3818438542

HISTORIA FILOZOFII STAROŻYTNEJ

Arystoteles - ■■Metafizyka^,, (księgi: IV. VI, VII, VIII. IX. XII)

1. Pojęcie i cechy charakterystyczne metafizyki

Każda nauka zajmuje się w jakiś sposób przyczynami i zasadami. Arystoteles podzielił nauki na trzy działy.

a)    Nauki praktyczne poszukują wiedzy, aby za jej pomocą osiągnąć doskonałość moralną. Ich zasadą jest czynnik działający, czyli wola. Zalicza się do nich np. etykę i politykę.

b)    Nauki wytwórcze (pojetyczne) poszukują wiedzy w celu wytwarzania określonych przedmiotów. Ich zasadą jest wytwórca-rozum, sztuka bądź zdolność. Zalicza się do nich np. poetykę.

c)    Nauki teoretyczne poszukują wiedzy dla niej samej. Do nauk teoretycznych należą trzy: fizyka, matematyka i teologia. Fizyka („druga filozofia") bada rodzaj bytu, który jest zdolny do ruchu (wszelkiej zmiany) i substancję nieodłączalną od materii. Większość działów matematyki bada byty nieruchome (niezmienne) i substancję rozłączalną od materii. Teologia, natomiast, czyli „pierwsza filozofia", jeżeli istnieje (a to zależy od tego, czy istnieją jej przedmioty; to właśnie jest w „Metafizyce" udowadniane), to jest nauką o tym, co wieczne, nieruchome i rozłączalne od materii.

Najbardziej wartościowe są nauki teoretyczne, spośród nich, zaś, najcenniejszą jest metafizyka. Termin „metafizyka" nie jest terminem arystotelesowskim - Arystoteles posługiwał się najczęściej nazwą „pierwsza filozofia" lub „teologia". Metafizyka Arystotelesa przeciwstawia się fizyce i zajmuje się rzeczywistością poza- lub ponad-fizyczną jest próbą wyprowadzenia ludzkiej myśli poza świat empiryczny.

Arystoteles określił „pierwsząfilozofię" czterema definicjami:

metafizyka zajmuje się pierwszymi przyczynami i najwyższymi zasadami (A, a, B); określenie metafizyki jako aitiologii (badanie zasad i przyczyn) nie pozostaje bez związku z działalnością filozofów przyrody - monistów, fizyków - pluralistów i Platona.

metafizyka zajmuje się bytem jako bytem (I", E, K); ontologiczna definicja metafizyki odwołuje się do wcześniejszych (eleackich i platońskich) prób zgłębienia pojęcia „bytu".

metafizyka zajmuje się substancja (Z, H, 0, passim); „usiologiczne" ujęcie metafizyki jest konieczne, gdyż po przezwyciężeniu eleackiego monizmu należało wyróżnić byt podstawowy, substancję.

metafizyka zajmuje się Bogiem i substancją ponadzmysłową (E, A); Arystoteles musiał utożsamić Boga z pierwszą zasadą, podobnie, jak uczynili to przed nim filozofowie przyrody i sam Platon.

Wszystkie cztery arystotelesowskie definicje metafizyki komponują się ze sobą - pierwsze trzy definicje implikują definicję czwartą, teologiczną Stąd arystotelesowskie określenie „pierwszej filozofii" mianem „teologii". Byt ponadzmysłowy jest kluczowy dla istnienia metafizyki, która powstała z platońskiego „drugiego żeglowania" (cfeureros p/ous). Jest ona najważniejszą z nauk teoretycznych, gdyż, jak mówi Arystoteles, nie jest związana z żadnymi potrzebami materialnymi, „ma wartość sama w sobie i przez siebie", jest wolna. Powstaje zaś z podziwu i zdziwienia, których człowiek doświadcza, stając wobec rzeczy, z umiłowania wiedzy, z chęci zaspokojenia czystej potrzeby poznania. Uprawiając naukę, która ma cel w sobie samej, człowiek zbliża się do Boga i staje się szczęśliwy. Arystoteles pisze, że „wszystkie inne rodzaje wiedzy mogą być pożyteczniejsze od niej, żadna nie może być lepsza".

Zadaniem metafizyki jest też badanie przeciwieństw, które są pierwszymi przyczynami bytów i które dają się sprowadzić do bytu i niebytu lub do jedności i wielości.