4672948870

ROMANTYZM

NAZWA EPOKI: Nazwa Romantyzm wywodzi Sie 0<J Stówa romanus - rzymski. W Średniowieczu określenie lingua romana stosowano jednak nie w odniesieniu do łaciny, ale do jeżyka ludowego, w którym elementy łaciny łączyły s»e z elementami rodzimymi. O takim jeżyku mówiono „romański'. Z jeżyka ludowego wywodzą sie także nazwy: romanca (krótki utwór o tematyce miłosnej), romanta (krótki utwór powieściowy o tematyce przygodowej. awanturniczej), romans (rozbudowana powieść. często o tematyce miłosnej).

We Francji na określenie całokształtu zjawisk w filozofii i sztuce końca XVIII i początku XIX wieku przyjęto nazwę lo romanlisme (romantyzm).

CHRONOLOGIA ROMANTYZMU. WAŻNE WYOARZENIA HISTORYCZNE

Europa: Początek to ostatnio dziosieciolocia XVIII w., koniec - poł. XIX w. Romantyzm europejski należy łączyć z następującymi wydarzeniami historycznymi: 1789 r. - Wielka Rewolucja Francuska przeciw niesprawiedliwym stosunkom społecznym i uciskowi w imię wolności. równości, braterstwa: lata 1640-1660 - rewolucja burzuazyjna w Angin: 1821 r. -powstanie w Grecji w imię wolności i niepodległości. 1825 r. - powstanie dekabrystów w Rosji przeciw carskiej tyranii; 1848 r. - Wiosna Ludów (liczne powstania narodowowyzwoleńcze).

Polska: Początek -1822 r. (wydanie Ballad i romansów A. Mickiewicza), koniec -1863 r. (wybuch powstania styczniowego). Romantyzm w Polsce dzieli Sie na kilka okresów: do 1830 r. - faza początkową (preromantyzm): 1830-1831 r. - dojrzały Romantyzm (powstanie listopadowe. Wielka Emigracja). 1831-1848 r. - rozkwit (Wiosna Ludów), po 1848 r. -zmierzch (śmierć A. Mickiewicza.J. Słowackiego. Z. Krasińskiego).

ROMANTYZM W POSZCZEGÓLNYCH KRAJACH EUROPY

Francja: Prekursorem Romantyzmu był J©3n Jacques Rousseau, który w powieści sentymentalnej Julia, czyli nowa Heloiza wyraził hasło powrotu do natury, potępienie współczesnej mu cywilizacji, idee demokratyczne, kult uczucia. Ważnym elementem tej powieści stała Sie wzorcowa dla twórczości romantyków anai<za przezyć i stanów duchowych bohaterów. Najwybitniejszymi przedstawicielami francuskiego preromantyzmu byli: Germaino de Stael (O literaturze. O Niemczech) i Franęois Ronę de Chateaubhand (Atala. Rene).

Największym romantykiem francuskim był Wiktor Hugo. W ogłoszonym w 1827 r. dramacie Cromwell pisarz zamieścił rozprawę o nowej dramaturgu, w której zanegował klasyczne prawa rządzące sztuka dramatyczna. Rozprawa traktowana była jako manifest Romantyzmu. Jak bardzo był on nowatorski, niech świadczy fakt. ze w trakcie przedstawień dramatów Hugo dochodziło do skandalicznych awantur. Powszechnie znane sa powieści pisarza: Nędznicy. Katedro Marii Panny w Paryżu.

Romantyczna powieść historyczna, tzw. romans historyczny, reprezentował Aleksander Dumas. Jego utwory charakteryzowało nagromadzenie przygód i zaskakujących zwrotów akcji. Powieści Trzej Muszkieterowie. Hrabia Monte Chnsto. Królowa Margot do dziś cieszą sie popularnością.

Dla Romantyzmu francuskiego niemałe znaczenie miała również twórczość George Sand (prawdziwe nazwisko Aurora Dudevant). Prospera Mórimóe. Alfreda de Vigny. Alfreda do Musset (powieść Spowiedź dziecięcia wieku).

Anglia: Tu najwcześniej pojawiły sie zjawiska nowego prądu. Za prekursora angielskiego Romantyzmu uważa sie Williama Szokspira. twórcę nowego typu teatru i dramatu.

W okresie angielskiego preromantyzmu rozwinął Sie sentymentalizm. Powstały powieści sentymentalne Samuela Richardsona Kiaryssa i Pamela, w których cenna dla literatury jest pogłębiona analiza przeżyć wewnętrznych bohaterów. Nieodłącznym elementem literatury sentymentalnej był pejzaż romantyczny - zazwyczaj dzika górska przyroda lub urwisty brzeg, wzburzone morze. noc. odgłosy wichru. Taki krajobraz jest typowy dla słynnych Pieśni Osja-na Jamesa Macphersona - jednej z największych rewelacji literackich w Europie. Równocześnie powstała poprzedniczka ballady romantycznej (twórczość Thomasa Porcy’ogo. Samuela Colońdgo'a. Williama Wordswortha). Nowe idee wpłynęły na gwałtowny rozwój popularnej powieści grozy, zwanej też powieścią gotycka.

W okresie Romantyzmu w Anglii powstała nowoczesna powiosC historyczna, której twórca był Walter Scott. Ten rodzaj powieści historycznej odznacza sie żywa. obfitującą w awantury i przygody romansowa fabuła. wzbogacona o .koloryt historyczny', stad luźne sceny zbiorowe, opisy obyczajów, turniejów, uczt itp. (Waveńey. Rob Roy. Narzeczona z LamermoorO).

Najwybitniejszym poeta i dramaturgiem angielskiego Romantyzmu byt Goorgo Byron. Wiódł życie rasowego romantyka, pełne skandali, awantur, obfitujące w podróże. Stworzył typ bona tera romantycznego, tzw. bohatera bajronicznego. cierpiącego na .chorobę wieku', zniechęconego. rozczarowanego, wielkiego buntownika. Rozpowszechnił nowe gatunki literackie: poemat dygresyjny (Wędrówki ChMe Harolda), powieść poetycka (Giaur. Korsarz). Wprowadził do poezji orientaiizm (motywy wschodnie: przyroda, obyczajowość, religia. słownictwo).

U schyłku Romantyzmu angielskiego w literaturze pojawił sie kierunek realistyczny, którego najważniejszym przedstawicielem jest Karol Dickens.

Niemcy: Preromantyzm niemiecki nazwano okresem „burzy i na poru". Nazwa pochodzi od tytułu dramatu Friedricha Klingera Sturm und Orangpenode. Po wojnach napoleońskich Niemcy były politycznie osłabione, rozbite na szereg paristw. co było również powodem znacznego osłabienia ekonomicznego. Tymczasem młode pokolenie marzyło o powrocie do tradycji i przywróceniu znaczenia państwa z okresu Średniowiecza (cesarstwo niemieckie było wówczas potęga). W takich warunkach powstało hasło aktywnogo buntu i walki w Imię zjednoczenia kra_;u. Druga postawa preromantyków niemieckich był „ból świata" - Wottschmorz -odwrócenie ste od Swata, negacja wszelkich wartości, pesymizm, poczucie własnej słabości.

Najwybitniejszym niemieckim poeta romantycznym był Johann Wolfgang Gootho (Cierpienia młodego Wertera. Faust). W jego twórczości znalazły odbicie obydwie omówone wyżej idee i postawy. Powieść Cierpienia młodego Wertera stała sie wydarzeniem literackim. Typ bohatera worterycznego znalazł licznych naśladowców. Drugim z wielkich poetów był Friedrich Schiiior (Zbójcy. Intryga i miłość). Obok dramatów wielkim powodzeniem cieszyły s:e jego ballady (Rękawiczka) i poezje.

Spośród romantyków niemieckich warto jeszcze wymienić Gottfrieda Augusta Burgera (Lenora - jedna z najbardziej znanych w Europie ballad). Novaiisa, Ludwiga Tiecka i Heinricha Kleista (wszyscy trzej sa przedstawicielami tzw. niemieckiej szkoły romantycznej).

Rosja: Sytuacja polityczna - carski despotyzm, feudalne stosunki społeczne były powodem specyficznego charakteru rosyjskiej literatury romantycznej. Jej głównym tematem stała Sie walka przeciw carskiej tyranii. Najśmielej hasła wolnościowe wysuwali poeci z grupy dekabrystów: Aloksandor Bestużew. Aleksander Odojewski (1825 r. - powstanie dekabrystów, krwawo stłumione). Z sytuacja w kraju łaczyfa s<e także odmienna od buntowniczej postawa bierności, zniechęcenia, przygnębienia - .choroba wieku'. Taka postawę przyjmuje Eugeniusz Oniegin, tytułowy bohater dramatu Aleksandra Puszkina - najwybitniejszego spośród rosyjskich romantyków (dramat Borys Godunow), inni to: Michał Lermontow (powieść Bohater naszych czasór/Ą. Mikołaj Gogol (powieść Martne dusze, komedie Rewzor. Ożenek) oraz Taras Szewczenko - poeta, pisarz, malarz, bojownik o wolność.

ROMANTYZM W POLSCE

Lata 1818-1820: To czas sporu klasyków z romantykami. Po stronie klasyków wzięli w nim udział: Jan Śniadecki - rektor Uniwersytetu Wileńskiego, astronom, matematyk: Kajetan Kozmian - poeta, tłumacz: Ludwik Osiński - dyrektor Teatru Narodowego, profesor Uniwersytetu Warszawskiego. Franciszek Salezy Dmochowski - rówieśnik młodych poetów, przeciwnik nowatorstwa w sztuce. Franciszek Morawski - generał napoleoński, bajkopisarz. Wśród zwolenników romantyzmu znaleźli sie: Kazimierz Brodziński - żołnierz kampanii napoleońskiej, postać znana w środowisku umysłowym i literackim. Adam Mickiewicz. Maurycy Mochnacki -wybitny krytyk literatury.

Spór rozpoczął J. Śniadecki artykułem O pismach klasycznych 1 romantycznych (1819). będącym krytycznym komentarzem do rozprawy K. Brodzińskiego O klasyczności i romantycz-ności. w której ten zdecydowanie opowiedział sie po stronie nowych idei. Adam Mickiewicz zabrał głos w dyskusji Oda do młodości oraz tomikiem Ballady i romanse (tu zwłaszcza ballada Romantyczność. traktowana jako manifest nowej sztuki, oraz rozprawa O poezji roman-

27