7511506578

Utyiitaryzm

J. Baszkiewicz F. Ryszka Historia doktryn politycznych i prawnych.., F.Copleston Historia filozofii., źródła (J.Bentham, J.Mill).

Podstawy filozoficzne i prekursorzy utylitaryzmu.

Utyiitaryzm zrodził się w kręgu empiryzmu brytyjskiego, który niewątpliwie odegrał zasadniczą rolę w ukształtowaniu się nowej etyki będącej składnikiem myśli liberalnej. Przede wszystkim filozofia Davida Hume'a była szytowym osiągnięciem tego rodzaju filozofii. Mimo, iż zwalczana była przez Thomasa Reida i jego następców, ani nie znalazła należytego miejsca w panteonie uniwersytetów brytyjskich, należy przyjąć, że tradycja recepcji doświadczalnej była nadal w Anglii bogata.

Klasyczny empiryzm brytyjski zajmował się przeważnie naturą, zakresem, granicami poznania ludzkiego. Natomiast ruch utyiitaiystyczny miał z istoty postawę praktyczną: zmierzał ku reformie prawa, systemu karnego i życia politycznego - a w wydaniu Benthama koncentrował się na zagadnieniach etycznych. O ile jednak Hume starał się zrozumieć świat, państwo, społeczeństwo i politykę w swojej filozofii, tak Bentham usiłował wszystkie wymienione sfery reformować. Niemniej jednak nadmiernym uproszczeniem jest traktowanie utylitaryzmu wyłącznie jako program praktycznych reform w życiu społecznym i politycznym Niewątpliwie jest czymś więcej.

Wpływ Hume*a jest jednak nie do przecenienia dla utyfitarystów. Jego filozofia, która bazowała w dużej mierze na twierdzeniach psychologicznych i empirycznych, stanowiła dla nowej etyki inspirację. Nie bez znaczenia etylitaryzm określa się jako „psychologiczny hedonizm". Widać więc także wpływy antyczne, epikurejsłde. Hedonizm antyczny odnosił się jednak bardziej do jednostki (w introspekcji), natomiast w epoce nowożytnej mówiło się częściej o etyce społecznej, o idei dobra powszechnego.

Mimochodem możemy zauważyć, że choć hedonizm był tylko jedym ze składników teorii etycznej Locke'a, stwierdzał on wyraźnie, że rzeczy zatem są dobre albo złe tylko ze względu na przyjemność lub przykrość. Elementy nowej etyki utyłitarystycznej znalazły się także w myśli Johna Locke'a, Właściwość, którą Locke nazywał „dobrem", Bentham opisuje jako „użyteczność".

Utyiitaryzm czerpał podstawy z indywidualizmu. Dalsze rozważania przyniosły jednak o wiele więcej wniosków w zakresie wizji społeczeństwa jako całości. Później drogi nieco się rozeszły utyiitaryzm zmierzał ku społeczeństwu dobrobytu, natomiast indywidualizm postawił na plan pierwszy ideę państwa jako organicznej całości (wpływ grecki i niemiecki). Podstaw wszakże nie zatracono.

Warto wspomnieć o wpływie filozofii Helvetiusa na utyiitaryzm. Bentham był niewątpliwie pod wrażeniem francuskiego oświecenia. To nie on stworzych nową etykę od podstaw, lecz wykorzystał poglądy wcześniej już znane. Lecz z wielką przenikliwością i prostotą potrafił zredukować idee. Czynił to za pomocą analizy redukcyjnej, która okazała się novum nie tylko w dziedzinie epistemologii, lecz także w etyce.

Filozofia Jeremy’ego Bentham’a,

Jeremy Bentham żył w latach 1748 - 1832. W wieku lat czterech wykazywał się niezwykłymi zdolnościami - uczył się gramatyki łacińskiej. Kształcił się w Westminster Scholl oraz na Oksfordzie. Bardziej jednak obchodziło go życie intelektualne i teoretyczne niż żmudna praktyka prawnicza. Na zagadnienia systemu prawa i moralności patrzył oczami filozofa szukając sensu instytucji politycznych jako takich. Bentham interesował się przede