6827069231

Prawo Rzymskie - opracowanie zagadnień do egzaminu

PRAWO SPADKOWE

1. Pojęcie spadku

Rzymskie prawo spadkowe w Instytucjach Gaiusa i Justyniana mieści się w obrębie prawa „które dotyczy rzeczy”. Wg. Gaiusa spadek należał do rzeczy, choć niematerialnych.

Przez dziedziczenie (succesio) rozumie się wejście jednej lub więcej osób w ogół stosunków prawno-majątkowych po zmarłym. Stosunki majątkowe po zmarłym nazywa się spadkiem (hereditas), osoba, która wchodzi w te stosunki nazywa się dziedzicem (heres), a osoba zmarła nosi nazwę spadkodawcy (defunctus). Jeśli dziedziców było kilku (heredes) - spadek przypadał na każdego z nich w pewnej oznaczonej lub równej części, a każdy z nich wstępował w stosunki majątkowe po spadkodawcy w zakresie swojej części jako ogólny następca.

Dziedziczenie jest następstwem ogólnym - succesio universalis - dziedzic obejmuje jednym aktem prawnym wszystkie rzeczy materialne, wierzytelności i zobowiązania spadkodawcy, które tworzą całość majątkową i przechodzą na niego w całości. Następstwo to odbywa się aktem nabycia spadku. Przez nabycie spadku dziedzic wchodzi w miejsce spadkodawcy i z mocy prawa staje się właścicielem składników rzeczowych spadkodawcy, wierzycielem jego wierzytelności i dłużnikiem jego długów.

Sukcesja uniwersalna była zasadą, ale na dziedziców nie przechodziły uprawnienia ściśle osobiste, np. służebności osobiste, czy udział w spółce. Dziedzic nie odpowiada kamie za zobowiązania spadkodawcy. Zobowiązania osobiste przechodzą na dziedzica jedynie wówczas, gdy w procesie zostały doprowadzone do litis contestatio. Mogło się zdarzyć, że w spadku nie było w ogóle żadnych rzeczy materialnych, a jednak był to spadek w rozumieniu prawa.

Spadkobiercą mogła być tylko osoba powołana do spadku bądź na mocy testamentu, bądź na mocy przepisów prawa (dziedziczenie beztestamentowe). W prawie rzymskim dziedziczenie testamentowe miało pierwszeństwo przed dziedziczeniem beztestamentowym, przy czym te dwa porządki wykluczały się wzajemnie.

2. Pojęcie i rodzaje dziedziczenia (hereditas - bonorum possessio)

Dziedziczenie (succesio) - wejście jednej lub więcej osób w ogół stosunków prawno-majątkowych po zmarłym (spadek - hereditas). Osoba wchodząca w te stosunki to dziedzic (heres), a osoba zmarła to spadkodawca (defunctus).

W prawie spadkowym obok systemu dziedziczenia wg ius cmle (hereditas), pretorzy powołali do życia cały system dziedziczenia wg prawa pretorskiego (bonorum possessio). Hereditas - spadek i przejście spadku ze spadkodawcy na dziedzica, czyli dziedziczenie wg prawa cywilnego. Oparte na Ustawie XII Tablic regulowane było surowymi przepisami, zgodnie z którymi spadkobranie ograniczało się do wąskiej grupy dziedziców. Było to wejście w ogół praw majątkowych zmarłego. Spadek cywilny otwierał się z mocy prawa Bonorum possessio - posiadanie majątku - to spadek i dziedziczenie wg prawa pretorskiego. Ten rodzaj dziedziczenia nie następował z mocy prawa - zawsze trzeba się było o niego ubiegać u pretora, później u magistratur sądowych, i to w stosunkowo krótkich terminach, pod rygorem pominięcia. Dopuszczony w ten sposób do spadku nazywał się bonorum possessor. Oficjalnie, w świetle ius civile nie był on dziedzicem, lecz w miejscu dziedzica. W praktyce była to najczęściej tylko różnica nazwy.