistego Papie�a. Co dzia�o si� dalej - nie wiadomo. W ka�dym razie z pokoju zmar�ego znikn�y okulary, pantofle, a tak�e wspomniane wy�ej papiery. Je�li idzie o te ostatnie, to kardyna� Villot przyzna� si�, �e usun�� je i w�o�y� w d�onie Ojca �wi�tego ksi��k� "Nast�pca Chrystusa". Uzna� bowiem, �e zrobi to na wiernych lepsze wra�enie. Okular�w i pantofli nie odnaleziono. Czy jednak ich brak m�g� dowodzi� otrucia Jana Paw�a I? Nie nasuwa si� tu �aden zwi�zek. Niemniej pierwsze oszustwo - wsuni�cie denatowi ksi��ki do r�k - pope�niono. W komunikacie radia watyka�skiego nadanym o godz. 7.30 przemilczano, �e zgon odkry�a siostra Vincenza. Podano, �e uczyni� to osobisty sekretarz Papie�a Don Diego di Lorenzi, kt�ry wszed� oko�o godziny 5.30 do jego sypialni i zasta� go przy zapalonym �wietle, siedz�cego martwo w ��ku z ksi��k� "Nast�pca Chrystusa". Uwa�ny s�uchacz musia� zada� sobie pytanie, dlaczego �w sekretarz, bez najmniejszej konieczno�ci, uda� si� tam o tak wczesnej porze. Wi�cej ni� dziwne. To kolejne nieudolne k�amstwo wymy�lono zapewne po to, by ukry�, �e zgon stwierdzi�a siostra. Przecie� nie wypada, by do sypialni Ojca �wi�tego wchodzi�a kobieta. W ca�ej tej sprawie by�y tak�e inne niezgodno�ci, dla kt�rych nie ma ju� w og�le wyja�nienia. Podzielone s� na przyk�ad opinie na temat stanu zdrowia Jana Paw�a I. Oficjalny komunikat m�wi o ostrym ataku serca, jako g��wnej przyczynie nag�ego zgonu. Siostrzenica Papie�a twierdzi natomiast, i� jej wuj mia� wprawdzie problemy z kr��eniem, ale nie bra� �adnych lek�w. Brazylijski kardyna� Aloisio Lorscheider, kt�ry zna� Jana Paw�a I bardzo dobrze, zaprzeczy�, by cierpia� on na serce. Kardyna� Jean Villot powiedzia� za�: "Kiedy spotka�em si� tego wieczoru z jego �wi�tobliwo�ci�, cieszy� si� jak najlepszym zdrowiem". Wed�ug oficjalnej wersji zgon nast�pi� oko�o godz. 23.00. Pracownicy zak�adu pogrzebowego, kt�rych wezwano wczesnym rankiem (dlaczego taki po�piech?), by zabalsamowali zw�oki, zeznali, �e cia�o by�o jeszcze ciep�e. Czy�by od p�nocy nie ostyg�o? Po zabalsamowaniu nie spos�b ju� ustali�, czy nast�pi�o otrucie. Watykan natychmiast zdementowa� pog�oski o domniemanym morderstwie. Poniewa� jednak spekulacje na ten temat nie ustawa�y, powo�ano "nieoficjaln�" komisj� pod przewodnictwem kardyna�a Silvia Oddiego, kt�ra po zbadaniu zagadkowych okoliczno�ci zgonu wyda�a lakoniczny komunikat stwierdzaj�cy, �e Papie� zmar� �mierci� naturaln�. Diego Lorenzi, sekretarz osobisty zmar�ego, nie wytrzyma� jednak psychicznie ci�g�ych podejrze� oraz zwi�zanych z nimi nagabywa� dziennikarzy i poprosi� o przeniesienie na Filipiny, gdzie pracowa� jako katecheta. W�oski wymiar sprawiedliwo�ci dwukrotnie - najpierw w 1978 r., a p�niej w 1997 r. - podejmowa� �ledztwo w sprawie nag�ej �mierci Jana Paw�a I. Prokuratur� interesowa�y jednak g��wnie podejrzenia o przekr�ty finansowe na tym tle, nie za� same okoliczno�ci zgonu. Wysz�o jednak na jaw, �e na dwa dni przed �mierci� Papie� udzieli� audiencji arcybiskupowi Marcinkusowi. Jaki by� przebieg tej rozmowy, nie wiadomo. Wyobra�nia Yallopa ka�e Marcinkusowi b�d� kardyna�owi Villot, albo te� obu jednocze�nie, poda� Papie�owi tego wieczoru lekarstwo o nazwie digitalis, wzmacniaj�ce mi�sie� sercowy, kt�re jednak w zwi�kszonej dawce mo�e spowodowa� �mier�. Podejrzenie Yallopa mog�aby potwierdzi� wzgl�dnie wykluczy� sekcja zw�ok, ale watyka�scy decydenci nie wyrazili na ni� zgody. "Papie�a si� nie kroi" - stwierdzi� Villot. I trudno tak� racj� odrzuci�. Nienaturalne zgony papie�y zdarza�y si� ju� przecie� w Watykanie. Jan VIII zosta� otruty w 882 r. przez swe najbli�sze otoczenie. Zab�jczy nap�j podano tak�e Aleksandrowi VI w 1503 r. Odno�nie do zgonu 81-letniego Piusa XI w 1939 r. kr��y�y pog�oski, i� otru� go jego osobisty lekarz, ojciec kochanki Benito Mussoliniego, Claretty Petacci. Chciano pono� w ten spos�b zapobiec og�oszeniu przez Papie�a gotowej ju� encykliki, wymierzonej przeciwko faszyzmowi. Wszystko to Yallop wyszpera� z historii papiestwa, lecz z fakt�w tych jeszcze nie wynika, �e r�wnie� Jan Pawe� I zosta� otruty. Pisz�c sw� ksi��k�, Yallop kierowa� si� zasad�: "Nie ma dymu bez ognia". Ale ujawnione przeze� pewne niejasno�ci b�d� drobne k�amstwa, usprawiedliwiane przez watyka�skich str��w "wy�sz� racj�", to jednak za ma�o, by m�c sugerowa� morderstwo. W tej 500-stronicowej pracy, nazwanej przez Knoppa "wspania�� powie�ci� kryminaln�", nie dostarczy� �adnych dowod�w, a jedynie nasyci� tekst sugestiami. Jego hipoteza, �e w spraw� zamieszana jest lo�a maso�ska oraz bankierzy, kt�rzy poczuli si� zagro�eni rzekomym zamiarem dokonania przez Jana Paw�a I g��bokich reform w Kurii Rzymskiej, pozostaje tylko spekulacj�. Z drugiej strony nie ma jednak powodu, by ca�kowicie dyskwalifikowa� ksi��k� Yallopa, odwo�uj�c� si� przecie� do licznych �wiadk�w, maj�cych co� do powiedzenia na temat watyka�skich uk�ad�w. O jej warto�ci �wiadczy zreszt� rekordowy nak�ad, jaki uzyska�a - 6 mln egzemplarzy w 40 j�zykach! Wydana wkr�tce potem przez szwajcarskiego dziennikarza Victora Williego polemiczna praca pt. "W imieniu diab�a?" przesz�a jako� bez echa. Tropem Yallopa poszed� Guido Knopp, kt�ry w swojej ksi��ce "Vatikan. Die Macht der Papste" docieka przyczyn zagadkowego zgonu Jana Paw�a I. Dochodzi on jednak do wniosku, �e jego �mier� by�a naturalna. Najciekawsze w jego pracy, a czytelnikowi polskiemu zapewne ma�o znane lub nieznane wcale, s� prorocze opinie zmar�ego Papie�a o swoim nast�pcy Karolu Wojtyle. Po tajnym jak zawsze konklawe pojawi�o si� szereg spekulacji i domys��w, kto wysun�� kandydatur� Karola Wojty�y, jaka frakcja kardynalska j� popiera�a itp. Tymczasem Knopp twierdzi, i� to sam Luciani, jeszcze zanim zosta� Janem Paw�em I, przewidywa� ju� ten wyb�r. "Brzemi� najwy�szego Urz�du - pisze on - ci��y�o bardzo wra�liwemu Albino Lucianiemu. W kr�gu zaufanych ci�gle podkre�la�, �e miejsce, kt�re zajmuje, nale�y si� w�a�ciwie innemu: »obcokrajowcowi« z Krakowa, kt�ry podczas konklawe siedzia� naprzeciwko niego". R�wnie� siostrzenica Jana Paw�a I Pia przypomina sobie, �e wujek wypowiada� si� z du�ym szacunkiem o kardynale Wojtyle: "Ju� podczas choroby Paw�a VI ci�gle powtarza�, �e dojrza� czas, by wybra� zagranicznego papie�a. By� o tym g��boko przekonany. Bardzo ceni� Wojty��, uwa�a�, �e to zdolny umys�". "Jaka szkoda - m�wi� - �e nie poznali�cie arcybiskupa z Krakowa". Kardyna� Jean Villot cytuje nast�puj�c� wypowied� Jana Paw�a I: "Wybra� nale�a�o innego, lepszego cz�owieka ni� ja. Pawe� VI wytypowa� ju� swego nast�pc�. Siedzia� on w Kaplicy Syksty�skiej bezpo�rednio naprzeciwko mnie. By� nim Karol Wojty�a. On przyjdzie, gdy ja odejd�".   MANIPULACJA STULECIA: CIA - KGB - STASI �lad bu�garski to dla prasoznawc�w wdzi�czy materia� pogl�dowy przy omawianiu z adeptami sztuki dziennikarskiej terminu "manipulacja". Chyba �adne wydarzenie w nabrzmia�ym kontrowersjami XX wieku nie zosta�o tak upolitycznione i poddane tak tendencyjnej obr�bce propagandowej, jak sprawa zamachu na Jana Paw�a II. �mia�o mo�na m�wi� o manipulacji stulecia, dokonanej przez obie zwalczaj�ce si� i konkuruj�ce jednocze�nie strony - Wsch�d i Zach�d, kt�re poprzez mass media sterowa�y �wiatow� opini� publiczn�, utrwalaj�c w niej okre�lone przekonania. W ten spos�b zaciemni�y tylko obraz sprawy, cho� to przecie� od nich w�a�nie nale�a�o oczekiwa�, �e pomog� go rozja�ni�. W jakiej mierze by�a to ze strony mass medi�w manipulacja �wiadoma, w jakiej za� mimowolna, bo sprowadzaj�ca si� do konsumowania "pasztetu" przyrz�dzonego przez zachodnie i wschodnie s�u�by specjalne - postaram si� wyja�ni� w tym rozdziale. Po zamachu na Papie�a na zachodnich szczytach w�adzy nie szcz�dzono wypowiedzi oskar�aj�cych Moskw�. �wczesny premier W�och Bettino Craxi m�wi� o "terroryzmie pochodz�cym ze Wschodu", za� w�oski minister obrony Lellio Lagorio nazwa� bu�garski spisek "prawdziwym aktem wojennym w czasach pokoju". Tego rodzaju stwierdzenia nie by�y niczym nowym. Ju� bowiem w styczniu 1981 r. sekretarz stanu USA Alexander Haig na swej pierwszej po obj�ciu stanowiska konferencji prasowej o�wiadczy�: "Je�eli pa�stwo przyjrz� si� sprawie dok�adniej, to zauwa��, �e Zwi�zek Radziecki ponosi dzisiaj g��wn� odpowiedzialno�� za szerzenie si� terroryzmu i za zwi�zany z tym rozlew krwi". 6 lutego 1981 r. dziennik "II Giornale Nuovo" opublikowa� jego kolejne o�wiadczenie, brzmi�ce nast�puj�co: "Twierdz�, �e szczytowy rozw�j mi�dzynarodowego terroryzmu i zwi�zane z tym przypadki bezprawnej ingerencji w tzw. narodowe wojny wyzwole�cze, kt�re prowadzi Zwi�zek Radziecki, wzgl�dnie jego poplecznicy, s� dla wolnych kraj�w najwi�kszym niebezpiecze�stwem i najwi�kszym �r�d�em troski". Podobnych wypowiedzi przedstawicieli waszyngto�skiej administracji by�o przed zamachem na Papie�a znacznie wi�cej. Ameryka�scy politycy ukierunkowali w�wczas ca�e swoje my�lenie na stawianie niemal znaku r�wno�ci mi�dzy terroryzmem a Zwi�zkiem Radzieckim. Na siedemna�cie dni przed zamachem Senat USA powo�a� specjaln� podkomisj� do spraw bezpiecze�stwa, kt�ra zaj�a si� problemami terroryzmu. W jej sk�ad weszli: Arnaud de Borchgrave, Michael Ledeen, by�y szef CIA William Colby oraz dziennikarka Claire Sterling. Ta ostatnia przys�u�y�a si� szczeg�lnie wspieraniu opinii Haiga, kt�ry na konferencji prasowej w marcu 1981 r. wymachiwa� egzemplarzem jej naj�wie�szej publikacji pt. "Mi�dzynarodowa sie� terroru", wo�aj�c: "Ksi��ka ta wyja�nia panom wszystko". Gdy korespondentka francuskiego "L' Express" (5 maja 1981 r.) w rozmowie z autork� zwr�ci�a uwag�, �e jej ksi��ka jest bardzo uboga w fakty, Sterling t�umaczy�a: "Naturalnie, ca�a sprawa nie jest taka prosta. Nikt nie widzia�, �e Zwi�zek Radziecki w tym czy innym kraju szkoli grupy terrorystyczne lub je kontroluje, a tym bardziej, �e nadzoruje na bie��co ich dzia�anie. W praktyce Rosjanie staraj� si� unika� bezpo�redniej ingerencji." Uderzaj�ce pewno�ci� siebie wypowiedzi polityk�w robi�y na dziennikarzach du�e wra�enie, nie przypuszczali bowiem, �e s� one r�wnie bu�czuczne, co go�os�owne. S�ysz�c, w jak wysokie tony uderzali lepiej poinformowani rz�dz�cy, dopasowywali swe artyku�y i komentarze do tej tonacji. Rozszyfrowywanie zakulisowych sprawc�w metod� manipulacji dostrzeg� ju� w grudniu 1983 r. miesi�cznik w�oskiej policji zawodowej "Nuova Polizia", pisz�c w artykule pt. "Tragiczna farsa - rola b�azna przypad�a W�ochom": "Z �atwo�ci� mo�na by�o przewidzie�, �e tzw. �lad bu�garski oka�e si� drogowskazem fa�szywym, ustawionym przez kogo�, komu chodzi�o o wci�gni�cie kraj�w wschodnich w spraw� zamachu na Papie�a". Dystans wobec wersji rozpowszechnianej przez wywiady wyrazi� np. 29.9.1985 r. dziennik "L' Espresso": "Coraz bardziej przekonywaj�ce staj� si� podejrzenia, i� �lad bu�garski m�g� by� wymys�em pewnych grup ameryka�skich s�u�b wywiadowczych. Te z kolei pos�u�y�y si� lud�mi z by�ego SISMI, swego wiernego wsp�pracownika, by nam�wili i przekupili Agc� oraz odpowiednio go ukierunkowali". Jednak�e takie g�osy trafia�y si� w�wczas w mediach rzadko. Krzywdz�cym uproszczeniem by�oby oczywi�cie s�dzi�, �e ho�ubi�cy �lad bu�garski dziennikarze powodowani byli z�� wol�. Podobnie jak to czynili politycy, r�wnie� mass media zak�ada�y, �e za zbrodniczym czynem mog�a sta� tylko Moskwa. Zapracowa�a sobie zreszt� na to, by pos�dzano j� o najgorsze. W konsekwencji najmniejsz� nawet poszlak� czy pseudoposzlak� wskazuj�c� na jej zwi�zek z dzia�aniami terrorystycznymi przyjmowano za dow�d. Zamach na Ojca �wi�tego zbieg� si� w czasie z fal� terroryzmu, jaka pod koniec lat siedemdziesi�tych i na pocz�tku osiemdziesi�tych przetoczy�a si� przez Europ�. G��wnym inspiratorem owych akt�w przemocy - jak o�wiadczono w 1979 r. na specjalnej konferencji mi�dzynarodowej w Kairze, po�wieconej terroryzmowi - mia� by� ZSRR, usi�uj�cy w ten spos�b os�abi� Zach�d. Wszystko to sprzyja�o kojarzeniu zamachu z KGB. W Polsce na do�� powszechne przekonanie, �e wszelkie z�o pochodzi z komunistycznej Rosji, na�o�y�y si� jeszcze inne czynniki, takie jak rozczarowanie rodzimym socjalizmem, stan wojenny, prze�ladowanie "Solidarno�ci", narodowy ruch na rzecz wyzwolenia si� spod kurateli Moskwy itp. Okoliczno�ci te tworzy�y w latach osiemdziesi�tych klimat szczeg�lnie sprzyjaj�cy oskar�aniu Rosjan tak�e o dokonanie zamachu. Nie by�o w�wczas mo�liwo�ci, by spojrze� na ca�� spraw� ch�odnym okiem. Zachodnie �r�d�a cieszy�y si� zreszt� pe�ni� zaufania, do czego walnie przyczynia�a si� polityka Biura Prasy KC PZPR. Mass media posi�kuj�ce si� materia�ami tajnych s�u�b manipulowa�y spraw� kulis zamachu, nie zdaj�c sobie przewa�nie z tego sprawy. Obwinia� Moskw� by�o rzecz� dziecinnie �atw�, bo wystarczy�o pos�u�y� si� przekonuj�cym argumentem w postaci pytania qui bono? Takiego kompasu nie mia� Wsch�d. Kto by zreszt� uwierzy�, �e CIA chcia�a zamordowa� Papie�a? Takimi oskar�eniami mo�na si� by�o tylko o�mieszy�. Dziennikarskimi wywodami o inspiratorach zamachu zasugerowali si� tak�e wydawcy ksi��ek. Szczeg�lnie uwidoczni�o si� to w Polsce, kt�ra prze�y�a zamach w gor�cej atmosferze politycznej. Nasi wydawcy byli bardzo otwarci wobec publikacji Claire Sterling i Paula Henzego, przes�dzaj�cych z g�ry o bu�garsko-sowieckim spisku. Niekt�re z tych pozycji wydano nawet dwukrotnie. Ani W�osi, ani Niemcy nie byli tak �yczliwi Claire Sterling, jak Polacy. W RFN po nie najlepszych do�wiadczeniach wydawniczych z ksi��k� "Mi�dzynarodowa sie� terroru", nie znalaz� si� ju� wydawca sk�onny zaryzykowa� rzucenie na rynek jej drugiej publikacji - "Czas morderc�w". W Polsce natomiast ukaza�y si� wszystkie jej prace, przy czym �aden wydawca nie zamie�ci�, tak przecie� istotnej dla czytelnika, informacji o wieloletnich powi�zaniach dziennikarki z CIA. Do dzi� natomiast nikt nie odwa�y� si� u nas wyda� g�o�nej ksi��ki profesora uniwersytetu w Pensylwanii F. Hermanna oraz ameryka�skiego historyka i dziennikarza F. Brodheada - "The Rise and Fali of the Bulgarian Connection" ("Wzlot i upadek �ladu bu�garskiego"), b�d�cej mia�d��c� rozpraw� z ameryka�skimi mass mediami w kontek�cie zamachu na Jana Paw�a II. Pozycja ta uzyska�a bardzo wysok� ocen� niew�tpliwych autorytet�w w tej dziedzinie. I tak np. Sean MacBride - dyplomata, laureat pokojowej Nagrody Nobla - pisa� o niej: "»Wzlot i upadek �ladu bu�garskiego« to powa�na i realistyczna praca, ukazuj�ca stosowanie przez pras� zachodni� chwyt�w propagandowych i dokumentuj�ca, jak nieliczna grupa powi�zanych z CIA dziennikarzy sterowa�a publikatorami w przyjmowaniu zmy�lonej historii za prawd�. Stanowi ona pozbawione emocji oskar�enie naszej tzw. »wolnej« prasy, kt�ra nadu�ywa wolno�ci przez przemilczenia i p�prawdy, dzia�aj�c jednocze�nie podburzaj�co na rzecz podtrzymywania klimatu »zimnej wojny«". A oto g�os znanego na zachodzie autora, prof. Noama Chomsky'ego: "Ksi��ka ta obna�a mechanizmy zachodniego systemu dezinformacji, ukazuj�c przy tym jej znacz�cy wp�yw na kontrol� opinii publicznej, i to w skali �wiatowej". Zdaniem komentatora pisma "The Nation" Alexandra Cockburna "sprawa domniemanego spisku KGB i Bu�gar�w przeciwko Papie�owi jawi si� tu jako jeden z najbardziej ponurych, a zarazem niepowa�nych rozdzia��w w historii zachodniej propagandy". Wydawnictwo zamie�ci�o od siebie na obwolucie nast�puj�cy tekst: "Teoria o bu�garskim spisku, pozbawiona jakichkolwiek dowod�w, szybko zosta�a wsparta wi�ziennymi zeznaniami Agcy, kt�re to zeznania, zdaniem autor�w ksi��ki, podyktowa�y mu s�u�by specjalne. Starannie wypracowana w nast�pnych latach teoria spiskowa w postaci �ladu bu�garskiego, by�a przez zachodnie mas media bezustannie nag�a�niana. Jak mog�o doj�� do sytuacji, w kt�rej t� �mieszn� teori� podawano do wierzenia opinii publicznej, cho� przecie� ka�dy widzia�, i� wszystko to jest szyte grubymi ni�mi? Prezentowana publikacja to nie tylko studium mechanizmu funkcjonowania s�u�b specjalnych, studium �ama�c�w stosowanych przez konserwatywne dziennikarstwo, lecz tak�e studium �atwowierno�ci. Dla opinii publicznej to zarazem ostrze�enie, �e prasa zachodnia nie jest ani niezale�na, ani bezstronna. Praca ta stanowi klasyczn� ilustracj� zachodniej dezinformacji." Autorzy ksi��ek o zamachu s� dla czytelnika o wiele bardziej przekonuj�cy ni� dziennikarze czy publicy�ci, poniewa� si�� rzeczy g��biej wnikaj� w tajemnice zamachu. Zobaczmy zatem, jak Andreas von Bullow - antykomunista, by�y sekretarz stanu w bo�skim ministerstwie obrony, cz�owiek profesjonalnie ocieraj�cy si� przez ca�e lata o materi� s�u�b specjalnych - ukazuje medialne �r�d�a narodzin tzw. �ladu bu�garskiego: "Henze - w pewnym okresie tak�e wsp�pracownik Zbigniewa Brzezi�skiego, doradcy ds. bezpiecze�stwa prezydenta Cartera - otrzyma� od »Reader's Digest« zlecenie, by gruntownie zbada� »prawdziwe« kulisy dzia�alno�ci Szarych Wilk�w i zamachowca Agcy. Dokonane przez niego »rozpoznanie« znalaz�o nast�pnie odbicie w artykule Claire Sterling, zamieszczonym w »Reader's Digest«. On sam z kolei sprzeda� wyniki swych dochodze� �ledczych stacjom telewizyjnym i czasopismu »Newsweek«. Odt�d - pomijaj�c nieliczne wyj�tki - historia niedosz�ego mordu na Papie�u sprzedawana by�a jako produkt spisku bu�garsko-radzieckich tajnych wywiad�w. Teksty Henzego podchwyci� »New York Times«, a dalej rozpowszechni� je »New York Herald Tribune«. Kr�tko m�wi�c - szum, jaki powsta� w prasie ameryka�skiej i �wiatowej wok� nowej wersji zamachu, zapisa� trzeba w ostatecznym rachunku na konto Henzego. Wszelkie w�tpliwo�ci co do fakt�w, jakie odwa�yli si� wypowiedzie� eksperci s�u�b specjalnych, naukowcy i politycy, interpretowano i pot�piano jako s�abo��, mazgajstwo, uleg�e milczenie wobec dzia�aj�cych z ukrycia na ska�� �wiatow� Rosjan i ich poplecznik�w, jak Kaddafi czy mi�dzynarodowe ugrupowania terrorystyczne. Balon spekulacji o KGB-owskich inspiracjach zamachu na Papie�a, utrzymuj�cy si� w niekt�rych gazetach jeszcze do dzi�, nie da�by si� nadmucha�, gdyby r�wnie� strona w�oska nie zaanga�owa�a si� powa�nie w teori� spisku. Tymczasem znalaz� si� s�dzia, kt�ry pozwoli� funkcjonariuszom w�oskiego i ameryka�skiego wywiadu odwiedza� swobodnie wi�nia Agc�. S�dzia ten uda� si� osobi�cie do USA, by wys�ucha� tam opowie�ci dziennikarza Arnauda de Borchgrave (r�wnie� agenta CIA), wedle kt�rej szef wywiadu francuskiego by� wcze�niej poinformowany o zamachu i uprzedzi� o tym Watykan". Wyj�tkowo surowo obszed� si� z mass mediami Jonathan Vankin w swojej ksi��ce "Najwi�ksze spiski ostatniego stulecia". "...W rzeczywisto�ci - pisze on - skoordynowane wysi�ki dziennikarzy i badaczy szczuj�cych na »czerwonych«, d���ce do obci��enia win� Sowiet�w, stwarzaj� wra�enie, �e mieli�my do czynienia z operacj� propagandow�, ukierunkowan� na rozbudzenie nastroj�w antykomunistycznych na ca�ym �wiecie, zw�aszcza w Polsce, gdzie oddolny ruch »Solidarno�ci« zosta� st�umiony przez rz�d". W innym miejscu Vankin u�ywa okre�lenia "dezinformacyjna intryga", kt�rej g��wnymi re�yserami byli, wed�ug niego, Claire Sterling i Paul Henze. Ksi��ki Hermanna, Vankina, von Bullowa czyni� zb�dnym szersze dokumentowanie medialnych przekr�t�w dotycz�cych kulis zamachu. Autorom tym nikt nie zarzuci�, �e rozmijaj� si� z prawd�. R�wnie� zaatakowani przez nich dziennikarze prze�kn�li dyskretnie gorzk� pigu�k�. Pozostaje jednak problem manipulacji zamierzonej, �wiadomej. W�r�d wymienionych w tym rozdziale autor�w s� te� tacy dziennikarze i publicy�ci, kt�rych pierwszym b�d� drugim zaj�ciem by�y us�ugi �wiadczone dla CIA. Przypominam nazwiska czo��wki: CLAIRE STERLING - zmar�a przed kilku laty dziennikarka ameryka�ska mieszkaj�ca stale we W�oszech. W latach pi��dziesi�tych zacz�a karier� w kontrolowanym przez Stany Zjednoczone rzymskim "Daily American". P�niej by�a korespondentk� "Washington Post", a z ko�cem 1978 r. nawi�za�a sta�� wsp�prac� tak�e z "Reader's Digest". Uczestniczy�a w wielu konferencjach podejmuj�cych problem mi�dzynarodowego terroryzmu, kt�remu po�wi�ci�a kilka swoich ksi��ek. Nie wypiera�a si� swych powi�za� z CIA. MICHAEL LEDEEN - zwi�zany z CIA politolog, specjalizuj�cy si� w problematyce w�oskiej, by�y doradca sekretarza stanu Haiga, wsp�pracownik O�rodka Bada� Strategicznych i Mi�dzynarodowych przy Uniwersytecie Georgetown, pierwszy ��cznik Waszyngtonu z SUPER-SISMI i Lo�� P-2. Nale�a� do zespo�u ameryka�skich ekspert�w ds. mi�dzynarodowego terroryzmu. ROBERT MOSS - dziennikarz angielski, jeden z g��wnych ideolog�w wojny psychologicznej przeciwko ZSRR. Wsp�pracowa� z londy�skim Instytutem Analiz Sytuacji Konfliktowych. Uczestniczy� we wspomnianym jerozolimskim sympozjum dotycz�cym terroryzmu, gdzie wyg�osi� referat na temat powi�za� terroryst�w z ZSRR. PAUL HENZE - nie�yj�cy ju� oficer kadrowy CIA, kt�ry przeszed� w stan spoczynku w randze genera�a. Dwukrotnie pe�ni� s�u�b� w Turcji (w latach 1958-1959 i 1974-1977), przy czym za drugim razem sta� na czele tureckiej rezydentury CIA. By� tak�e delegatem ds. propagandy w Radzie Bezpiecze�stwa Narodowego za rz�d�w prezydenta Cartera oraz dyrektorem politycznym Radia Wolna Europa. Jan Nowak-Jeziora�ski, w wydanych w Londynie w 1985 r. wspomnieniach "Wojna w eterze", pisze, �e sekcja polska mia�a codzienne odprawy instrukta�owe z Amerykanami, prowadzone przez Williama Griffitha lub jego zast�pc� ... Paula Henzego. W 2002 r. uczestniczy� on w spotkaniu z okazji 50-lecia powstania Radia Wolna Europa w Warszawie. W ksi��ce "Spisek na �ycie papie�a" Henze tropi agenturalne kroki KGB, lecz ani s�owem nie wspomina o kluczowym dla ca�ej sprawy fakcie, jakim by�y wizyty w�oskich s�u�b specjalnych w celi Agcy, zanim ten zdecydowa� si� obci��y� Bu�gar�w. Podtrzymuje te�, wraz z Claire Sterling, twierdzenie o rzekomej pr�bie zamachu na Wa��s�, mimo o�wiadczenia s�dziego Martelli, i� takowej nie by�o. W tej sytuacji mamy ju� do czynienia z manipulacj� �wiadom�. Henze w swoim dziele dyskredytuje jako "agenta KGB" reportera "Literaturnoj Gaziety" Iona Andronowa, autora licznych publikacji dowodz�cych niewinno�ci Bu�gar�w, lecz jednocze�nie - jak twierdzi - wielkiego manipulatora. Przemilcza jednak, �e sam jest kadrowym oficerem wywiadu CIA. W przedmowie pozwala sobie nawet na uwag�, �e "CIA nie ma z niniejsz� ksi��k� nic wsp�lnego". Jeszcze w drugim wydaniu z 1985 r. pisze: "Brak jakichkolwiek danych (podkre�lenie - E.G.), kt�re mog�yby potwierdzi� teori�, uwalniaj�c� Bu�gari� i Kreml od odpowiedzialno�ci za zbrodni�". P�niejszy szef CIA Robert Gates ujawni�, i� analitycy CIA odnosili si� do publikacji Sterling lekcewa��co. Tylko politycznie stan�a ona na wysoko�ci zadania, co bardzo odpowiada�o �wczesnemu szefowi CIA Cassey'owi. Kiedy spotka� si� z ni� w 1984 r. w Nowym Jorku, narzeka�, �e jego pracownicy "nie kwapi� si� wykorzysta� jej wniosk�w oraz informacji uzyskanych od w�oskich prokurator�w". Najbardziej skompromitowan� i oszukan� poczu�a si� w tej sytuacji sama Sterling. I nic dziwnego, opiera�a si� przecie� na materia�ach CIA, z kt�rych wywiad ameryka�ski teraz si� wycofa�. Chc�c zachowa� twarz, na samokrytyk� CIA nieoczekiwanie zareagowa�a ona karko�omnym tekstem w "Wall Street Journal" (5.11.1991), wytykaj�c wywiadowi... nieudolno�� w rozpracowywaniu �ladu bu�garskiego. Sterling polemizuje w nim z zarzutami niekt�rych senator�w ameryka�skich, i� w 1985 r. CIA w raporcie dla rz�du naci�ga�a poszlaki, aby tylko m�c ukaza� udzia� KGB w zamachu jako bardzo prawdopodobny. Wed�ug jej opinii mija si� to z prawd�. Wywiad ameryka�ski dzia�a� bowiem po amatorsku i "nie przejawia� zainteresowania spraw�". Dziennikarka zarzuca analitykom Centralnej Agencji Wywiadowczej "niezdolno�� zrozumienia, dlaczego Rosjanie mogliby chcie� �mierci Papie�a". Henze i Sterlig pr�bowali swych si� r�wnie� jako cenzorzy. 25.1.1983 r. ameryka�ska stacja telewizyjna NBC zamierza�a wyemitowa� przygotowany przez siebie film o zamachu. Zaprezentowano w nim tak�e tureckiego publicyst� Orsama Oyema, kt�ry dowodzi�, �e Agc� inspirowa�a zza kulis organizacja "Szare Wilki". Przed emisj� film pokazano Claire Sterling i Paulowi Henzemu, pe�ni�cym rol� doradc�w. Ci polecili usun�� sekwencj� z Oyemem i w to miejsce wprowadzili nast�puj�cy fragment: "Jak donosz� �r�d�a watyka�skie, ameryka�skie, a tak�e pochodz�ce z pa�stw zachodnioeuropejskich, organizatorami zamachu byli najprawdopodobniej Bu�garzy, dzia�aj�cy wed�ug planu KGB, z kt�rym �ci�le wsp�pracuj�". I cho� Watykan zaprzeczy�, by wyrazi� tak� opini�, jego dementi do telewidz�w ju� nie dotar�o. Na ewentualny zarzut czytelnika, �e argumenty Henzego czy Sterling, maj�ce przemawia� za �ladem bu�garskim, zosta�y przedstawione przeze mnie bardzo skr�towo, odpowiadam: gdybym do pisania mojej ksi��ki siada� 10 lat temu, zarzut �w by�by uzasadniony. Dzisiaj jednak, kiedy publikacje obojga autor�w zosta�y zweryfikowane zdecydowanie negatywie przez ich w�asnego pracodawc�, CIA, szersze odwo�ywanie si� do nich straci�o sens. W�oskie s�u�by specjalne, aczkolwiek tak�e zaanga�owane w preparowanie �ladu bu�garskiego, takiego zespo�u dziennikarskiego jak CIA nie mia�y. Do Europy przenoszono wi�c ameryka�skie argumenty, przek�adano w pierwszych latach po zamachu ksi��ki ameryka�skich autor�w. Oryginalny wk�ad europejski by� tu raczej ubogi. Ton nadawali Amerykanie. Oddzia�ywali oni tak�e na w�oskich s�dzi�w prowadz�cych �ledztwo, czego dowodem s� zar�wno cz�ste wizyty Sterling u Martelli, jak i spotkanie tego ostatniego w Waszyngtonie z Arnaudem de Borchgrave. W ten spos�b jednak CIA odnios�a wielki triumf mi�dzynarodowy, bo przecie� nawet jeszcze dzisiaj ka�dy przeci�tny zjadacz chleba na wszystkich kontynentach, zapytany o zakulisowych sprawc�w zamachu, z wi�kszym czy mniejszym wahaniem wska�e na Moskw� lub na Bu�gar�w - co na jedno wychodzi. Zwyci�zcami w sztucznym nadmuchiwaniu balonu propagandowego moskiewskiej winy okaza�y si� w ostatecznym rachunku zachodnie s�u�by specjalne, przede wszystkim CIA. Zdo�a�y one zakodowa� �wiatowej opinii publicznej bu�garski �lad tak skutecznie, �e opar� si� on wszelkim dementi. Co wi�cej - opar� si� nawet wojnie psychologicznej, jak� w zwi�zku z zamachem podj�� przeciwko Zachodowi blok radziecki. Skromn� ilustracj� tych wschodnich dzia�a� dezinformacyjnych mog� by� zabiegi i pomys�y, jakie zrodzi�y si� w "kuchni" Stasi, do kt�rej Bu�garzy zwr�cili si� o pomoc w odpieraniu zarzut�w przeciwko Antonowowi. Ju� 24 maja 1981 r. I Sekretarz Bu�garskiej Partii Komunistycznej Todor �iwkow wystosowa� do w�adz NRD depesz� z pro�b� o podj�cie krok�w przeciwdzia�aj�cych oskar�aniu Bu�garii o zamach na Jana Paw�a II. O pomoc tak� w�adze bu�garskie apelowa�y zapewne tak�e (lub przede wszystkim) do Moskwy, ale dowod�w na to nie mamy. Na razie dysponujemy tylko zeznaniami funkcjonariuszy Stasi. Do polskiego MSW Bu�garzy si� nie zwracali, co stanowi kolejny dow�d, �e polskie s�u�by specjalne pozostawa�y na marginesie gry prowadzonej w kontek�cie kulis zamachu. Wsch�d fabrykowa� r�ne zarzuty, byle tylko oskar�enia zachodnie o zamach uczyni� niewiarygodnymi. 5 czerwca 1997 r. przed prokuratorem berli�skiego s�du i w obecno�ci w�oskich s�dzi�w �ledczych, by�y pu�kownik Stasi Gunter Bohnsack zezna� jako �wiadek: "Z Sofii otrzymali�my pismo, zar�wno od wywiadu, jak i od szefa partii �iwkowa osobi�cie. By�a w nim mowa o tym, �e oczekuje si� od nas wsparcia wobec zachodniej kampanii sprzysi�enia przeciwko Bu�garii i KGB. Nasze zadanie mia�o polega� na podj�ciu ataku odci��aj�cego i skierowaniu uwagi na �lady prowadz�ce do CIA, dokumentuj�c to pog�oskami i innymi �rodkami". Bohnsack nie m�g� sobie przypomnie�, kiedy dok�adnie pismo nadesz�o, ale - jak twierdzi� - nast�pi�o to "stosunkowo szybko". Wiadomo mu jest tylko, �e Bu�garzy nie zwr�cili si� do NRD zaraz po zamachu, "lecz dopiero gdy ze strony trzeciej pad�o na nich podejrzenie". Na dodatkowe pytanie prokuratora, jakie konkretnie podj�to dzia�ania, by przyj�� Bu�garom z pomoc�, pu�kownik odpar�, �e m.in. "postanowiono rozpuszcza� w �wiat poprzez mass media pog�oski o udziale CIA w zamachu na Papie�a". Fa�szowano tak�e tre�� r�nych dokument�w b�d� ca�kowicie je fabrykowano. Preparowano np. pochodz�ce rzekomo od "Szarych Wilk�w" listy z pogr�kami do rz�du federalnego, w kt�rych Turcy zapowiadali zamachy terrorystyczne w Niemczech, je�li Bonn nie podejmie krok�w wobec w�adz w�oskich, by te potraktowa�y Agc� �agodnie. Listy pisano �aman� niemczyzn� i wysy�ano z r�nych miejscowo�ci RFN. "Rozpowszechniali�my r�wnie� plotki - zezna� Bohnsack. - Nasi ludzie rozpuszczali je w�r�d polityk�w tureckich, greckich. Wysy�ali�my tak�e przygotowane przez nas petycje do prezydenta W�och czy Papie�a, jako tzw. g�os ulicy, opinii publicznej". Kampania dezinformacyjna Stasi, prowadzona pod kryptonimem "Ba�kany" lub "Operacja papie�", polega�a na fabrykowaniu dowod�w o powi�zaniach Agcy z "Szarymi Wilkami". Policji w�oskiej podrzucano np. rzekome listy zamachowca do przyw�dc�w tureckiej prawicy. Spreparowano nawet list szefa bawarskiej partii CSU, g�o�nego polityka prawicowego Franza Josefa Straussa do genera�a Turkesha. Proszony przez prokuratora o dok�adniejsze wyja�nienie sprawy, Bohnsack stwierdzi�: "Rzekomy list Straussa do szefa »Szarych Wilk�w«, Turkesha przekazali�my mediom. Z jego tre�ci wynika�o, �e Strauss by� ju� uprzedzony o planie zamachu na Papie�a podczas jego wizyty w Turcji. W ten spos�b skonstruowali�my ni� powi�za� mi�dzy Straussem i Turkeshem. List powsta� w naszym wydziale, kt�ry dysponowa� oryginalnym podpisem Straussa". Preparuj�c tego rodzaju dokument, �wiadcz�cy o poufnym sprzymierzeniu niemieckiego polityka z przyw�dc� tureckich terroryst�w, Stasi usi�owa�a zasugerowa� opinii publicznej, �e za zamachem kryj� si� "Szare Wilki". Poufne pismo szefa CSU do przewodnicz�cego Partii Ruchu Narodowego nosi�o dat� "czerwiec 1980" i zawiera�o przypisane Straussowi, poni�aj�ce Papie�a zwroty. Z tekstu mia�o wynika�, �e Strauss w nast�pstwie kontakt�w z Turkeshem orientowa� si�, �e Agca ju� w listopadzie 1979 r. otrzyma� polecenie zabicia Papie�a w trakcie jego pielgrzymki do Turcji. Kopie listu przekazano pod koniec 1982 r. prasie w�oskiej, brytyjskiej i tureckiej. Przydarzy�a si� tu jednak Stasi przekomiczna wpadka. Ot� zanim owa fa�szywa korespondencja dotar�a do adresat�w, Bu�garzy ju� dopytywali si� ich telefonicznie, czy taka przesy�ka nadesz�a. Pierwsze dezorientuj�ce dzia�ania Stasi podj�a jeszcze przed zamachem, tu� po wyborze Karola Wojty�y na papie�a. Akcj� t� - kt�rej nadano kryptonim "Cytryna II" - pu�kownik Bohnsack opisa� w swojej ksi��ce - "Befehl - Aufgabe Ihrefuhren", w rozdziale "Stasi i papie�". Gdy 16 pa�dziernika 1978 r. funkcjonariusze Stasi komentowali w gronie koleg�w wynik konklawe, z ust jednego z oficer�w pad� k��liwy komentarz, �e "rz�d Polskiej Rzeczpospolitej Ludowej przeni�s� sw� stolic� do Rzymu". Od tej pory do pracownik�w wydzia�u zwanego "ko�cielnym" zacz�to zwraca� si� "Wasza �wi�tobliwo��". Wtedy tak�e narodzi� si� pomys� przygotowania takiego materia�u o Watykanie, kt�ry stwarza�by wra�enie, �e powsta� w rzymskiej rezydenturze zachodnioniemieckiego wywiadu - BND. Tekst wystukano na angielskiej maszynie do pisania, wykorzystuj�c do tego ameryka�ski papier, po czym w�o�ono go do akt�wki wyprodukowanej we W�oszech. Dla wi�kszego uprawdopodobnienia autentyczno�ci dokument�w do�o�ono do nich jeszcze ma�o czytelne notatki oraz kartki z kilkoma numerami telefon�w ameryka�skich i zachodnioniemieckich agent�w dzia�aj�cych w Rzymie. S�u�by watyka�skie, kt�rym zamierzano teczk� podrzuci�, mia�y odnie�� wra�enie, �e BND i CIA prowadz� ponur� gr� wymierzon� przeciwko nowemu zwierzchnikowi Ko�cio�a katolickiego. W�r�d podrobionych materia��w szpiegowskich znajdowa�a si� r�wnie� wst�pna ocena wyboru Karola Wojty�y na tron Piotrowy. Rzekomy agent BND dawa� w swym raporcie do zrozumienia, �e b�dzie podejmowa� dzia�ania maj�ce skonfliktowa� nowego Papie�a z si�ami konserwatywnymi Ko�cio�a. Sfingowany tekst g�osi� min., i� nowy Papie� "potrafi gi�tko rokowa� z w�adzami komunistycznymi, by utrzyma� w ten spos�b i wzmacnia� pozycj� Ko�cio�a w Polsce". Aby zwi�kszy� szanse kupienia "Cytryny II" przez funkcjonariuszy Watykanu, do papier�w do��czono jeszcze schemat organizacyjny watyka�skiego sekretariatu stanu, chc�c w ten spos�b upozorowa�, �e terenem operacyjnym agenta jest Stolica Apostolska. Teczk� ze sfa�szowanymi dokumentami pozostawiono wczesnym rankiem w pobli�u o�tarza Kaplicy Syksty�skiej, tak by musia� si� o ni� potkn�� kt�ry� z duchownych, nie za� przypadkowy wierny. Sk�d si� wzi�� kryptonim "Cytryna"? Ot� przed 10 laty Stasi przeprowadzi�a inn� akcj� pod kryptonimem "Cytryna I". Polega�a ona na zainstalowaniu w Mediolanie NRD-owskiego agenta, kt�ry formalnie by� agentem BND. Gdy za� idzie o Bu�gar�w, to unikali oni anga�owania si� w dzia�ania dezinformacyjne w obawie, �e je�li dojdzie do wpadki, zmalej� ich szanse procesowe. Dlatego skoncentrowali si� na samej obronie Antonowa, a zw�aszcza na wykazywaniu sprzeczno�ci �ledczo-procesowych. Organizowali w tym celu mi�dzynarodowe konferencje prasowe w Sofii b�d� w ambasadzie w Rzymie. Szef ca�ej akcji, Bahan Trajkow, dyrektor generalny Bu�garskiej Agencji Prasowej, skwapliwie odpiera� zarzuty wobec Bu�garii w wywiadach prasowych. Odbicie tych wysi�k�w w mediach zachodnich by�o jednak blade. Maj�c do wyboru, czy uwierzy� Bu�garom, czy w�oskim s�dziom �ledczym, dziennikarze wybierali raczej tych drugich. Moskwa by�a r�wnie operatywna jak jej konkurenci w konstruowaniu �ladu kulis zamachu, wskazuj�cego oczywi�cie na Zach�d. Pierwsz� znacz�c� reakcj� Rosjan na strza�y z 13 maja by� komunikat agencji prasowej TASS z 17 maja 1981 r. Powo�uj�c si� og�lnikowo na "�r�d�a zachodnie", g�osi� on, �e Papie� "pad� ofiar� szerokiego mi�dzynarodowego spisku o charakterze neofaszystowskim", kt�r� to opini� podziela�a r�wnie� TASS. Oddzia�ywaj�ca przede wszystkim na zagranic� agencja "Nowosti" opublikowa�a 28 maja 1981 r. obszerny artyku�, w kt�rym ju� wyra�niej wskazywano na Amerykan�w jako zakulisowych inspirator�w zamachu. Trzeba by�o dopiero oficjalnego protestu zar�wno Waszyngtonu, jak i rz�du w�oskiego, by Rosjanie - poprzez o�wiadczenie radzieckiej ambasady w Rzymie - zdystansowali si� wobec tego tekstu, zaznaczaj�c, i� "nie ma on oficjalnego charakteru". Nie przeszkadza�o to wszak�e Moskwie w kolejnej relacji z 31 maja 1981 r. nadal wskazywa� dyskretnie palcem na Zach�d. Aktywno�� radzieckich �rodk�w masowego przekazu w systematycznym kierowaniu podejrze� na USA, a przede wszystkim na CIA, dokumentuje obszernie we wspomnianej wcze�niej ksi��ce Paul Henze. R�wnocze�nie ods�dzano od czci i wiary sam Watykan, przedstawiaj�c Ko�ci� katolicki jako �r�d�o wstecznictwa i ob�udy. Ten propagandowy atak pozostawiano jednak - jak zauwa�a Henze - raczej peryferyjnym i terenowym pismom, unikaj�c takich argument�w w prasie uchodz�cej za oficjaln�. Echa prowincji nie dociera�y ju� na Zach�d. Oczekiwania intelektualne zaspokaja�a - o czym pisze Deschner w "Polityce papieskiej XX wieku" - "Literaturnaja Gazieta", kt�ra w 1982 r. "pi�tnowa�a polskiego papie�a jako s�ugusa ameryka�skiego imperializmu, fa�szywego aposto�a pokoju, zdrajc� watyka�skiej polityki wschodniej. Ostrzega�a przed czynnym wtr�caniem si� Ko�cio�a w sprawy polskie i zwraca�a uwag�, �e rozruchy uliczne w Gda�sku, Wroc�awiu, Nowej Hucie wybuch�y zaraz po nabo�e�stwach". Polskim mass mediom styl argumentacji radzieckiej by� ca�kowicie obcy. W atmosferze rosn�cego zaniepokojenia aktywno�ci� Jana Paw�a II oraz zagro�enia interes�w Moskwy narodzi�a si� s�ynna instrukcja KGB, zalecaj�ca okre�lone dzia�ania wobec zwierzchnika Ko�cio�a katolickiego. Wyb�r Polaka na papie�a stworzy� bowiem zupe�nie now� sytuacj� w stosunkach mi�dzy blokiem socjalistycznym i Watykanem. Pielgrzymka Ojca �wi�tego do ojczyzny w czerwcu 1979 r. sta�a si� pierwszym tego sygna�em. Mo�na, co prawda, zgodzi� si� z Szulcem, �e na polski sierpie� wi�kszy wp�yw mia�a dzia�aj�ca ju� od 1976 r. opozycja, szczeg�lnie za� KOR, ani�eli papieska wizyta. W Moskwie trafnie jednak zauwa�ono, i� pontyfikat Jana Paw�a II zapowiada generalnie nowe wiatry w watyka�skiej polityce wschodniej, bardzo dla Moskwy niebezpieczne. Zdecydowane stanowisko wobec tych nowych pr�d�w nadci�gaj�cych z Watykanu zaj�� niemal b�yskawicznie, bo ju� 6 wrze�nia 1979 r., Sekretariat KC KPZR, zdopingowany zapewne skutkami papieskiej pielgrzymki do Polski. Nied�ugo potem kierownictwo partii przekaza�o zainteresowanym agendom, przede wszystkim KGB, uchwa�� z 13 listopada 1979 r. zobowi�zuj�c� do okre�lonych dzia�a�. Sekretariat KC KPZR poleca� podj�cie "kampanii dezinformacji i znies�awiania" nowego Papie�a oraz przygotowanie innych, podobnych krok�w. Dokument zawiera� tak�e wskaz�wki, jak przeciwdzia�a� politycznym skutkom papieskich wyst�pie�. Ostrzega� przed aktywno�ci� Ko�cio�a katolickiego oraz przed "now� lini� strategiczn� Watykanu". Przewidywa�, �e dotychczasowa polityka tzw. "ma�ych krok�w", uprawiana przez kardyna�a Casarolego, zostanie zast�piona du�ymi krokami. Pierwsz� zachodni� gazet�, kt�ra upubliczni�a te partyjne polecenia, przedrukowuj�c w korespondencji z Moskwy obszerne ich fragmenty, by� mediola�ski dziennik "Corriere delia Sera". Dokument zosta� podpisany a� przez dziewi�ciu czo�owych funkcjonariuszy KPZR z Sus�owem na czele. Brakowa�o tylko podpisu Bre�niewa, prawdopodobnie ze wzgl�du na bardzo krytyczny ju� w�wczas stan jego zdrowia. Dziennik "Frankfurter Allgemeine Zeitung", omawiaj�c 5.11.1999 r. tekst owej instrukcji, pisa� m.in.: "Poniewa� wi�kszo�� dokument�w nie zosta�a opinii publicznej dotychczas udost�pniona, pozostaje spraw� otwart�, co Sekretariat KC KPZR mia� na my�li, zapowiadaj�c w swojej instrukcji »dalsze akcje«. Dziewi�� podpis�w pod tym poleceniem pozwala s�dzi�, �e przywi�zywano do niego najwi�ksz� wag�. By� mo�e pod sformu�owaniem »dalsze akcje« kry�a si� tak�e »fizyczna likwidacja« Papie�a. Dlatego teraz zaczyna si� poszukiwanie ewentualnych za��cznik�w do tego dokumentu, o ile takowe w og�le istniej�" -dotychczas jednak niczego w tym rodzaju nie znaleziono. Zar�wno dziennikarze, jak i autorzy ksi��ek myl� si�, pisz�c o "instrukcji Andropowa z 13 listopada 1979 r.", poniewa� t� dat� nosi wyj�ciowy dokument Sekretariatu KC KPZR. W oparciu o zawarte w nim zalecenia �wczesny szef KGB sformu�owa� instrukcj�, kt�rej rozg�os nada� swym niefortunnym wyst�pieniem szyfrant Szejmow. W instrukcji tej jest wszystko, nie ma tylko jednego - wzmianki o fizycznej likwidacji Papie�a. W oparciu o ten tekst r�wnie� Andropow, obok innych agend rz�dowych, przekaza� swym zagranicznym rezydentom instrukcj�, jak "ustawi�" si� wobec papie�a-Polaka. Z propagandowej kampanii rozp�tanej wok� kulis zamachu przez obie zwalczaj�ce si� strony, zwyci�sko wyszed� Zach�d, poniewa� potrafi� umiej�tnie zasugerowa� �wiatowej opinii publicznej bu�garsko-moskiewski �lad i utrwali� go w jej pami�ci. O tym zwyci�stwie nie zadecydowa�y bardziej inteligentne ni� moskiewskie dzia�ania dezinformacyjne (cho� teza ta jest dyskusyjna), lecz okoliczno��, i� zamach, z wiadomych wzgl�d�w, bardziej kojarzy� si� ludziom z KGB ani�eli z CIA.   �LAD TURECKI - �LAD PRAWDZIWY...   "Chocia� doradcy m�wi� o tym niech�tnie, kto wie, czy Jan Pawe� II nie �ywi g��bokich podejrze�, �e za zamachem na niego stoj� muzu�ma�scy ekstremi�ci, a przynajmniej, �e Agca dzia�a� w imi� Islamu." C. Bernstein, M. Politi - "Jego �wi�tobliwo�� Jan Pawe� II i nieznana historia naszych czas�w"   Przed wielu laty w mojej drugiej ksi��ce o zamachu, w rozdziale zatytu�owanym "Zlekcewa�ony �lad turecki" pisa�em min.: "Trop turecki od pocz�tku nie cieszy� si� takim zainteresowaniem, na jakie zas�u�y�. Znalaz� si� na bocznym torze dochodzeniowym. W licz�cym 1243 strony raporcie s�dziego �ledczego Martelli, zamykaj�cym dwuletni rozdzia� poszukiwania wsp�lnik�w zamachu, a przekazanym s�dowi 26 pa�dziernika 1984 r., Martella ca�kowicie zapomnia� o analizie �ladu tureckiego. Tak�e prasa nie zdradza�a ochoty dr��enia tego �ladu, chocia�by pytaniami pod adresem Martelli. Aczkolwiek �lad turecki nie zosta� dok�adnie zbadany, ju� pobie�na ocena zezna� nasuwa nieodparty wniosek, �e zamach by� dzie�em zbiorowym tureckiej prawicy." - Minione 25 lat pozwala mi na wzbogacenie tamtej hipotezy. Jej stopie� prawdopodobie�stwa jest dzi� w �wietle zgromadzonego tu materia�u - jak s�dz� - niepodwa�alny. Mamy nie tylko hipotez�, lecz prawdopodobn� poszlak�, �e wszystkie drogi mocodawc�w prowadz� do Turcji. �lad turecki interesowa� w�oskich �ledczych tylko jako ewentualne wsparcie oskar�enia przeciwko Bu�garom. Ka�de inne spojrzenie na� by�o im nie na r�k�. Po to, by wsparcie takie uzyska�, prokurator Marini zje�dzi� latem 1985 r., w przerwie drugiego procesu, niemal p� Europy, przes�uchuj�c Turk�w odsiaduj�cych w r�nych krajach kary wi�zienia za przest�pstwa kryminalne. Jego nadzieje wszak�e nie spe�ni�y si�, bo �aden z przes�uchiwanych, podobnie jak �aden z oskar�onych, nie obci��a� ani Moskwy, ani Sofii, chocia� nic by ich to przecie� nie kosztowa�o. Jedynym, kt�ry co� o tym napomkn�� podczas pierwszego przes�uchania, i to tylko na zasadzie relata refero by� Yalcin Ozbey. "Kto�" w rozmowie telefonicznej powiedzia� mu, �e za zamachem stoj� "bu�garskie s�u�by specjalne". P�niej jednak Ozbey wycofa� to zeznanie. W programie telewizji zachodnioniemieckiej "Monitor" oraz w wywiadzie dla tureckiej gazety "Hurriyet" o�wiadczy� on m.in: "Bu�garzy nie maj� nic wsp�lnego z zamachem. Scenariusz Mehmeta Alego Agcy i s�dziego Martelli wprowadza w b��d �wiatow� opini� publiczn�". Tego samego zdania by� te� inny turecki �wiadek - Abdullah Catli. "Podobnie jak �ci�gni�ty przed nim z RFN do W�och Turek Yalcin �zbey, r�wnie� Catli nie potwierdzi� teorii, �e wywiad bu�garski zleci� »Szarym Wilkom« zamordowanie papie�a Jana Paw�a II" - donosi�a zachodnioniemiecka agencja DPA. W�oscy s�dziowie �ledczy zje�dzili ca�� Europ� w poszukiwaniu kulis zamachu, lecz do Ankary jako� trafi� nie mogli. Jakby uciekali przed �ladem tureckim. Wolno by�o r�wnie� oczekiwa�, �e po u�askawieniu Agcy i deportowaniu go do Turcji, zagadkowy w�tek: Agca i zakulisowi sprawcy, zostanie podj�ty chocia�by w mass mediach, lecz i tu odpowiedzi� by�a cisza. To, �e �lad turecki by� zaniedbany, traktowany marginalnie, nie dziwi. Dezawuowa� on bowiem �lad bu�garski i nie dawa� �adnej korzy�ci politycznej. A przecie�, w przeciwie�stwie do chwiejnej hipotezy o winie Bu�gar�w, wspartej jedynie na zeznaniach kr�tacza Agcy, turecki �lad opiera si� na licznych poszlakach. W drugim procesie rzymskim na �aw� oskar�onych trafi�o pi�ciu Turk�w, maj�cych powi�zania z Agc�. W lutym 1987 r. prokurator Antonio Marini wyda� nakaz aresztowania kolejnych dwunastu obywateli tureckich, kt�rych nazwiska przewija�y si� podczas procesu. Wszyscy oni - jak si� okaza�o - byli cz�onkami organizacji "Szare Wilki". �ledztwo przeciwko nim zosta�o jednak z braku dowod�w winy umorzone 5.4.1998 r. Og�aszaj�c decyzj� s�du, s�dzia Rosario Priore nie omieszka� zauwa�y�, i� Papie� jest nadal zagro�ony "przez skrajny, wywrotowy od�am muzu�ma�ski". Turk�w i fanatyk�w islamskich napotykamy kilkakrotnie w kolejnych pr�bach zamachu na Jana Paw�a II. R�wnie� terrory�ci, kt�rzy porwali Emanuel� Orlandi, powo�ywali si� na swe tureckie korzenie, ��daj�c uwolnienia Agcy. Z kolei w czerwcu 1996 r. dw�ch m�odych Turk�w dokona�o porwania samolotu lec�cego do Istambu�u. Wymusili oni lot do Kolonii, gdzie bez oporu oddali si� w r�ce policji, nie zg�aszaj�c �adnych ��da�. Stwierdzili tylko, i� chcieli w ten spos�b przekaza� Agcy sygna�, �e o nim nie zapomniano. Pytaj�c o zakulisowych sprawc�w, pami�tajmy, �e pierwszej, na szcz�cie niespe�nionej pr�by zamachu na Papie�a Agca dokona� w Turcji. A przecie� to nie KGB zleci� mu ten zamach tylko si�y zwi�zane z wywiadem tureckim, finansuj�ce Agc�, co bynajmniej nie oznacza, �e ca�y wywiad turecki najwy�szego szczebla musia� by� w to zamieszany. Te same si�y u�atwi�y potem Agcy ucieczk� z tureckiego wi�zienia i pilotowa�y finansowo jego drog� a� na plac �w. Piotra. Z plejad� tureckich nazwisk ludzi z p�wiatka spotykamy si� r�wnie� podczas woja�owania Agcy po Europie. Wy��cznie Turcy krz�taj� si� wok� niego. Po�rednim dowodem trafno�ci tureckiego tropu mo�e by� to, �e mimo up�ywu �wier�wiecza od zamachu, zainteresowane s�u�by nie wykry�y innych �lad�w ni� prowadz�ce do Turcji. R�wnie� opisuj�c �lad niemiecki, francuski czy jakikolwiek inny, dos�ownie wsz�dzie napotykamy tam Turk�w i to przewa�nie powi�zanych aktywno�ci� z Agc�. Turecki dziennikarz Ugur Mumcu, autor ksi��ki o zamachu, przes�uchiwany tak�e w Rzymie podczas procesu Agcy, zosta� zamordowany przez fundamentalist�w tureckich. Ksi��ka obwinia�a ich odpowiedzialno�ci�. Autor dw�ch ksi��ek o zamachu na Papie�a, w kt�rych tropi w �rodowisku tureckim zakulisowych mocodawc�w, pada kilka lat p�niej 24 stycznia 1993 r. ofiar� bomby pod�o�onej pod jego auto. Sprawc�w nie schwytano do dzi�. Mumcu spotka� si� z Agc� we w�oskim wi�zieniu Rebibbia. W�osi s�dzili zapewne, �e owoce pods�uchanej rozmowy przydadz� si� prowadz�cym �ledztwo. Wed�ug Mumcu, Agca mia� uzna� jego konkluzje za trafne. Silne powi�zania Alego Agcy z tureckim �wiatem prawicowym, nacjonalistycznym, przest�pczym, a tak�e z wywiadem, dokumentuje turecki publicysta Erbil Tusalp w ksi��ce "Szare Wilki". Terroryst�w, wsp�sprawc�w zamachu tropiono przecie� wsz�dzie, lecz zawsze znajdowano tylko podejrzanych Turk�w. Nikogo innej narodowo�ci czy innego wyznania. R�wnie� Turcy podejrzani o wsp�dzia�anie z Agc� obwiniaj� si� tylko wzajemnie, nie wskazuj�c na nikogo spoza tego kr�gu. S� to oczywi�cie poszlaki, lecz takich poszlak mamy przecie� multum. W ksi��ce znajdziemy kilkakrotnie wzmianki o powi�zaniach Agcy z wywiadem tureckim. Wywiad nie zaprzecza�, niczego nie dementowa�. Liczne wp�aty na konto Agcy nie pochodzi�y przecie� od Bu�gar�w czy z innego �r�d�a, lecz dociera�y do� kana�ami tureckimi. Terroryzm opanowany zosta� przez �wiat islamski. Dla �wiata islamskiego chrze�cija�stwo to obraz wroga. Wr��my jednak do g��wnych postaci ze �rodowiska tureckiego, powi�zanych z Agc� i przypatrzmy si� przest�pczym biografom ka�dej z nich. ORAL CELIK - najwa�niejszy obok Agcy wsp�uczestnik zamachu, s�dzony zaocznie. Podobnie jak jego ziomek, zdradzaj�cy sk�onno�� do kr�tactwa, k�amstw i sensacyjnych o�wiadcze�. Zdaniem s�dziego Martelli odegra� on w spisku rol� pierwszoplanow�, czego dowiod�o s�ynne zdj�cie wykonane w kilka sekund po strza�ach do Papie�a przez ameryka�skiego turyst�, na kt�rym widoczny jest odwr�cony plecami, m�ody cz�owiek, usi�uj�cy zbiec z placu �w. Piotra. Fotograf amator nie widzia� jego twarzy, zd��y� jednak zauwa�y�, �e uciekaj�cy mia� w r�ku pistolet. Ali Agca twierdzi� pocz�tkowo, i� fotografia przedstawia pracownika ambasady bu�garskiej w Rzymie Todora Ajwazowa. Kiedy jednak Ajwazow pokaza� si� dziennikarzom na konferencji prasowej, k�amstwo Agcy sta�o si� oczywiste. Uciekaj�cy absolutnie nie przypomina� Ajwazowa. W�wczas zamachowiec przyzna�, �e na zdj�ciu widoczny jest jego stary przyjaciel Oral Celik, jeden z przyw�dc�w "Szarych Wilk�w". Z zezna� Agcy wynika�o, �e Celik wraz z nim strzela� do Jana Paw�a II i on w�a�nie zrani� Papie�a w palec wskazuj�cy lewej r�ki. To, �e strzela�y dwie osoby, potwierdzi�a r�wnie� ekspertyza balistyczna. Celika s�dzono zaocznie, poniewa� spo�r�d wszystkich Turk�w oskar�onych o udzia� w zamachu, tylko na jego trop nie uda�o si� jako� trafi�. Dziennik "L' Humanite" twierdzi�, i� ukrywa� si� we Francji, co p�niej okaza�o si� prawd�. "Jest co� dziwnego w tym - pisa�a francuska gazeta - �e Celika niemal bez przerwy widuje si� w Europie, a jednak nie zosta� dotychczas aresztowany". Prokurator Antonio Marini wystawi� terrory�cie nast�puj�c� not�: "Orala Celika uwa�ali�my za praw� r�k� Agcy, za tego, kt�ry pom�g� mu w ucieczce z wi�zienia w Turcji i w przedostaniu si� do Bu�garii". Natomiast s�dzia Ferdinando Imposimato o�wiadczy� w wywiadzie dla "Corriere delia Sera" w maju 1997 r., �e "Oral Celik, kt�ry w Turcji porusza si� swobodnie i korzysta nawet ze s�u�bowego paszportu, strzela� do Papie�a, rani�c go w palec." Celik, wydany w 1994 r. przez Francuz�w W�ochom i przez nich przes�uchiwany, udzieli� 4.7.1994 r. wywiadu "Corriere della Sera", w kt�rym okre�li� jako mylne zarzuty wobec KGB czy Bu�gar�w. G��wnych inspirator�w zamachu nale�y szuka�, jego zdaniem, na Bliskim Wschodzie, ale kryj� si� te� za tym "wysoko postawione osobisto�ci w�oskie". Miesi�c p�niej, w sierpniu, konserwatywny dziennik mediola�ski "La Voce" wydrukowa� rzekomo autentyczny protok� z przes�uchania Celika przez s�dzi�w Priore i Mariniego. Terrorysta twierdzi� tam co� zupe�nie innego, a mianowicie, �e "zleceniodawcy Agcy mieszkaj� w Watykanie". Adwokat Celika natychmiast zdementowa� t� informacj�, o�wiadczaj�c, i� z ust jego klienta wcale nie pad�o takie stwierdzenie. Powiedzia� on tylko, �e "we W�oszech istniej� si�y zainteresowane ukryciem prawdy o zamachu". Celik raz potwierdza� swoj� obecno�� u boku Agcy, innym razem zaprzecza�. Poniewa� Agca odwo�a� poprzednie zeznania i o�wiadczy�, �e na placu �w. Piotra by� sam, s�dziowie �ledczy musieli uwolni� Celika, kt�ry w rezultacie wyl�dowa� w Turcji. Dopiero kiedy znalaz� si� w bezpiecznej przystani, wyzna� na pocz�tku 1997 roku, �e jednak tam by�. "Sta�em na placu i strzela�em, lecz nie trafi�em" - powiedzia�. Celik oferowa� r�nym tygodnikom (oczywi�cie za niebagateln� sum�) sprzedanie sensacyjnych informacji o zamachu, jednak�e zam�t spowodowany jego wynurzeniami sprawi�, i� zainteresowanie medi�w wyznaniami terrorysty wyra�nie zmala�o. W ko�cu w 2004 r. wyda� jednak ksi��k� o zamachu na Papie�a, kt�r� reklamowa� jako "pierwsz� w 100 procentach prawdziw� histori� zamachu". Zakulisowych mocodawc�w zamachu szuka w... Watykanie i we w�oskim wywiadzie. Kilka lat wcze�niej Celik zadowala� si� tylko Watykanem, teraz zmy�li� jeszcze wywiad w�oski. Kiedy zacz�to montowa� �lad bu�garski, w obieg medialny puszczono wersj�, jakoby Celik po opuszczeniu placu �w. Piotra zosta� wywieziony czekaj�c� w pobli�u ci�ar�wk� do Bu�garii. Wkr�tce jednak odkryto jego �lady w Szwajcarii, dok�d po zamachu uda�o mu si� zbiec. Nawet Paul Henze prognozowa� w swojej ksi��ce "Spisek na �ycie Papie�a", �e "Celik mo�e okaza� si� kluczow� figur�, g��wnym ogniwem mi�dzy Agc� a jego mocodawcami". Gdyby jednak Agca by� narz�dziem Bu�gar�w, musia�by nim by� tak�e Celik, kt�rego jednak przez ca�e �ledztwo nikt nigdy z nimi nie kojarzy�. Jest to wi�c kolejna niedor�bka w sfingowanym �ladzie bu�garskim. Sam Celik zdecydowanie zaprzecza�, by za zamachem stali Bu�garzy, dodaj�c nawet, �e jako "zawzi�ty antykomunista" dementuje ten zarzut ze "szczer� przykro�ci�". Zdaniem tureckiego dziennikarza Ugura Mumcu to w�a�nie Celik opracowa� plan zamachu na redaktora naczelnego dziennika "Milliyet". On r�wnie� mia� podyktowa� Agcy list z pogr�kami przeciwko Papie�owi, wys�any przeze� po ucieczce z wi�zienia do wspomnianej wy�ej gazety. MUSA CEDAR CELEBI - trzydziestopi�cioletni w�wczas in�ynier, zeznawa� na procesie jako oskar�ony. Podczas przes�uchania wypar� si� jakiegokolwiek zwi�zku z planami zamordowania Papie�a. Zaprzeczy�, by kierowa� w RFN Federacj� Tureckich Idealist�w (pod kt�r� to oficjaln� nazw� dzia�a�a na Zachodzie zdelegalizowana w 1976 r. organizacja "Szare Wilki"), zrzeszaj�c� w�wczas oko�o 50 tys. cz�onk�w. Przewodnicz�cy s�du zdo�a� jednak w ko�cu wydoby� z niego, i� wiedzia� o przygotowaniach do zamachu na Papie�a, ale �wiadomie nie ujawni� tego przed policj� ani nie zg�osi� si� do niej po tragicznym zaj�ciu. Celebi przyzna�, �e rzeczywi�cie widzia� si� z Agc� w Mediolanie w grudniu 1980 r., a tak�e w marcu 1981 r. w Zurychu, ale by�y to spotkania przypadkowe, podczas kt�rych nie wspominano o zamachu. Twierdzi�, i� jego pobyt we W�oszech wi�za� si� tylko z interesami handlowymi, nie potrafi� jednak przedstawi� przekonuj�cych dowod�w. Tymczasem - jak utrzymywa� Agca - to w�a�nie w trakcie jednego z tych spotka� otrzyma� od niego zaliczk� a conto zamachu oraz instrukcje dotycz�ce ca�ej akcji. W odpowiedzi Celebi przyzna�, i� istotnie przekaza� Agcy pewn� sum�, lecz nie wiedzia�, �e ma do czynienia z terroryst�. Podczas konfrontacji obaj domniemani wsp�lnicy zarzucali sobie wzajemnie k�amstwo. Poszukiwany w�oskim listem go�czym Celebi zosta� aresztowany 11 listopada 1982 r., czyli nawet wcze�niej ni� Antonow. Policja RFN znalaz�a w jego samochodzie dwa paszporty bez zdj��. Bardzo zagadkowe by�o te� zachowanie owego terrorysty tu� po zamachu. Ju� 14 maja wys�a� on do Jana Paw�a II depesz� wyra�aj�c� nadziej� na jego szybki powr�t do zdrowia. Bior�c pod uwag� powszechnie znany, bardzo niech�tny stosunek sfanatyzowanego �rodowiska tureckiego do Papie�a, po�piech ten by� co najmniej dziwny. Czy�by Celebi chcia� w ten spos�b niejako z g�ry odwr�ci� uwag� �ledztwa od tureckiej prawicy? W tydzie� p�niej, 21 maja, zwo�a� on konferencj� prasow�, na kt�rej zapewnia�, �e jego �rodowisko nie ma z zamachem nic wsp�lnego i �e z Alim Agc� nie wi��� go �adne interesy. OMER BAGCI - cz�onek "Szarych Wilk�w", aresztowany w pa�dzierniku 1981 r. w Szwajcarii i wydany w�adzom w�oskim. Na procesie zezna�, �e 9 maja 1981 r. przekaza� Agcy w Mediolanie pistolet, z kt�rego ten odda� strza�y do Papie�a, ale nie wiedzia� w�wczas, do jakich cel�w bro� ta ma by� u�yta. Potwierdzi� te�, �e wracaj�c z urlopu w Turcji, przekroczy� 31 sierpnia 1980 r. granic� bu�garsko-tureck�. Tego samego dnia na tej�e granicy zamachowiec otrzyma� fa�szywy paszport, z kt�rym zje�dzi� potem p� Europy i Afryk� P�nocn�. Bagci zaprzeczy� natomiast, by na konto Celebiego przekazywa� pieni�dze, kt�re tamten wr�czy� p�niej Agcy. Pocz�tkowo Bagci usi�owa� pomniejszy� sw� rol� w organizowaniu spisku na �ycie Jana Paw�a II i wyst�powa� w charakterze nie�wiadomej niczego ofiary. Dopiero po powa�nym ostrze�eniu przez przewodnicz�cego s�du, �e za sk�adanie fa�szywych zezna� ukarany zostanie jeszcze bardziej surowo, poda� nazwiska wsp�lnik�w i opisa� okoliczno�ci przygotowa� do zamachu. O jego znacz�cym udziale w ca�ej tej akcji �wiadczy�y zreszt� cz�ste rozmowy telefoniczne, kt�re prowadzi� z Agc� przed 13 maja 1981 r. Uparcie zaprzecza� jednak, jakoby by� przyw�dc� "Szarych Wilk�w" w Szwajcarii, twierdz�c, i� do czasu aresztowania pe�ni� funkcj� kasjera k�ka kulturalnego, skupiaj�cego emigrant�w tureckich w tym kraju. S�d oczywi�cie nie uwierzy� w te brednie, czego przyk�adem mo�e by� nast�puj�cy fragment stenogramu rozprawy: "- Czy oskar�ony wiedzia�, �e Agca jest terroryst� skazanym na �mier� za morderstwo pope�nione w Turcji? - Wtedy ju� wiedzia�em. - To dlaczego tak porz�dny cz�owiek jak kasjer k�ka kulturalnego emigrant�w tureckich dostarczy� Agcy pistolet? Czy tak trudno domy�li� si�, po co terrory�cie potrzebny jest rewolwer?" BEKIR CELENK - obywatel turecki b�d�cy oficjalnie w�a�cicielem kilku firm w Europie i USA, w rzeczywisto�ci za� zajmuj�cy si� mi�dzynarodowym handlem broni� i narkotykami. W drugim procesie rzymskim by� s�dzony zaocznie; zmar� w Turcji, zanim zapad� wyrok na Agc�. Wok� Bekira Celenka powsta� szczeg�lny klimat podejrzliwo�ci i dwuznaczno�ci, zapewne ze wzgl�du na przetrzymywanie go przez Bu�gar�w. Dlatego te� warto zatrzyma� si� nieco d�u�ej nad t� postaci�. Agca wskaza� na� jako na po�redniego zleceniodawc� zamachu, gdy� to on w�a�nie mia� zaoferowa� mu w imieniu Bu�gar�w 3 mln marek za oddanie �miertelnego strza�u, a ponadto skontaktowa� go z wywiadem bu�garskim. Celenk natomiast zaprzecza�, by spotka� kiedykolwiek Agc�, cho� ten ostatni twierdzi�, i� rozmawia� z nim w Sofii mi�dzy 10 lipca a 31 sierpnia 1980 r. Z paszportu Celenka wynika, �e rzeczywi�cie przebywa� on w Bu�garii od 11 do 15 lipca 1980 r. Po puczu tureckich genera��w, kt�rego dokonano 12 wrze�nia 1980 r., Celenk poczu� si� widocznie mniej pewnie na ojczystym bruku, bo postanowi� uciec do Bu�garii, a stamt�d mia� si� uda� dalej na Zach�d, gdzie czeka�y go interesy. Po wyj�ciu z samolotu zosta� jednak przez Bu�gar�w aresztowany (9 grudnia 1982 r.), poniewa� w prasie pojawi�y si� ju� doniesienia o jego rzekomym wsp�udziale w zamachu na Papie�a i o powi�zaniach Agcy z wywiadem bu�garskim. W�adze sofijskie, kt�re kilkakrotnie przes�uchiwa�y Celenka, wnikliwie zbada�y wszelkie obci��aj�ce go okoliczno�ci przedstawione przez zamachowca. Jednak prokuratura umorzy�a w ko�cu post�powanie dowodowe przeciwko niemu, bo okaza�o si�, �e zarzuty Agcy nie znalaz�y potwierdzenia. Bu�garzy zaoferowali W�ochom przes�uchanie Celenka, co te� s�dzia Martella uczyni�, cho� do Sofii pofatygowa� si� dopiero w lipcu 1983 r., mimo �e w jego koncepcji poszlakowej oskar�ony �w odgrywa� jedn� z kluczowych r�l. Po trzech dniach przes�ucha� s�dzia uda� si� z powrotem do Rzymu, zabieraj�c ze sob� nie tylko protoko�y zezna�, lecz i ta�m� filmow� z zarejestrowan� ca�� rozmow�. Zrezygnowa� natomiast z protoko��w przes�ucha� Celenka przez Bu�gar�w, argumentuj�c, �e wystarczy mu to, co sam us�ysza�. Postawa Martelli wydaje si� tu do�� arogancka i nierozs�dna, bo przecie� por�wnanie obu zezna� mog�oby ujawni� sprzeczno�ci i wzbogaci� �ledztwo o nowe elementy. 6 lipca 1985 r. Celenk zosta� wydany w�adzom tureckim, na ich zreszt� wniosek, lecz tak�e w zgodzie z w�asnym �yczeniem. Wydaj�c go Turkom, Bu�garzy pokazali �wiatu, �e wcale nie obawiaj� si� jego zezna� sk�adanych poza ich terytorium. Mogliby go przecie� przetrzymywa� pod r�nymi pretekstami znacznie d�u�ej, praktycznie a� do zako�czenia procesu. Zachodnioberli�ski "Der Tagesspiegel" (9.7.1985 r.) skomentowa� decyzj� w�adz bu�garskich jako "genialne posuni�cie szachowe, dokonane w celu zdj�cia zarzut�w z w�asnych obwinionych obywateli". Podczas przes�ucha� w Turcji oskar�ony nie powiedzia� nic ponad to, co zezna� w Bu�garii. "Oczekiwanych sensacji zabrak�o. Celenk ani s�owem nie obci��y� konta bu�garskiego, bo nie mia� w tej sprawie nic do zakomunikowania" - pisa� dziennik "Suddeutsche Zeitung" 11 lipca 1985 r. Bardzo szybko, bo ju� 8 lipca 1985 r. W�osi zwr�cili si� do Ankary o ekstradycj� Celenka, lecz w�adze tureckie nie wyrazi�y na to zgody. Kolejnego przes�uchania oskar�onego dokona� wi�c w Turcji prokurator Antonio Marini 13 lipca 1985 r., a jego zeznania odczytano na sali s�dowej 26 listopada 1985 r. Celenk kategorycznie zaprzeczy� w nim oskar�eniom zamachowca, o�wiadczaj�c, �e "wszystko, co m�wi Agca, jest nieprawd�". Dlaczego Bu�garzy nie wydali go Turkom wcze�niej i dlaczego nie wydali go W�ochom? Strona bu�garska wyja�nia to nast�puj�co: kiedy 28 listopada 1983 r. W�osi wystosowali not� do wydzia�u konsularnego bu�garskiego MSZ o ekstradycj� Celenka, powiedziano im, �e Bu�garia formalnie wniosku nie odrzuca, ale nie mo�e go rozpatrzy�, poniewa� mi�dzy obu pa�stwami brak umowy o pomocy prawnej. W�adze w�oskie zadowoli�y si� w�wczas tak� odpowiedzi� i nie ponawia�y ��dania. Bu�garzy zwracali ponadto uwag�, �e strona domagaj�ca si� ekstradycji powinna j� odpowiednio uzasadni�, co pozwoli�oby prokuraturze ustosunkowa� si� do tego wniosku. Tymczasem W�osi nie przed�o�yli �adnego dowodu winy Celenka. Go�os�owne o�wiadczenie Agcy, kt�ry jako �wiadek pobi� wszelkie rekordy k�amstw, nie mog�o by� uznane za wystarczaj�ce. Ekstradycja zdarza si� w praktyce mi�dzypa�stwowej rzadko i musi by� rzetelnie umotywowana. Poniewa� w�adze Bu�garii nie dysponowa�y �adnymi dowodami przeciwko Celenkowi, nawet co do jego kryminalnej przesz�o�ci, pozostawa� on tam tylko "pod kontrol�", musia� stawia� si� na ka�de ��danie i nie m�g� opu�ci� granic kraju. Nie odmawiano jednak w�oskim s�dziom zgody na wyjazd Celenka do Rzymu w celu z�o�enia zezna� na procesie, pod warunkiem zapewnienia mu mo�liwo�ci powrotu. Gotowo�� wyjazdu na takich warunkach deklarowa� r�wnie� sam oskar�ony. Je�li za� idzie o Turk�w, to zwr�cili si� oni o ekstradycj� ju� wiosn� 1983 r., ale - jak wyja�niaj� Bu�garzy - w tym okresie w Sofii trwa�o jeszcze �ledztwo przeciwko Celenkowi. Ich wniosek, w przeciwie�stwie do w�oskiego, m�g� by� rozpatrzony, i to w pierwszej kolejno�ci, poniewa� od wielu lat Bu�garia mia�a z Turcj� umow� o pomocy prawnej. Ponadto by� odpowiednio uzasadniony zarzutami wobec Celenka, dotycz�cymi jego udzia�u w aferach przemytniczych itp. W efekcie wi�c trafi� on do Turcji. Kiedy w trakcie przes�uchania zapytano go, czy handlowa� broni�, odpar� �e jest mu to ca�kowicie obce. "Nie wiem - powie-dzia� - sk�d wzi�y si� bajki o moich rzekomych transakcjach zwi�zanych z handlem broni�. Pisano o tym bez konkret�w". Zaprzeczy� te� twierdzeniu zamachowca, jakoby mia� przekaza� mu 3 mln marek od Bu�gar�w. "Ponadto - zauwa�y� - nie nosi si� takich pieni�dzy w akt�wce, lecz podejmuje z banku. Gdzie s� czeki bankowe na tak� kwot�? Nie ma �ladu takich dowod�w". Celenk argumentowa�, �e w samym tylko 1982 r. by� we W�oszech co najmniej 20 razy w interesach. Gdyby rzeczywi�cie go podejrzewano, zosta�by ju� dawno aresztowany. Zreszt� nie pcha�by si� przecie� w paszcz� lwa, maj�c co� wsp�lnego z zamachem. To w�oscy s�dziowie - twierdzi� - uczynili go wsp�oskar�onym. 14 pa�dziernika 1985 r. nadesz�a z Ankary wiadomo��, �e Celenk zmar� w wi�zieniu na atak serca. Czy by�a to �mier� naturalna, czy mo�e kto� j� przyspieszy�? - takie w�tpliwo�ci wyra�ali niekt�rzy, ale by�y to g�osy nieliczne. Faktem jest, i� Celenk chorowa� na serce, prowadzi� bardzo niehigieniczny tryb �ycia, mia� du�� nadwag�. Zreszt� po jego zgonie dokonano sekcji zw�ok w obecno�ci rodziny i stwierdzono ponad wszelk� w�tpliwo��, �e zmar� on �mierci� naturaln�. YALCIN OZBEY - �wiadek, kt�rego zeznania stanowi� kolejne potwierdzenie �ladu tureckiego. Agca o�wiadczy�, i� jednym z ubezpieczaj�cych go Turk�w na placu �w. Piotra, a wi�c bezpo�rednich uczestnik�w zamachu, by� opr�cz Orala Celika tak�e Ozbey, pochodz�cy z tej samej co on miejscowo�ci. W chwili, kiedy pad�o to oskar�enie, Turek �w odsiadywa� w RFN kar� wi�zienia za fa�szowanie paszport�w i przemyt narkotyk�w. Na wniosek s�du w�oskiego o czasow� ekstradycj� przewieziono go z Bochum do Rzymu. Podczas przes�uchania, kt�re odby�o si� 18 wrze�nia 1985 r. w obecno�ci Agcy, zaprzeczy� stawianym mu zarzutom i nie przyzna� si� do udzia�u w zamachu. �wiadek turecki Abdullah Catli, �ci�gni�ty do Rzymu z francuskiego wi�zienia, gdzie odsiadywa� wyrok za handel narkotykami, zezna� 21 wrze�nia 1985 r., �e przed dwoma laty w�a�nie Ozbey przekaza� telefonicznie jemu i Celikowi propozycj� od niejakiego Steinera - wysokiego urz�dnika Federalnego Urz�du Kryminalnego RFN. Urz�dnik ten namawia� ich, by bezzw�ocznie opu�cili Francj� (Catli w�wczas nie by� jeszcze aresztowany), bo i tak nie s� tam bezpieczni. Policja wcze�niej czy p�niej znajdzie ich kryj�wk� i "zmusi do m�wienia prawdy o zamachu na Papie�a". Niech wi�c przyjad� do RFN, potwierdz� tam na pi�mie oskar�enie pod adresem Bu�gar�w, a w zamian otrzymaj� 200 tys. dolar�w, bezpieczne schronienie w Niemczech Zachodnich, a nawet mo�liwo�� dyskretnego wyjazdu z tego kraju w dowolnym kierunku, co pozwoli�oby im unikn�� kary za przest�pstwa, za kt�re poszukuje ich Interpol. Mimo �e Yalcin Ozbey zosta� wskazany przez Agc� jako bezpo�redni uczestnik zamachu, by� on zaledwie raz przes�uchiwany przez s�dzi�w rzymskich, po czym odes�ano go z powrotem do RFN, gdzie po odsiedzeniu wyroku za fa�szowanie dokument�w wyszed� na wolno��. Wed�ug jego zezna�, na placu �w. Piotra by�o czterech Turk�w: dw�ch bezpo�rednich zamachowc�w - Agca i Celik oraz dw�ch ubezpieczaj�cych - niejaki Akif, zidentyfikowany jako lewacki ekstremista Sedat Sirri Kadem i drugi, kt�rego nazwiska �zbey nie potrafi� wymieni�. On sam - jak twierdzi� - w spisku nie uczestniczy�. Zdementowa� te� oskar�enia swego ziomka pod adresem Bu�gar�w. Agca jednak uparcie obstawa� przy swoim, zapewniaj�c, i� Ozbey wydatnie pom�g� mu na placu �w. Piotra, wysy�aj�c tam jeszcze jednego terroryst�, a mianowicie Omera Aya. Ponadto by� on jego wsp�lnikiem w zamachu na tureckiego dziennikarza, po kt�rej to akcji zbieg� do RFN. Te powa�ne zarzuty nie zrobi�y wszak�e na s�dziach wi�kszego wra�enia. Nie indagowali te� wi�cej Ozbeya, s�dzia �ledczy uzna� bowiem, �e jego zeznania "nie zas�uguj� na zaufanie". ABDULLAH CATLI - dwudziestodziewi�cioletni Turek, jeden z przyw�dc�w "Szarych Wilk�w", wyst�puj�cy na procesie w charakterze �wiadka. Prokurator Marini odszuka� go i przes�ucha� we Francji, wiele sobie po tym obiecuj�c. Nie uzyska� jednak oczekiwanych zezna�, Catli bowiem kategorycznie odrzuci� zarzuty Agcy przeciw Bu�garom. Przes�uchiwany nast�pnie w Rzymie zaprzeczy�, by w�r�d zamachowc�w na placu �w. Piotra znajdowa� si� Celik, kt�ry akurat tego dnia przebywa� w jego mieszkaniu w Wiedniu. Agca ripostowa�, �e usi�uje on w ten spos�b broni� swego przyjaciela. Wed�ug Catliego to w�a�nie Celik pom�g� Agcy ukry� si� po ucieczce z tureckiego wi�zienia w 1979 r. i za�atwi� mu fa�szywy paszport na nazwisko Faruk Ozgun. Catli zezna� r�wnie�, i� przez pewien czas mieszka� w Wiedniu z obydwoma terrorystami, kt�rzy w jego obecno�ci snuli plany zamachu na Jana Paw�a II, na patriarch� Cerkwi ormia�skiej i na ambasadora Zwi�zku Radzieckiego w Austrii. Nie by�o jednak w�wczas mowy o kontaktach z Bu�garami. Catli - czo�owa posta� mafii narkotykowej, powi�zana z tureckim wywiadem i CIA - podejrzany by� r�wnie� o udzia� w kilku morderstwach. Podczas aresztowania znaleziono przy nim kilkana�cie dowod�w osobistych, paszport�w i praw jazdy na r�ne nazwiska, a tak�e oznak� tureckiego wywiadu oraz pozwolenie na bro�. W 1996 r. zgin�� w podejrzanych okoliczno�ciach w wypadku samochodowym. Przy jednej z czterech �miertelnych ofiar tego wypadku znaleziono legitymacj� na nazwisko Mehmet Ozbay wystawion� przez turecki wywiad MIT. Okaza�o si� jednak, �e posiadaczem tej legitymacji by� poszukiwany przez Interpol zbrodniarz Abdullah Catli. Po �mierci Catliego ukaza�o si� wiele artyku��w, kt�re potwierdza�y oczywiste powi�zania tego terrorysty z MIT i z Agc�. Wed�ug Mumcu �ladu wywiad�w mo�na zawsze szuka� tam, gdzie wyst�puje nazwisko Catli lub Agca. Poza zeznaniami wymienionych tu Turk�w, zar�wno oskar�onych, jak i �wiadk�w, za tureckimi korzeniami zamachu przemawiaj� tak�e spostrze�enia, reakcje i opinie os�b trzecich, w �lad turecki nie zamieszanych. Oto kilka przyk�ad�w: Abdullah Oclan - przyw�dca walcz�cych o niezale�no�� Kurd�w - sugerowa� w li�cie do Papie�a, �e inspirator�w zamachu nale�y szuka� w�r�d tureckich nacjonalist�w i wojskowych. Zdaniem Oclana Agca uciek� z wi�zienia Kartal-Maltepe dzi�ki pomocy genera�a Nurettina Ersina, jednego z uczestnik�w puczu w 1980 r. Genera� ten zapowiada� bu�czucznie, �e "zniszczy chrze�cija�stwo". Wed�ug dziennika "Die Welt" z 14.1.1999 r. Oclan powiedzia� w listopadzie 1998 r., kiedy ukrywa� si� jeszcze we W�oszech, i� wiele do powiedzenia na temat kulis zamachu mia�aby niew�tpliwie grupa skupiona wok� Haluka Kirici, powi�zanego z Celikiem i Agc�. Kirici, skazany w 1981 r. a� sze�ciokrotnie na do�ywocie, musia� mie� du�e oparcie we wp�ywowym �rodowisku tureckim, skoro ju� w 1991 r. znalaz� si� zn�w na wolno�ci. Aresztowany ponownie w 1994 r. za udzia� w zamachach w Azerbejd�anie, zn�w umkn�� sprawiedliwo�ci, ratuj�c si� ucieczk�. S�dzia Guletkin Turan, kt�ry skaza� Agc� na �mier� za zab�jstwo redaktora naczelnego "Milliyet", nazwa� nawet Kirici jednym z lider�w "Szarych Wilk�w". Sugestie Oclana znajduj� te� potwierdzenie w fakcie, �e wyrok �mierci wydany zaocznie na Agc� w Turcji 28.4.1980 r. zosta� po kilku latach zamieniony na 10 lat wi�zienia, co wymaga�o niebywa�ej ekwilibrystyki prawniczej. Jak wida�, tureccy mocodawcy zamachowca nie zapomnieli o swym agencie i killerze. On r�wnie� pami�ta� o nich. Kiedy po u�askawieniu latem 2000 r. przyby� do Stambu�u, natychmiast zacz�� rozpytywa� o Alaattina Cakici, jednego z ojc�w chrzestnych prawicowej mafii, z kt�rym mia� kontakt w latach siedemdziesi�tych. Cakici, wydany przez w�adze francuskie, znajdowa� si� w tym samym wi�zieniu co Agca. Ca�e to �rodowisko ujawni�o sw�j wrogi stosunek do Papie�a ju� w 1979 r., czego dowodzi seria artyku��w drukowanych tu� przed wizyt� Ojca �wi�tego w Turcji na �amach gazety wydawanej przez nacjonalistyczn� Parti� Ruchu Narodowego. By�y to artyku�y obra�liwe, w kt�rych wyra�nie gro�ono go�ciowi mo�liwo�ci� zorganizowania zamachu. Bardzo znacz�ce s� w tym kontek�cie tak�e publiczne o�wiadczenia Andana Agcy, brata zamachowca. Jedno z nich - z�o�one tygodnikowi "Newsweek" 25 maja 1985 r. - cytuje hinduski pisarz Sadhan Mukherje w swojej ksi��ce "Terrorism and Antonow Case", wydanej w New Delhi w 1985 r. "Brat m�j - powiedzia� Andan - chcia� zabi� Papie�a, poniewa� jest przekonany, �e chrze�cijanie maj� imperialistyczne zamiary wobec muzu�man�w i dopuszczaj� si� czyn�w niesprawiedliwych wobec kraj�w islamskich". Podobn� jego wypowied� zarejestrowa�a w�oska telewizja: "Zamach by� czym� naturalnym. Papie� to przecie� najwi�kszy wr�g muzu�man�w". R�wnie� na �amach jednego z pism tureckich powiedzia� on: "Brat mia� nadziej�, �e zyska �wiatow� s�aw� i stanie si� przyw�dc� muzu�man�w. Wszyscy nazywaj� go morderc�. By� mo�e maj� racj�, lecz z pewno�ci� nie jest on zwyk�ym kryminalist�". Za du�o tych wypowiedzi, by mia�y by� wszystkie zmy�lone. Eskortowany z placu �w. Piotra do aresztu Agca wykrzykiwa� obelgi pod adresem Papie�a, nazywaj�c go "przyw�dc� krucjaty skierowanej przeciwko jego religii". Tak zachowuje si� fanatyk religijny b�d� kto� wykreowany na takiego fanatyka. Daleki jestem od brania tych wszystkich relacji i reakcji za dobr� monet�. Z pewno�ci� niekt�re z nich s� tylko w cz�ci prawdziwe b�d� przybli�one do prawdy. To bardziej ilustracyjne ni� kompletne zestawienie ukazuje jednak, �e poza sztucznie doczepionymi trzema Bu�garami, wsz�dzie mamy do czynienia z obywatelami tureckimi. Ponadto wsz�dzie spotykamy si� ze skrajn� tureck� prawic�. W otoczeniu Agcy przewa�aj� kryminali�ci, szczeg�lnie podatni na przyn�ty mafii lub s�u�b specjalnych. Je�li za� idzie o rol� tych ostatnich, warto tu przytoczy� o�wiadczenie pracownika tureckiej s�u�by bezpiecze�stwa Hid�abiego Koczigita, z�o�one na procesie genera�a Turkesha i opublikowane ju� w grudniu 1982 r. przez dziennik "Milliyet". "Mehmed Ali Agca - stwierdzi� on - by� w rzeczywisto�ci agentem tureckiego wywiadu krajowego". Zezna� tak�e, i� osobi�cie przekaza� mu w imieniu tych s�u�b 600 tys. lir�w w ankarskiej dzielnicy Czankaja, na kwaterze b�d�cej w dyspozycji wywiadu krajowego. Z kolei inna turecka gazeta "D�umhuriyet" poinformowa�a 11 maja 1982 r., i� ambasada USA w Ankarze wykazywa�a �ywe zainteresowanie dzia�alno�ci� m�odzie�owych organizacji istniej�cych u boku Partii Ruchu Narodowego, kt�rych wychowankiem i dzia�aczem by� Ali Agca. Sprowadzeni przez ambasadora ameryka�scy lektorzy wyg�aszali dla nich odczyty. W relacjach tych musia�o by� troch� prawdy, skoro kilka lat p�niej zn�w napotykamy na tureckie s�u�by specjalne w kontek�cie Agcy. 15.5.2000 r. korespondent "Gazety Wyborczej" pisa� z Rzymu: "W Turcji nikt nie wierzy, �e Agca, powi�zany z ultranacjonalistyczn� i terrorystyczn� organizacj� »Szare Wilki«, dzia�a� sam. Znane s� nazwiska dw�ch agent�w tureckiego wywiadu, na kt�rych zlecenie pracowa�a grupa Agcy. Od lat turecka prasa ujawnia powi�zania s�u�b specjalnych z mafi�, wykorzystywan� do eliminowania przeciwnik�w politycznych. - Wszyscy wiemy, �e Agca nie ujawni swoich powi�za� - uwa�a jeden z tureckich dziennikarzy". Wszystko to jest zgodne z zeznaniem zamachowca z�o�onym 6 maja 1982 r. przed s�dzi� �ledczym Martell� (przypomnia� je na procesie s�dzia Santiapichi), i� oddawa� on us�ugi tureckiemu wywiadowi, kt�ry u�atwi� mu ucieczk� z wi�zienia Kartal-Maltepe. Takie samo o�wiadczenie z�o�y� te� we w�oskiej telewizji. Dziennik "Milliyet" sugerowa� to ju� wcze�niej, pisz�c 19 sierpnia 1981 r., �e "si�y, kt�re uwolni�y Agc� z wi�zienia tureckiego, prawdopodobnie nawi�za�y z nim wcze�niej kontakt, uzyskuj�c jego gotowo�� zabicia Papie�a". Podobn� opini� wyrazi� te� by�y wiceminister spraw wewn�trznych Bu�garii, gen. Stojan Sawow, kieruj�cy w 1981 r. bu�garskim wywiadem. W li�cie po�egnalnym napisanym przed dokonaniem samob�jstwa, opatrzonym dat� 5 stycznia 1992 r., twierdzi� on, �e organizatorem zamachu by� wywiad turecki MIT, kt�ry wcze�niej tak�e u�atwi� Agcy ucieczk� z wi�zienia. Sawow powo�a� si� tu na materia�y zgromadzone przez bu�garski wywiad, lecz nie do��czy� do listu �adnego dokumentu. Aczkolwiek ka�dy z przes�uchiwanych Turk�w broni� w�asnej sk�ry i jak m�g�, od�egnywa� si� od znajomo�ci z Agc� czy te� bli�szych kontakt�w z nim lub wsp�lnych dzia�a�, to jednak wzajemnych powi�za� nie da�o si� ukry�. Sam Agca natomiast najwyra�niej stara� si� chroni� na procesie swych tureckich kompan�w, wymieniaj�c tylko znane ju� nazwiska. Oczywi�cie nie oby�o si� tu bez star� i pr�b przerzucenia winy na innych. Niemniej mo�na by�o r�wnie� dostrzec pewn� solidarno��, czego nie omieszka� zauwa�y� przewodnicz�cy s�du, kieruj�c pod adresem Agcy ironiczn� uwag�: "O Turkach nie m�wi pan nic konkretnego, natomiast pami�ta pan wszelkie szczeg�y zwi�zane z Antonowem, nawet kwiaty w jego samochodzie". Terroryzm w wydaniu tureckim to zjawisko niezwykle z�o�one. Stanowi on bowiem mieszanin� wszelkich odcieni ekstremizmu. W aktach przemocy odzwierciedlaj� si� tu zadawnione antagonizmy, powsta�e na pod�o�u narodowym i religijnym. W pierwszym przypadku chodzi o dzia�alno�� organizacji kurdyjskich i ormia�skich, w drugim za� - o konflikt mi�dzy dominuj�cymi liczebnie sunnitami a wyznawcami szyityzmu. Nigdzie na �wiecie eskalacja terroru nie by�a tak gwa�towna jak w Turcji pod koniec lat siedemdziesi�tych i na pocz�tku lat osiemdziesi�tych, a wi�c w okresie przest�pczej aktywno�ci Agcy. Podczas gdy w 1976 r. w wyniku akcji terrorystycznych ponios�y tu �mier� 82 osoby, to ju� w 1980 r. gin�o przeci�tnie 20 ludzi dziennie. Na ulicach walczyli ze sob� boj�wkarze r�nych ugrupowa�, atakowano ni�szych rang� policjant�w i funkcjonariuszy w�adz lokalnych, a tak�e dziennikarzy, przedstawicieli wymiaru sprawiedliwo�ci, reprezentant�w najwy�szych w�adz. W latach osiemdziesi�tych istnia�o w Turcji oko�o 50 organizacji terrorystycznych, z czego po�ow� stanowi�y grupy skrajnie lewicowe. Druga po�owa to grupy prawicowe, sk�aniaj�ce si� wyra�nie ku faszyzuj�cej partii Ruchu Narodowego i dzia�aj�cej u jej boku m�odzie�owej organizacji "Szare Wilki". Turgut Tuleman, �wczesny ambasador Turcji w Warszawie, w telewizyjnym wyst�pieniu poda�, �e w ci�gu dw�ch lat, kt�re up�yn�y od zamachu na Jana Paw�a II, w wyniku akcji terrorystycznych zgin�o w Turcji 5 tys. ludzi, a 15 tys. zosta�o rannych. Na �lad islamski, chocia� nie na turecki, jak ja to czyni� od dawna, lecz na ira�ski wskazuje Gordon Thomas w swej ksi��ce o wywiadzie izraelskim. Informuje, �e Mossad uznawany powszechnie za wywiad skuteczny zdoby� takie rozpoznanie i podzieli� si� nim z Papie�em. Ira�scy fanatycy islamscy mieli upolowa� Agc� jako swe narz�dzie. Poza szczeg�owymi opisami tropienia inspirator�w zamachu autor nie podaje jednak �adnego �r�d�a swej sensacji. Mo�e dlatego wersja ta nie zrobi�a kariery w poszukiwaniu mocodawc�w. Konkluzja tego rozdzia�u ksi��ki nasuwa mi si� nast�puj�ca: W kontek�cie kulis zamachu spotykamy wy��cznie Turk�w. S� to w wi�kszo�ci ludzie z p�wiatka, kryminali�ci i terrory�ci, powi�zani ze sob� mafijnymi ni�mi b�d� fanatyzmem religijnym. Cz�sto r�wnie� powi�zani z wywiadem tureckim MIT, co bynajmniej nie oznacza, �e ca�y aparat wywiadowczy macza� w tym palce. Wszyscy oni znajduj� si� w bli�szym lub dalszym otoczeniu Agcy. Prawie wszyscy nale�� przy tym do "Szarych Wilk�w". Dlatego s�dz�, �e ze wszystkich poszlak dotycz�cych kulis zamachu najbardziej ugruntowany jest wniosek, i� zamachowcem kierowa�a funda-mentalistyczna skrajna prawica turecka, powodowana bardziej motywami religijnymi ni� politycznymi. Raczej religijnymi. D�o�, kt�ra popchn�a Agc� do zab�jstwa tureckiego dziennikarza i u�atwi�a mu p�niej ucieczk� z wi�zienia, kt�ra mu wskaza�a jako cel zamach na Papie�a w Turcji, ta sama d�o� prowadzi�a go dalej do Europy, a� na plac �w. Piotra. Czy dowiemy si� kiedy�, czyja to by�a d�o�? Trudno tu cokolwiek przes�dza�, lecz pojawi�y si� nawet w�tpliwo�ci, czy sam Agca by�by w stanie ciekawo�� t� zaspokoi�. Nawet gdyby chcia�. Przecie� w przewa�aj�cej cz�ci zamach�w zleceniodawcy pozostaj� niezidentyfikowani imiennie.     OBJA�NIENIA NAZW I SKR�T�W BND - Bundesnachrichtendienst - federalna s�u�ba wywiadowcza Republiki Federalnej Niemiec. CIA - Central Inteligence Agency - Centralna Agencja Wywiadowcza Stan�w Zjednoczonych, powo�ana do �ycia w 1947 r. jako g��wne centrum wywiadowcze. G�o�na z wielu akcji wywrotowych i zamach�w za granic�, zmierzaj�cych do utrzymania starych, wzgl�dnie pozyskania nowych pozycji ameryka�skich. KGB - Komitiet Gosudarstwiennoj Biezopasnosti - Komitet Bezpiecze�stwa Pa�stwowego przy Radzie Ministr�w ZSRR (radziecka bezpieka). Lo�a P-2 - faszyzuj�ca, tajna organizacja maso�ska, tworz�ca wewn�trz w�oskiego aparatu w�adzy co� w rodzaju paralelnej struktury pa�stwowej, podejrzana o zwi�zki z prawicowymi terrorystami i �wiatem przest�pczym oraz o dzia�ania przeciwko ustrojowi konstytucyjnemu W�och. Na jej czele sta� Licio Gelli, kt�ry jeszcze przed rozwi�zaniem lo�y uciek� z wi�zienia szwajcarskiego i do dzi� nie wiadomo, gdzie przebywa. W sk�ad Lo�y P-2 wchodzili wybitni politycy, biznesmeni, wysokiej rangi wojskowi oraz szefowie tajnych s�u�b. Skandal wok� P-2 wybuch� wkr�tce po nieudanym zamachu na Papie�a. Ujawnienie dzia�alno�ci lo�y doprowadzi�o do ust�pienia rz�du w�oskiego. Nowa Camorra Zorganizowana - w skr�cie Camorra, neapolita�ska odmiana sycylijskiej mafii, na kt�rej czele sta� Raffaele Cutolo. Jej cz�onkowie (ok. 120 os�b) zostali skazani w trzech wielkich procesach w 1985 r. Partia Ruchu Narodowego (MHP) - tureckie faszystowskie ugrupowanie powsta�e w 1965 r., na czele kt�rego sta� p�k Alpaslan Turkesh. MHP mia�a za granic� ponad 100 filii, kt�re koordynowano z Frankfurtu nad Menem. Po puczu genera��w tureckich w 1980 r. zosta�a zdelegalizowana. Stasi - skr�towe okre�lenie s�u�b bezpiecze�stwa NRD. "Szare Wilki" - M�odzie�owa kom�rka Partii Ruchu Narodowego. W 1980 r., na kr�tko przed delegalizacj�, dzia�a�o w Turcji 1700 sekcji "Szarych Wilk�w", skupiaj�cych 200 tys. cz�onk�w. Ju� w 1976 r. wyrokiem s�dowym uznano dzia�alno�� tej organizacji za granic� za sprzeczn� z prawem, co spowodowa�o przekszta�cenie si� tam "Szarych Wilk�w" w Federacj� Towarzystw Tureckich Idealist�w. SISMI - S�u�ba Informacji i Bezpiecze�stwa przy w�oskim ministerstwie obrony. SISDE - S�u�ba Informacji i Bezpiecze�stwa przy w�oskim ministerstwie spraw wewn�trznych. SUPER-SISMI - powo�ana do �ycia wewn�trz w�oskiego wywiadu wojskowego (SISMI), z polecenia P-2, tajna grupa, kt�r� kierowali Santovito, Musumeci i Pazienza. W sierpniu 1981 r., po ujawnieniu listu cz�onk�w lo�y maso�skiej P-2, nast�pi�o rozwi�zanie SUPER-SISMI, a grupa wojskowych zosta�a postawiona przed s�dem. EUGENIUSZ GUZ - ZAMACH NA PAPIE�A - 1