2659241931

przepływu. Przepływ to objętość wody przepływająca przez daną powierzchnię przekroju poprzecznego w czasie jednej sekundy.

Q =

S ■ St ^lm² • s s ¹

1.1.2 Rodzaje skał osadowych

Diageneza to procesy zachodzące w skale po jej osadzeniu. Procesami diagenezy są lityfi-kacja, kompakcja i rekrystalizacja. Procesy te zachodzą na powierzchni Ziemi lub płytko pod jej powierzchnią. Nie są to procesy endogeniczne.

Lityfikacja to proces twardnienia skały, np. przekształcenia się piasku w piaskowiec. Proces odbywa się poprzez krystalizację minerałów w porach między kryształami skały osadowej. Pory te w skale luźnej są wypełnione powietrzem. W czasie procesu lityfikacji pory są wypełniane przez spoiwo, podobne pod względem składu chemicznego do samego minerału. Spoiwo powoduje sklejenie skały osadowej. Minerałem spajającym mogą być m.in. getyt, hematyt lub kwarc.

Skały przed lityfikacją to skały niezlityfikowane, czyli osady. Skałami po lityfikacji są skały zlityfikowane, czyli skały lite, np. piaskowiec lub wapień.

Kompakcja to fizyczne zgniatanie skały i wypełnianie przestrzeni porowych w wyniku zgniecenia. Rekrystalizacja polega na rozpuszczaniu kryształów i ich ponownej krystalizacji w innej strukturze krystalicznej.

Osad to skała osadowa, w której nie zaszły jeszcze procesy diagenetyczne. Skały luźne pochodzą najczęściej z czwartorzędu, a skały lite są starsze od czwartorzędu.

Skały osadowe dzieli się na klastyczne (okruchowe), chemiczne i organogeniczne. Skały okruchowe (klastyczne) powstają w wyniku wietrzenia mechanicznego, zaś skały chemiczne powstają w wyniku krystalizacji zachodzącej po wietrzeniu chemicznym.

Niektórzy wyróżniają skały organogeniczne, które powstają najczęściej w środowisku wodnym, w wyniku obumierania organizmów żywych. Skałami organogenicznymi są m.in. wapienie i węgiel. Skały organogeniczne można również podzielić na okruchowe i chemiczne. Opadanie liści może być uznane za proces powodujący powstawanie skały osadowej.

W warstwach archeologicznych najczęściej występują skały okruchowe. W Polsce dominują skały lodowcowe, zaś rzadziej występują osady rzeczne, eoliczne, jeziornolodowcowe i rzeczno-lodowcowe.

W zależności od rozmiaru pojedynczych ziaren wyróżnia się następujące frakcje skał osadowych luźnych:

1.    żwirowa < 2 mm - Z (G) ang. gravel

2.    piaskowa 0,1-2 mm - P (S) ang. sand

(a)    gruboziarnista 0,5-2 mm Pg (Sc)

(b)    średnioziarnista 0,25-0,5 mm - Ps (Sm)

(c)    drobnoziarnista 0,063 (0,l)-0,25 mm - Pd (Sf)

3.    mułowa (pyłowa) 0,0039-0,063 (0,1) mm - mk, II (Si, F) ang. silt

4.    iłowa < 0,0039 mm - I (C) ang. clay

W nawiasach podano symbole angielskojęzyczne osadów odpowiadających poszczególnym frakcjom. Skrót H (H) oznacza domieszkę próchnicy w osadzie.

Frakcja żwirowa jest najtrudniejsza do poruszenia przez media transportu geologicznego. Pozostałe frakcje są łatwiejsze do przetransportowania ze względu na mniejsze średnice ziaren.

5