4672948871

w przeniesionej z rzeczywistości wsi Lipce, położone) na południu dawnego Księstwa Łowickiego. W czterech częściach utworu: Josioń. Zima. Wiosna. Lato zamknięty jest dziesięciomiesięczny okres: od wczesnej jesieni do późnego lata następnego roku. Dialogi pisane sa gwara, w pozostałych zas partiach tekstu autor skorzystał z rożnych odmian literackiej polszczyzny.

W utworze można wyróżnić dwa rodzajo bohaterów: indywidualnych, takich jak Maciej Dorywa. Antek. Jagna czy Dommikowa oraz zbiorowego, którym jest cała społeczność wiejska. Losy bohaterów indywidualnych sa wręcz zdeterminowane, a z pewnością mocno uzależnione od podwójnego cyklu przeplatających sie wzajemnie, uschematyzowanych okresów: cyklu prac potowych uzależnionych od pory roku I warunków pogodowych oraz sekwencji roku oby-czajowoobrzedowo-iilurgicznego. Los bohaterów indyw-.duainych jest też uzależniony od losów i form zachowania przyjętych w autonomicznym organizmie, jakim jest mieszkająca na danym terenie gromada chłopska.

Powieść ta jest wprost niezgłębiona skarbnica wiedzy dotyczącej ludowych obrzędów, tradycji i zwyczajów rozpowszechnionych na polskiej wsi z końca xix wieku. W Chłopach zostały opisane przede wszystkim stosunki oraz nastroje panujące w pouwłaszczemowej wsi polskiej. znajdującej sie na terenie zaboru rosyjskiego. Znajduje Sie tu tez wiele ciekawych I bardzo rozbudowanych studiów psychiki ludzkioj (Jagna. Antek. Jaś) I stanów psychicznych związanych z najróżniejszymi uczuciami. Studia te sa co prawda tylko odbiciem procesów zachodzących w prostych i niewykształconych umysłach chłopskich, jednak przedstawione tu mechanizmy posiadaja wiele cech wspólnych z analogicznymi procesami zachodzącymi w umysłach szczycących sie wysokim Ilorazem inteligencji i gruntownym wykształceniem ludzi współczesnych. Znajduje sie tu również wiele pięknych opisów przyrody polskiej.

Dzieło to doczekało sie licznych przekładów oraz trzech ekranizacji. Zagraniczna krytyka potraktowała Chłopów jako pełna prawdy epopeje z życia chłopskiego.

STANISŁAW WYSPIAŃSKI

Stanisław Wyspiański urodził sie 15 l 1869 r. w Krakowie. Jego ojciec. Franciszek, byś rzeźbiarzem. Stanisław od 1880 r. wychowywał sie u krewnych, uczęszczał do gimnazjum św. Anny. W 1887 r. rozpoczął studia malarskie w Szkole Sztuk Pięknych w Krakowie. W latach 1887-1890 oraz 1896-1897 uczęszczał na Uniwersytet Jagielloński, gdzie słuchał wykładów z hisiom sztuki, histoni l literatury. W 1890 r. odbył podróż wiodącą przez Włochy I Szwajcarie do Francji, a stamtad do Niemiec i Pragi czeskiej. W latach 1891-1894 trzykrotnie jeszcze przebywał w Paryżu. W tym okresie dużo malował, a równocześnie coraz wie-cej uwagi poświęcał teatrowi. W sierpniu 1894 r. powrócił do Krakowa. Nawiazał tu współprace z Teatrem Miejskim. Początkowo pracował w teatrze jako maiarz-dekorator. ale szybko rozwinął swa twórczość dramatyczna. W 1902 r. został docentem Akademii Sztuk Pięknych, a w 1905 r. - radnym miasta Krakowa. Należał do inicjatorów sztuki stosowanej, projektował wnetrża i meble. Około roku 1905 zapadł ciężko na zdrowiu i osiadł w podkrakowskich Wegrzcach. Zmarł w Krakowie 28 XI1907 r. i został pochowany na Skałce, w krypcie zasłużonych.

Był jednym z głównych twórców przełomu w sztuce polskiej na pograniczu XIX i XX w. Równocześnie był w swych koncepcjach inscenizacyjnych prawdziwym reformatorem teatru i dramatu polskiego. Jego wczesne utwory dramatyczne powstały pod wpływami obcymi. Jednak prawie od samego początku twórczości dramatycznej Wyspiański dazył do stworzenia dramatu monumentalnego, zachowującego tradycje wielkiej dramaturgii romantycznej. Pisarz sięgał do tematów i problemów zakorzenionych właśnie w epoce romantyzmu, wprowadzał tez wprost na scene postacie wielkich twórców romantycznych. Ukształtowane głównie w okresie niewoli politycznej mity narodowe zjawia sie w dramatach Wyspiańskiego obok wielkich mitów kultury śródziemnomorskiej, głównie antycznej Grecji. W dramatach napisanych w latach późniejszych dochodzi do głosu jego własna interpretacja losu ludzkiego, przyjmującą nieodwracalność przeznaczenia, nieuchronność zła towarzyszącego czynom człowieka. ideał postawy heroicznej Jako jedynej koniecznej w zmaganiach z losem. Rozwijał tez refleksje historyczna nad dziejami narodu w ich legendarnych początkach (Legenda. Bolesław śmiały). Do współdziałania w tworzeniu dzieł teatralnych powoływał architekturę, malarstwo, muzykę, słowo i gre aktorska. Jego dramaty maja strukturę wielopłaszczyznowa. Wraz z innymi formami twórczości powstawały tez wiersze liryczne: melancholijne, refleksyjne, ironiczne. majace charakter osobistych zwierzeń. Do najbardziej znanych jego dzieł naieZa dramaty: wesele. Warszawianka. Wyzwolenie. Lelewel. Noc listopadowa i Powrót Odysa. Poza tym Wyspiański jest twórca witraży w katedrze wawelskiej oraz w kościele Franciszkanów w Krakowie.

WESELE

CZAS POWSTANIA UTWORU: Stanisław Wyspiański napisał Wese/e miedzy końcem listopada 1900 roku a połowa marca 1901 roku. Premiora sztuki odbyła sie w dniu 16 marca 1901 roku w Krakowie.

GENEZA: Wyspiański napisał Wesele zainspirowany autentycznymi uroczystościami weselnymi. które odbyły Sie 20 listopada 1900 roku w podkrakowskich 8ronowicach. w domu Włodzimierza Tetmajera, młodopolskiego malarza, od dziesięciu lat mieszkającego na wsi i ożenionego z chłopka. Anna MikołajczykOwna. wtedy to miał miejsce ślub. a póZniej wesele poety Lucjana Rydla z chłopka Jadwiga Mikołączykówna. siostra Anny. Na ich wesele przybyła cała ówczesna elita intelektualna i iiteracko^rtystyczna Krakowa.

BOHATEROWIE - CHARAKTERYSTYKA

Postacio roalistyczno:

Gospodarz - Włodzimierz Tetmajer, malarz, mieszkaniec 8ronowic. Żonaty z chłopka. Anna MikołajczykOwna (siostra Panny Młodej). To właśnie do mego przybywa Wernyhora. aby przekazać .Rozkaz-SłO'w'0' i .poniowić o Przymierzu' (zespoleniu chłopów i inteligencji w walce o niepodległość). Wyspiański przedstawia Gospodarza jako człowieka ogólnie znanego i cieszącego sie autorytetom, akcentuje jego prostoto - postać ta nie wyróżnia sie spośród chłopów swoim .miejskim' pochodzeniem. Do tych cech dołączą sie jednak niezdecydowanie i brak konsekwencji w działaniu. Gospodarz me nadaje sie na przywódcę, sam zapomina o słowach wernybory. a do wypełnienia misji zgromadzenia uzbrojonych chłopów wybiera nieodpowiedzialnego Jaśka. Wyspiański podkreśla jeszcze jeden, zabawny, ale nie pasujący do bronowickiego gospodarza rys charakteru: Gospodarz jest całkowicie podporządkowany Gospodyni. Bez mej czuje sie bardzo niepewnie, co wyraźnie widać w trakcie spotkania z Wernyhora. kiedy bez przerwy wspomina o Zonie, która jest .w alkierzu', a słowa .Zona stroi sie w alkierzu' powtarzają sie w trakcie Ich rozmowy jak refren. Bez sprzeciwu akceptuje także wo:e Gospodyni, aby ukryć złota podko-we. która zgubił Wernyhora. Gospodarz wie. ze symbolizuje ona szczęście i ze należałoby pokazać ja zgromadzeniu, ale słowa zony: .tego z reki sie nie zbywa. / w tajemnicy sie ukrywa. / światom sie nie pokazuje' sa dla niego svyrocznia. wiec nie oponuje, kiedy ta chowa złota podkowę do skrzyni.

Jednocześnie Gospodarz, dzięki autentycznemu zbliżeniu sie do ludu ł akceptacji jego praw i moralności, w pełni rozumie wielkość i godność polskiego chłopa. To właśn-.e on wygłasza apologie (uznanie, zachwyt) tej warstwy społecznej: .A bo chłop i ma coś z Piasta. / coś z tych królów Piastów - wiele!'.

Gospodyni - Anna z Mikołajczyków Tetmajerowa. sióstra Panny Młodej. Wzorowa gospodyni. zajmuje sie nie tylko domem i gospodarstwem, ale wraz z meźem podejmuje wszystkie ważniejsze decyzje. Rozumuje jak kobieta, dla której najważniejsze jest szczęście rodzinne. dobro meza i dzieci. W pierwszym rzędzie myśli o nich. dlatego skrzętnie ukrywa złota podkowę i nie zamierza sie ma z nikim dzielić. Troskliwie opiekuje sie mezem. a w koń-

259