plik


ÿþISSN 1734 5251 www.neuroedu.pl OFICJALNE PORTALE INTERNETOWE PTN www.ptneuro.pl www.neuroedu.pl www.ptneuro.pl www.neuroedu.pl www.ptneuro.pl www.neuroedu.pl www.ptneuro.pl www.neuroedu.pl www.ptneuro.pl Znaczenie badaD elektrofizjologicznych w diagnostyce schorzeD o[rodkowego i obwodowego ukBadu nerwowego Magdalena Koszewicz, Anna Pokryszko-Dragan Katedra i Klinika Neurologii Akademii Medycznej we WrocBawiu wzgldu na powtarzalno[ i mo|liwo[ porówny- STRESZCZENI E wania badaD elektrofizjologicznych stosuje si je Dokonano przegldu badaD elektrofizjologicznych stosowanych nie tylko w postpowaniu diagnostycznym, ale tak- we wspóBczesnej diagnostyce neurologicznej. W pierwszej cz- |e w monitorowaniu przebiegu schorzenia i dyna- [ci artykuBu omówiono podstawowe zagadnienia zwizane z elek- micznej ocenie skuteczno[ci leczenia. troencefalografi, polisomnografi, wideometri oraz potencjaBa- Elektroencefalografia (EEG, electroencephalo- mi wywoBanymi. Cz[ druga jest po[wicona badaniom neuro- graphy) jest metod umo|liwiajc zapis i analiz i elektromiograficznym. Zwrócono uwag na najcz[ciej spotyka- bioelektrycznej czynno[ci mózgu przy u|yciu ne nieprawidBowo[ci w badaniach neurofizjologicznych, odnoszc elektrod powierzchniowych, rozmieszczonych na je do patologii o[rodkowego i obwodowego ukBadu nerwowego skórze gBowy, najcz[ciej wedBug midzynarodo- oraz mi[ni. wego, standardowego systemu  10 20 . Rutyno- Polski Przegld Neurologiczny 2008; 4 (4): 174 180 wy zapis wykonuje si w spoczynku i zwykle uzu- SBowa kluczowe: badania elektrofizjologiczne, o[rodkowy peBnia próbami aktywacyjnymi (hiperwentylacj, ukBad nerwowy, obwodowy ukBad nerwowy, ukBad fotostymulacj przy u|yciu lampy stroboskopowej, autonomiczny a w wybranych przypadkach  tak|e zapisem po wymuszonej bezsenno[ci), które sBu| zwiksze- niu czuBo[ci badania i ujawnieniu nieprawidBo- Elektrofizjologiczna diagnostyka o[rodkowego wych zjawisk bioelektrycznych. W analizie zapisu ukBadu nerwowego; elektroencefalografia, uwzgldnia si: czstotliwo[ czynno[ci podstawo- polisomnografia i potencjaBy wywoBane wej, jej amplitud, symetri i synchroniczno[ Badania neuroelektrofizjologiczne odgrywaj (zgodno[ amplitudy i czstotliwo[ci zapisu z obu istotn rol w diagnostyce schorzeD ukBadu ner- póBkul), a tak|e obecno[ zjawisk patologicznych, wowego. Obok funkcjonalnych badaD obrazowych ich nasilenie, topografi oraz charakter wystpo- umo|liwiaj nieinwazyjn ocen czynno[ci ukBa- wania (cigBy lub napadowy) [1]. du nerwowego, poprzez rejestracj oraz obiektywn Obecnie EEG stosuje si gBównie w diagnostyce i wymiern analiz zjawisk bioelektrycznych. Ze padaczki. Obecno[ wyBadowaD napadowych uBa- twia ró|nicowanie napadów padaczkowych z in- Adres do korespondencji: dr med. Magdalena Koszewicz nymi zaburzeniami napadowymi oraz rozpoznanie Katedra i Klinika Neurologii Akademii Medycznej okre[lonego typu napadów lub zespoBu padaczko- ul. Borowska 213, 50-556 WrocBaw wego (np. hipsarytmii w zespole Westa, zespoBów tel.: 07 1 734 31 00, faks: 071 734 31 09 e-mail: magda.koszewicz@onet.pl iglica fala o czstotliwo[ci 3 Hz w napadach nie- Polski Przegld Neurologiczny 2008, tom 4, 4, 174 180 [wiadomo[ci), istotne przy doborze leku przeciw- Wydawca:  Via Medica sp. z o.o. sp.k. Copyright © 2008 Via Medica drgawkowego. Stwierdzenie czynno[ci napadowej www.ppn.viamedica.pl 174 Magdalena Koszewicz, Anna Pokryszko-Dragan, Badania elektrofizjologiczne w diagnostyce schorzeD OUN i obwodowego ukBadu nerwowego w EEG stanowi tak|e podstaw rozpoznania nie- W celu osignicia wikszej czuBo[ci nowoczesne drgawkowego stanu padaczkowego [2, 3]. techniki elektrofizjologiczne s Bczone z badania- Inne zastosowanie EEG w praktyce klinicznej to mi obrazowymi, na przykBad poprzez nakBadanie rozpoznawanie i monitorowanie przebiegu neuro- mapy powstajcej na podstawie badania QEEG na infekcji. Zapalenia mózgu o etiologii wirusowej lub obraz struktur mózgowia uzyskany w badaniu re- bakteryjnej objawiaj si niespecyficznymi zmia- zonansu magnetycznego (MRI, magnetic resonan- nami zapisu EEG w postaci zaburzonej czynno[ci ce imaging) lub uaktywnianie czynno[ciowego MRI podstawowej i wyBadowaD napadowych; normali- (fMRI, functional magnetic resonance imaging) zacja zapisu EEG, obok poprawy stanu kliniczne- przez okre[lone elementy napadowe rejestrowane go pacjenta i laboratoryjnych wykBadników stanu podczas dBugotrwaBego monitorowania EEG [9]. zapalnego, stanowi istotny miernik skuteczno[ci le- Polisomnografia stanowi gBówn metod bada- czenia [4]. Niektóre schorzenia o[rodkowego ukBa- nia snu. Polega na równoczesnej rejestracji EEG, du nerwowego (OUN) o etiologii zapalno-zwyrod- EKG, napicia mi[ni (za pomoc elektrod po- nieniowej (podostre stwardniajce zapalenie móz- wierzchniowych umieszczanych na podbródku gu [SSPE, subacute sclerosing panencephalitis], cho- i koDczynach), ruchów gaBek ocznych (za pomoc rob Creutzfeldta-Jacoba) cechuje charakterystycz- elektrod umieszczonych przy zewntrznych brze- ny zapis EEG (regularne, synchroniczne wyBado- gach oczodoBów) i pulsoksymetrii, z monitorowa- wania fal ostrych na tle spowolnienia i obni|onej niem pacjenta za pomoc kamery wideo wra|liwej amplitudy czynno[ci podstawowej), ulegajcy stop- na podczerwieD. Niekiedy tak|e rejestruje si ru- niowej dezorganizacji w miar postpu choroby [5]. chy krtani (za pomoc mikrofonu). Polisomnogra- Analiz zapisu EEG wykorzystuje si równie| fia umo|liwia ocen poszczególnych stadiów i cy- w charakterystyce pourazowych lub toksycznych kli snu (tzw. architektury snu) i przedstawienie ich uszkodzeD OUN. w postaci hipnogramu. SBu|y tak|e do rejestracji Nowoczesne techniki elektroencefalograficzne zaburzeD przysennych i [ródsennych: bezdechu, obejmuj midzy innymi monitorowanie EEG za po- napadów padaczkowych, periodycznych ruchów moc 24-godzinnej rejestracji zapisu oraz wideome- koDczyn, katapleksji. Wykorzystuje si j przede tri (równoczesn rejestracj zapisu EEG i obrazu wszystkim do diagnostyki ró|nicowej zaburzeD pacjenta za pomoc kamery wideo). Metody te wy- snu, takich jak: zespóB bezdechu [ródsennego, nar- kazuj szczególn przydatno[ w diagnostyce ró|ni- kolepsja, zespóB niespokojnych nóg [10]. cowej napadów padaczkowych oraz w monitorowa- PotencjaBy wywoBane (EP, evoked potentials) niu czsto[ci i przebiegu napadów w celu oceny sku- to badanie wykorzystujce zmiany czynno[ci bio- teczno[ci ich leczenia (zwBaszcza w przypadku po- elektrycznej OUN pod wpBywem dziaBania bodz- dejrzenia tzw. padaczki lekoopornej) [2]. ca o okre[lonej modalno[ci. Bodziec ten jest po- Ilo[ciowa analiza EEG (QEEG, quantitative EEG) wtarzany wielokrotnie, a przy u|yciu aparatury opiera si na matematycznym przetworzeniu kom- wzmacniajcej i u[redniajcej mo|na wyselekcjo- puterowego zapisu EEG na parametry numerycz- nowa sumaryczn odpowiedz z szumu tBa spon- ne, które mog by przedstawione w formie tabeli tanicznej czynno[ci bioelektrycznej oraz zareje- liczbowej, wielowymiarowego wykresu lub mapy. strowa j w postaci charakterystycznej krzywej Techniki QEEG s wykorzystywane do precyzyj- za pomoc elektrod, umieszczonych midzy in- nej lokalizacji ogniska padaczkorodnego (zwBasz- nymi na powierzchni czaszki. Analiza odpowie- cza w przypadku planowania leczenia operacyjne- dzi wywoBanej obejmuje identyfikacj jej poszcze- go), w monitorowaniu czynno[ci bioelektrycznej gólnych skBadowych (odpowiadajcych struktu- mózgu u chorych w stanie [piczki oraz w charak- rom OUN, w których s generowane), pomiar la- terystyce zaburzeD poznawczych w przebiegu scho- tencji (czasu midzy zadziaBaniem bodzca a od- rzeD OUN, gBównie o podBo|u zwyrodnieniowym powiedzi) i amplitudy [11, 12]. Zmiany parame- (zespoBy otpienne) [6, 7]. trów odpowiedzi wywoBanych stanowi czuBy W zasadzie EEG jest badaniem nieinwazyjnym, wskaznik subklinicznego uszkodzenia struktur jednak w niektórych przypadkach (gBównie u cho- ukBadu nerwowego w przebiegu ró|nych schorzeD, rych z padaczk wymagajcych leczenia operacyj- nie s natomiast specyficzne dla ich etiologii. Roz- nego) zapis mo|e by rejestrowany za pomoc elek- powszechnienie badaD obrazowych, zwBaszcza trod [ródczaszkowych (np. nosowo-gardBowej, kli- MRI, znacznie ograniczyBo rol EP w diagnostyce nowej, bbenkowej), a tak|e bezpo[rednio z po- topograficznej uszkodzeD o[rodkowego ukBadu wierzchni kory mózgowej (elektrokortykografia) [8]. nerwowego. Wykazano jednak, |e parametry od- www.ppn.viamedica.pl 175 Polski Przegld Neurologiczny, 2008, tom 4, nr 4 powiedzi wywoBanych i dynamika ich zmian bar- rowane poza pniem mózgu. Stosuje si je w dia- dziej odpowiadaj klinicznemu przebiegowi scho- gnostyce uszkodzeD w najbardziej centralnym od- rzenia ni| wyniki badaD neuroobrazowych [13]. cinku drogi sBuchowej [11]. W badaniu wzrokowych potencjaBów wywoBa- Somatosensoryczne potencjaBy wywoBane (SSEP, nych (VEP, visual evoked potential) bodzcami sty- somatosensory evoked potential) powstaj w wyni- mulujcymi s zmiany w polu widzenia badanego ku dra|nienia bodzcami elektrycznymi nerwów (wzór odwracalnej szachownicy lub bByski [wietl- obwodowych (zazwyczaj po[rodkowego, strzaBko- ne), a odpowiedz jest rejestrowana z okolicy poty- wego lub piszczelowego) i mog by rejestrowane licznej. Podstawowym elementem w ocenie VEP wzdBu| drogi czuciowej  na poziomie splotu ner- jest skBadowa P100  dodatnia, wyró|niajca si wowego (np. w punkcie Erba), rdzenia krgowego amplitud fala o latencji okoBo 100 ms. Jej brak, (w odcinku szyjnym lub ldzwiowym) oraz z po- znieksztaBcenie, wydBu|enie latencji oraz obni|e- wierzchni czaszki w okolicy ciemieniowej lub cen- nie amplitudy [wiadcz o uszkodzeniu drogi wzro- tralnej. Czas utajenia odpowiedzi korowej wynosi kowej. Wzrokowe potencjaBy wywoBane stosuje si okoBo 30 ms przy stymulacji nerwu koDczyny gór- przede wszystkim w diagnozowaniu schorzeD de- nej, a okoBo 50 ms  przy stymulacji koDczyny mielinizacyjnych (stwardnienia rozsianego, neuro- dolnej. W celu zwikszenia specyficzno[ci oceny myelitis optica), w których przebiegu czsto docho- funkcji korzeni rdzeniowych stosuje si tak zwane dzi do zapalenia pozagaBkowego nerwu wzrokowe- dermatomalne SSEP, z kilkoma miejscami stymu- go. S pomocne równie| w rozpoznawaniu innych lacji odpowiadajcymi poszczególnym dermato- neuropatii nerwu wzrokowego (w poBczeniu z dia- mom. Oprócz obecno[ci poszczególnych skBado- gnostyk okulistyczn, m.in. elektroretinografi) wych i ich latencji w analizie SSEP uwzgldnia si oraz w ró|nicowaniu [lepoty korowej i psychogen- tak zwany centralny czas przewodzenia, który od- nej [12, 14]. powiada ró|nicy latencji odpowiedzi rdzeniowej W badaniu sBuchowych pniowych potencjaBów i korowej. Somatosensoryczne potencjaBy wywoBa- wywoBanych (BAEP, brainstem auditory evoked ne pozwalaj na obiektywizacj i ustalenie lokali- potential) bodzce sBuchowe w postaci trzasków zacji zaburzeD czucia. Mog stanowi uzupeBnie- ( klikni ) s emitowane jednousznie przez sBu- nie elektroneurografii i elektromiografii (EMG, elec- chawki, a odpowiedz jest rejestrowana ze szczytu tromyography) w diagnostyce uszkodzeD obwodo- czaszki. Pniowa sBuchowa odpowiedz skBada si wego ukBadu nerwowego (zespoBy cie[ni, uszkodze- z piciu fal pojawiajcych si w cigu okoBo 8 ms, nia splotu ramiennego, zespóB górnego otworu klat- które przyporzdkowuje si poszczególnym odcin- ki piersiowej). Stosuje si je równie| w diagnosty- kom drogi sBuchowej. Analizuje si obecno[ ka|- ce uszkodzeD rdzenia (urazy, mielopatie, ogniska dej z tych piciu skBadowych, ich latencje oraz tak demielinizacyjne) [12]. Odgrywaj tak|e istotn rol zwane interlatencje (odstpy midzy poszczegól- w [ródoperacyjnym monitorowaniu integralno[ci nymi szczytami). NieprawidBowe BAEP przema- dróg czuciowych (zabiegi na krgosBupie i rdzeniu wiaj za uszkodzeniem nerwu sBuchowego lub krgowym) [18]. Podobnie jak BAEP, somatosen- struktur pnia mózgu. Najczstsze zastosowania kli- soryczne potencjaBy wywoBane znajduj zastosowa- niczne tej metody to diagnostyka nerwiaka lub po- nie w ocenie funkcji pnia mózgu u chorych nie- operacyjnych uszkodzeD nerwu VIII (jako uzupeB- przytomnych [17]. nienie MRI lub w przypadku przeciwwskazaD do Do nowoczesnych metod oceny dróg czuciowych jego wykonania), a tak|e wykrywanie uszkodzeD nale| laserowe (LEP, laser-evoked potentials) pnia mózgu w schorzeniach demielinizacyjnych i cieplne potencjaBy wywoBane (ChEP, contact-heat (stwardnienie rozsiane), metabolicznych oraz w zes- evoked potentials). Umo|liwiaj one pobudzenie poBach paranowotworowych [12, 15]. Jako metoda i rejestracj odpowiedzi z dróg nocyceptywnych nieinwazyjna i niewymagajca wspóBpracy pacjenta i sBu| obiektywizacji oceny nasilenia bólu pocho- podczas badania, BAEP s powszechnie wykorzy- dzenia o[rodkowego oraz do monitorowania jego stywane do przesiewowej oceny funkcji dróg sBu- przebiegu i skuteczno[ci leczenia [19, 20]. chowych u noworodków i niemowlt [16]. Mog Ruchowe potencjaBy wywoBane (MEP, motor evo- tak|e sBu|y do oceny i monitorowania funkcji pnia ked potentials) mo|na uzyska dziki zastosowa- mózgu u chorych nieprzytomnych [17]. niu przezczaszkowej stymulacji magnetycznej Oprócz BAEP rejestruje si i analizuje równie| (TMS, transcranial magnetic stimulation). Badanie sBuchowe potencjaBy wywoBane o [redniej latencji to polega na przezczaszkowym indukowaniu bodz- (10 50 ms od momentu zadziaBania bodzca), gene- ców ruchowych za pomoc pola magnetycznego www.ppn.viamedica.pl 176 Magdalena Koszewicz, Anna Pokryszko-Dragan, Badania elektrofizjologiczne w diagnostyce schorzeD OUN i obwodowego ukBadu nerwowego o zmiennym nat|eniu i analizowaniu ich przewo- Elektrofizjologiczna diagnostyka dzenia w eferentnych drogach ruchowych. Odpo- obwodowego ukBadu nerwowego; neurografia i elektromiografia wiedzi ruchowe rejestruje si z mi[ni koDczyn, Badania elektrofizjologiczne umo|liwiaj ocen okre[lajc ich latencj i amplitud. PosBugujc si funkcji nerwów obwodowych, korzeni rdzenio- metod TMS, mo|na równie| oznaczy, podobnie wych, komórek ruchowych rogów przednich rdze- jak w badaniu dróg aferentnych za pomoc SSEP, nia krgowego, zBcza nerwowo-mi[niowego oraz czas przewodzenia o[rodkowego  w tym przy- mi[ni. Wspomagaj tak|e kliniczn diagnostyk padku ruchowego (ró|nica caBkowitego czasu prze- zaburzeD ukBadu autonomicznego  zarówno jego wodzenia i jego skBadowej obwodowej). Ró|ne tech- cz[ci wspóBczulnej, jak i przywspóBczulnej. niki stymulacji magnetycznej (przy u|yciu impul- Neurografia jest obiektywn metod diagno- sów pojedynczych, wystpujcych parami lub styczn w schorzeniach nerwów obwodowych, w seriach  tzw. repetitive TMS) umo|liwiaj ana- splotów nerwowych i korzeni rdzeniowych. Zasto- liz ró|nych aspektów przewodzenia bodzców sowanie ponadmaksymalnych bodzców elektrycz- w drogach ruchowych (np. ocena pobudliwo[ci nych w rutynowej diagnostyce neurograficznej i refrakcji kory ruchowej w przypadku zastosowa- pozwala na ocen zdolno[ci przewodzenia przez nia par impulsów). Badanie MEP jest przydatne wBókna ruchowe i czuciowe nerwów obwodowych. w diagnostyce uszkodzeD dróg ruchowych, umo|- Najistotniejszym parametrem jest szybko[ prze- liwia tak|e identyfikacj korowej reprezentacji po- wodzenia. Analizuje si równie| warto[ci latencji szczególnych mi[ni, dostarczajc midzy innymi koDcowych oraz amplitud uzyskanych potencja- informacji o topograficznej reorganizacji kory móz- Bów; znaczenie maj ich ksztaBt, czas trwania oraz gowej po jej uszkodzeniu (tzw. mapowanie kory powierzchnia. Fizjologiczne parametry badania ruchowej). Analiza MEP mo|e by równie| pomoc- neurograficznego zale| od wieku badanego (ni|- na w ró|nicowaniu czynno[ciowych i organicznych sze warto[ci szybko[ci przewodzenia stwierdza si zaburzeD ruchowych [11]. Przezczaszkow stymu- u dzieci < 5. r|. i u osób starszych > 60. r|.), wzro- lacj magnetyczn próbuje si te| wykorzystywa stu (spadek szybko[ci przewodzenia o 2 3 m/s na do celów terapeutycznych, na przykBad w choro- ka|de 10 cm wzrostu), temperatury, której obni|e- bie Parkinsona, chorobie afektywnej dwubieguno- nie skutkuje zwolnieniem szybko[ci przewodzenia wej oraz w samoistnych bólach gBowy [21]. Prze- (ok. 2,4 m/s/1 °C we wBóknach ruchowych nerwu ciwwskazaniami do TMS s: obecno[ elementów Bokciowego i ok. 2 m/s/1 °C we wBóknach czucio- ferromagnetycznych w ciele badanego (zwBaszcza wych nerwu po[rodkowego) oraz od sposobu uBo- w obrbie czaszki), ci|a oraz padaczka (obni|e- |enia koDczyny w czasie badania. Szybko[ prze- nie progu pobudliwo[ci drgawkowej powodowane wodzenia w odcinkach proksymalnych nerwów zwBaszcza przez repetitive TMS). obwodowych jest wiksza ni| w odcinkach dystal- Endogenne (sytuacyjne) potencjaBy wywoBane nych. Jest to zwizane z ró|nicami temperatury, (ERP, event-related potential), w odró|nieniu od [rednicy aksonów oraz odlegBo[ci midzy wzBa- potencjaBów egzogennych (opisanych wy|ej), nie mi Ranviera. Trudny dostp do niektórych nerwów s zale|ne od modalno[ci bodzca i wymagaj [wia- obwodowych mo|e si sta czynnikiem ogranicza- domego i aktywnego udziaBu osoby badanej. Od- jcym zakres badania neurograficznego. Nie jest zwierciedlaj intelektualn i emocjonaln reakcj na ono mo|liwe w przypadku nerwów le|cych gB- bodziec, z którym wi|e si okre[lone zadanie (np. boko, u osób ze znaczn otyBo[ci lub obrzkami zaobserwowanie zmiany parametrów bodzca lub [22 25]. jego braku, przyporzdkowanie go do pewnej kate- Zmiany neurograficzne zale| od rodzaju i na- gorii). Odpowiedzi sytuacyjne s generowane w ró|- silenia procesów patologicznych, na przykBad zwy- nych obszarach korowych i podkorowych; ich la- rodnienie aksonalne objawia si obni|eniem am- tencja wynosi od okoBo 140 ms do kilku sekund. Do plitudy uzyskanych potencjaBów, a demielinizacja najcz[ciej stosowanych ERP nale|: potencjaB P300, wBókien nerwowych  zwolnieniem szybko[ci N400, potencjaB niezgodno[ci (mismatch negativi- przewodzenia. Jednak stosunkowo rzadko wyst- ty), ujemna fala oczekiwania (contingent negative puje  czyste zwyrodnienie aksonalne lub demie- variation) oraz potencjaB gotowo[ci (Bereitsschaftspo- linizacja, a w miar postpu schorzenia zwykle tential). GBównym klinicznym zastosowaniem ERP dochodzi do nakBadania si obydwu procesów. jest ocena funkcji poznawczych w przebiegu scho- Ponadto, niekiedy, pojawia si konieczno[ ró|ni- rzeD OUN o ró|nej etiologii [7, 11], konfrontowana cowania aksonopatii, czyli pierwotnego uszkodze- z wynikiem badaD neuropsychologicznych. www.ppn.viamedica.pl 177 Polski Przegld Neurologiczny, 2008, tom 4, nr 4 nia aksonu, z neuronopati, która jest pierwotnym ce ponadmaksymalne, konieczne do uzyskania uszkodzeniem ciaBa komórki. Stanowi to nierzad- odpowiedzi M i fali F, blokuj odruch H. W odró|- ko istotny problem diagnostyczny [22, 23]. nieniu od fali F odruch H jest trudny do uzyska- Klasyczna neurografia umo|liwia ocen funk- nia. U osób dorosBych odruch ten najBatwiej wy- cji wBókien wyBcznie najszybciej przewodzcych. woBuje si z mi[nia trójgBowego Bydki, rzadziej Z tego powodu jej znaczenie w diagnostyce neuro- jest rejestrowany z mi[ni zginaczy przedramienia patii z dominujcym uszkodzeniem wBókien cien- (gBównie z mi[nia zginacza promieniowego nad- kich, na przykBad w neuropatii cukrzycowej, jest garstka). Odruch H charakteryzuje si staB latencj ograniczone. W tych przypadkach prawidBowy i ksztaBtem; jego amplituda zale|y od siBy bodzca wynik klasycznego badania neurograficznego nie (pocztkowo wzrasta wraz z siB bodzca, nastp- wyklucza istnienia neuropatii [23]. Badanie czyn- nie maleje i ostatecznie zanika). Maksymalna am- no[ci wBókien o ró|nej [rednicy, czyli wBókien prze- plituda odpowiedzi H u osób zdrowych powinna wodzcych z ró|n szybko[ci, oraz ich proporcjo- wynosi okoBo 50% amplitudy odpowiedzi M. Za nalny udziaB w danym nerwie obwodowym, mo|- najbardziej przydatny diagnostycznie uwa|a si tak na oceni za pomoc neurografii kolizyjnej (CVD, zwany wskaznik odruchu H, obliczany wedBug wzo- conduction velocity distribution). W tym przypad- ru: [wzrost pacjenta: latencja H  latencja F]2 × 2, ku wykorzystuje si fizjologiczne ró|nice czasu przy czym warto[ prawidBowa wynosi 80 100. refrakcji wBókien o ró|nej [rednicy, po zastosowa- Mo|liwa jest równie| ocena szybko[ci przewodze- niu dwóch ponadmaksymalnych bodzców elek- nia odruchu H [22, 23]. trycznych w zmieniajcych si odstpach czasu. Podstaw diagnostyki elektrofizjologicznej scho- Badanie CVD umo|liwia ocen czynno[ci wBókien rzeD zBcza nerwowo-mi[niowego (miastenia rze- cienkich, nawet w stadium przedklinicznym cho- komoporazna, zespóB Lamberta-Eatona, wrodzone roby, jest ono jednak dostpne wyBcznie w pra- zespoBy miasteniczne, zatrucia jadem kieBbasianym, cowniach o profilu naukowym [23, 26]. pestycydami, lekami, zaburzenia transmisji nerwo- Badanie neurograficzne powinno by kojarzone wo-mi[niowej towarzyszce innym schorzeniom, z elektromiografi, zwBaszcza w przypadkach, w któ- np. chorobom tkanki Bcznej, endokrynopatiom) s rych patologia dotyczy najbardziej ksobnych od- dwa badania  elektromiograficzna próba stymu- cinków nerwów obwodowych, czyli splotów ner- lacyjna oraz elektromiografia pojedynczego wBók- wowych. na mi[niowego (SF EMG, single fibre electromyo- Ocena funkcji korzeni rdzeniowych wymaga graphy) [22, 27]. zastosowania specjalnych technik neurograficz- Elektromiograficzna próba stymulacyjna po- nych, tj. badania fali F i odruchu H. lega na dra|nieniu nerwu obwodowego cyklami Fala F jest wywoBywana ponadmaksymalnym bodzców elektrycznych, supramaksymalnych, bodzcem elektrycznym, przewodzonym antydromo- o ró|nej czstotliwo[ci (niskiej  od 2 do 5 Hz oraz wo wBóknami ruchowymi. Jak wynika z badaD eks- wysokiej  10 Hz i wicej). Oceniane s amplitu- perymentalnych, dochodzi wówczas do pobudze- da i powierzchnia uzyskanych potencjaBów. Przy nia motoneuronów rdzenia krgowego i ortodromo- zachowaniu peBnego re|imu badania, pozwalaj- wy impuls zwrotny, po okresie refrakcji, powraca cego unikn bBdów technicznych, za diagno- wBóknami ruchowymi do odpowiedniego mi[nia. stycznie istotny uznaje si spadek (dekrement) am- Fala F charakteryzuje si zmienn latencj, ró|no- plitudy kolejnych potencjaBów o ponad 10%, co rodnym ksztaBtem oraz nisk i zmienn amplitud. jest charakterystyczne dla bloku postsynaptycz- W standardowej diagnostyce elektrofizjologicznej nego (miastenia rzekomoporazna). Zjawisko toro- ocenia si przede wszystkim latencj fali F. U|ytecz- wania, czyli wzrost amplitudy kolejnych poten- ne jest tak|e okre[lenie czsto[ci pojawiania si tej cjaBów przekraczajcy 50%, zwBaszcza przy sty- fali w stosunku do liczby zastosowanych stymula- mulacji bodzcami o wy|szych czstotliwo[ciach, cji (rutynowo 20 pobudzeD). Mniejsze znaczenie ma wskazuje na rozpoznanie bloku presynaptyczne- ocena amplitudy odpowiedzi F [22, 23]. go (zespóB Lamberta-Eatona, zatrucie jadem kieB- Odruch H (Hoffmana) to odruch monosynap- basianym). CzuBo[ elektromiograficznej próby tyczny (Buk odruchowy: najgrubsze, szybko prze- stymulacyjnej zwiksza si po ogrzaniu mi[nia, wodzce wBókna aferentne Ia, motoneuron a, wBók- jego niedokrwieniu lub po wysiBku, wywoBaniu na eferentne pobudzajce misieD). Jest wywoBy- skurczu t|cowego oraz po podaniu leków wpBy- wany bodzcem elektrycznym, pocztkowo o niskim wajcych na transmisj nerwowo-mi[niow (test nat|eniu, które jest stopniowo zwikszane. Bodz- z zastosowaniem edrofonium oraz, rzadko stoso- www.ppn.viamedica.pl 178 Magdalena Koszewicz, Anna Pokryszko-Dragan, Badania elektrofizjologiczne w diagnostyce schorzeD OUN i obwodowego ukBadu nerwowego wany, test z kurar). Istotne znaczenie ma rów- maga peBnej wspóBpracy ze strony pacjenta, co nie- nie| dobór badanego mi[nia; powinien to by kiedy istotnie ogranicza mo|liwo[ jego wykona- misieD zajty klinicznie (w miastenii blok ner- nia. Stosuje si elektrody igBowe (najcz[ciej kon- wowo-mi[niowy jest selektywny, nie dotyczy centryczne). Podczas badania analizuje si: obec- wic wszystkich mi[ni). Nie nale|y wykonywa no[ tak zwanych potencjaBów wkBucia (wyBado- prób stymulacyjnych krótko po za|yciu przez cho- waD pojawiajcych si podczas wkBuwania elek- rego leków cholinergicznych (przerwa powinna trody), zapis spoczynkowy w rozluznionym mi- wynosi co najmniej 12 h) [22, 27]. [niu (fizjologicznie panuje cisza bioelektryczna, Elektromiografia pojedynczego wBókna mi[- a w patologii pojawiaj si dr|enia wBókienkowe niowego jest najczulsz metod oceny zaburzeD  fibrylacje, dodatnie fale wolne, dr|enia pczko- transmisji nerwowo-mi[niowej. Zarejestrowanie we  fascykulacje, cigi miotoniczne i pseudomio- potencjaBu pojedynczego wBókna mi[niowego jest toniczne), potencjaBy pojedynczych jednostek rucho- mo|liwe dziki zastosowaniu elektrody o bardzo wych uzyskiwane w czasie sBabego skurczu mi[nia maBej powierzchni odbioru ([rednica 25 mm) oraz oraz zapis wysiBkowy w czasie maksymalnego skur- odpowiedniego oprzyrzdowania elektromiografu. czu badanego mi[nia. Najwa|niejszymi parametra- Najcz[ciej bada si misieD prostownik palców mi potencjaBów jednostki ruchowej s: czas trwania wspólny oraz mi[nie twarzy (misieD czoBowy). potencjaBu, jego amplituda, powierzchnia, ksztaBt Podczas sBabego, dowolnego skurczu mi[nia reje- z uwzgldnieniem liczby zwrotów i faz (wielofa- struje si par potencjaBów pochodzcych z dwóch zowo[ potencjaBu), a w analizie zapisu wysiBko- wBókienek mi[niowych unerwianych przez ten wego  amplituda oraz czstotliwo[ wyBadowaD sam akson. W przypadku zaburzeD transmisji ner- (gsto[), zwykle w odniesieniu do siBy skurczu wowo-mi[niowej drugi z pary potencjaBów poja- mi[nia. Parametry potencjaBów pojedynczych jed- wia si w zmiennym czasie, czyli w ró|nej odle- nostek ruchowych zale| od rodzaju i topografii gBo[ci od pierwszego potencjaBu. Ró|nic czasu wybranego mi[nia, wieku badanego, stopnia zm- pojawiania si drugiego potencjaBu w parze okre- czenia mi[nia i jego temperatury, jak równie| od [la si jako  jitter , a wydBu|enie jego warto[ci rodzaju zastosowanej elektrody i jej poBo|enia [wiadczy o obecno[ci zaburzeD transmisji nerwowo- w mi[niu [22, 23]. -mi[niowej. Jitter jest najwa|niejszym parametrem, Elektromiografia, cho jest podstawowym ba- którego [rednia prawidBowa warto[ uzyskana daniem umo|liwiajcym ró|nicowanie rodzaju z 20 par potencjaBów wynosi 25 30 ms. W przypad- uszkodzenia mi[ni, nie pozwala na rozpoznanie ku znacznie nasilonych zaburzeD transmisji ner- nozologiczne, czyli ustalenie konkretnej jednostki wowo--mi[niowej mo|e dochodzi do zjawiska chorobowej; mo|e jedynie ukierunkowa dalsz blokowania i drugi potencjaB w parze w ogóle si diagnostyk [22]. nie pojawia. Odmian klasycznej metody SF EMG Prostym badaniem, wykonywanym z u|yciem jest badanie podczas stymulacji elektrycznymi bodz- typowych elektrod igBowych stosowanych w EMG cami nadprogowymi rozgaBzieD aksonu [22, 27]. i wykorzystujcym pojawianie si w spoczynku Badanie SF EMG umo|liwia równie| ocen gsto- charakterystycznych, spontanicznych wyBadowaD [ci wBókien mi[niowych, która jest wykBadnikiem jednostki ruchowej, jest próba t|yczkowa. WyBa- procesu reinerwacji mi[nia. Gsto[ wBókien zwik- dowania t|yczkowe nastpuj po sobie w staBych sza si w przebiegu reinerwacji, zachodzcej przede odstpach czasu, tworzc tak zwane dublety, tri- wszystkim w procesach pierwotnie neurogennych, plety i multiplety. S prowokowane niedokrwie- ale równie| w niektórych miopatiach [22, 27]. niem mi[nia oraz hiperwentylacj wywoBujc Elektromiografia pozwala wykry zaburzenia alkaloz oddechow. Zwiadcz o zaburzeniach elek- czynno[ci bioelektrycznej zwizane ze zmianami trolitowych (gBównie niedoborach wapnia i mag- patologicznymi w mi[niach szkieletowych. Przede nezu). Stanowi, obok badaD biochemicznych krwi, wszystkim umo|liwia ró|nicowanie midzy uszko- cenny element w diagnostyce t|yczki [23]. dzeniem pierwotnie mi[niowym i neurogennym. Elektrofizjologiczna diagnostyka czynno[ci W przypadku uszkodzenia neurogennego uBatwia ukBadu autonomicznego polega przede wszystkim ustalenie poziomu uszkodzenia (komórki ruchowe a, na wykonaniu dwóch stosunkowo prostych i nie- korzenie rdzeniowe, sploty nerwowe, nerwy obwo- inwazyjnych badaD  skórnej odpowiedzi wspóB- dowe). Za pomoc EMG mo|na oceni i monitoro- czulnej (SSR, sympathetic skin response) oraz ana- wa stopieD nasilenia zmian oraz aktywno[ pro- lizy zmienno[ci rytmu serca (HRV, heart rate varia- cesu chorobowego. Jednak technika badania wy- bility) [28, 29]. www.ppn.viamedica.pl 179 Polski Przegld Neurologiczny, 2008, tom 4, nr 4 Podstaw badania skórnej odpowiedzi wspóB- PI ZMI ENNI CTWO czulnej jest zjawisko przej[ciowej zmiany oporno- 1. Rowan A.J., Tolunsky E. Podstawy EEG z miniatlasem. Urban & Partner, WrocBaw 2004: 2 19, 36 39, 41 54. [ci skóry w nastpstwie pobudzenia gruczoBów 2. Smith M.J.M. EEG in the diagnosis, classification, and management of potowych niespodziewanym bodzcem (najcz[ciej patients with epilepsy. J. Neurol. Neurosurg. Psychiatry 2005; 76: 2 7. 3. Bauer G., Bauer R., Pfausler B., Trinka E. Nonconvulsive status epilepticus elektrycznym lub akustycznym). Z uzyskanych 3 and coma. Epileptologia 2006; 14: 195 206.  4 odpowiedzi, rejestrowanych za pomoc elektrod 4. Fiszer U. Zapalenia opon mózgowo-rdzeniowych i mózgu. Przew. Lek. 2004; 9: 36 42. powierzchniowych z dBoniowej powierzchni rki 5. Wieser H.G., Schindler K., Zumsteg D. EEG in Creutzfeld-Jacob disease. i podeszwowej powierzchni stopy, wybiera si po- Clin. Neurophysiol. 2006; 117: 935 951. 6. Nuwer M. Assessment of digital EEG, quantitative EEG, and EEG brain tencjaB o najkrótszej latencji i najwy|szej amplitu- mapping: report of the American Academy of Neurology and the American dzie. CaBkowity brak odpowiedzi, wydBu|enie jej Clinical Neurophysiology Society. Neurology 1997; 49: 277 292. 7. Jackson C.E., Snyder P.J. EEG and event-related potentials as biomarkers latencji i/lub obni|enie amplitudy przekraczajce of mild cognitive impairment and mild Alzheimer s disease. Alzheimer s warto[ [redni ± 2 SD [wiadczy o dysautonomii. Dement. 2008; 4 (supl. 1): 137 143. 8. Ding L., Wilke C., Xu B. i wsp. EEG source imaging: correlating source NieprawidBowa SSR mo|e wynika z uszkodzenia locations and extents with electrocorticography and surgical resections in ka|dej z cz[ci wielosynaptycznego Buku odrucho- epilepsy patients. J. Clin. Neurophysiol. 2007; 24: 130 136. 9. Di Bonaventura C., Vaudano A.E., Carnì M. i wsp. EEG/fMRI study of ictal wego, ale najcz[ciej towarzyszy neuropatiom, and interictal epileptic activity: methodological issues and future perspec- zwBaszcza przebiegajcym z uszkodzeniem wBókien tives in clinical practice. Epilepsia 2006; 47 (supl. 5): 52 58. 10. Pracki T., Pracka D., ZióBkowska-Kochan M., Tafil-Klawe M, Szota A. Po- cienkich [28, 29]. lisomnografia  reguBy klasyfikacji stadiów snu. Sen 2008; 8: 57 60. Analiza zmienno[ci rytmu serca umo|liwia 11. Szabela D.A. PotencjaBy wywoBane w praktyce lekarskiej. Aódzkie Tow. Naukowe, Aódz 1999: 17 39, 44 189, 230 258. ocen równowagi midzy czynno[ciami cz[ci 12. Szelenberger W. PotencjaBy wywoBane. Elmiko, Warszawa 2000: 14 32, wspóBczulnej i przywspóBczulnej w ukBadzie ser- 67 83. cowo-naczyniowym. W tym przypadku wykorzy- 13. Leocani L., Comi G. Neurophysiological markers. Neurol. Sci. 2008; 29 (supl. 2): S218 S221. stuje si fizjologiczne zjawiska odruchowe; przede 14. Tobimatsu S., Celesia C.G. Studies of human visual pathophysiology with wszystkim niemiarowo[ oddechow, czyli przy- VEP. Clin. Neurophysiol. 2006, 117: 1414 1433. 15. Maurer J. The role of brainstem evoked potentials in acoustic neuroma spieszanie rytmu serca w czasie wdechu i zwal- screening and diagnosis. Laryngorhinootologie 2008; 87: 585 596. nianie w czasie wydechu, jak równie| zmiany ryt- 16. Suppiej A., Rizzardi E., Zanardo V., Franzoi M., Ermani M., Orzan E. Relia- bility of hearing screening in high-risk neonates: comparative study of oto- mu zatokowego po pionizacji, rzadziej przy próbie acoustic emission, automated and conventional auditory brainstem res- Valsalvy. Analizuje si odstpy R-R w spoczynku ponse. Clin. Neurophysiol. 2007; 118: 869 876. 17. Haupt W.F., Pawlik G., Thiel A. Initial and serial evoked potentials in cerebro- oraz w czasie gBbokiego oddychania. Obecnie vascular critical care patients. J. Clin. Neurophysiol. 2006; 23: 389 394. mo|liwa jest równie| analiza widmowa zmienno- 18. Khan M.H., Smith P.N., Balzer J.R. i wsp. Intraoperative somatosensory evoked potential monitoring during cervical spine corpectomy surgery: [ci rytmu serca (w zakresie czstotliwo[ci), wyko- experience with 508 cases. Spine 2006; 31: E105 E113. rzystujca metod szybkiej transformacji Fouriera. 19. Treede R.D., Lorenz J., Baumgartner U. Clinical usefulness of laser-evo- ked potentials. Neurophys. Clin. 2003; 33: 303 314. Wyró|nia si: bardzo niskie czstotliwo[ci  po- 20. Seifert C.L., Nitzsche D., Valet M., Tölle T.R., Sprenger T. Contact heat ni|ej 0,04 Hz, o niezbyt jasnym pochodzeniu; ni- evoked potentials for the evaluation of pain pathways. Nervenarzt 2008; 79: 899, 902 907. skie czstotliwo[ci  0,04 15 Hz, bdce wypad- 21. Strafella A.P., Ko J.H., Monchi O. Therapeutic application of transcranial kow wspólnej aktywno[ci cz[ci wspóBczulnej magnetic stimulation in Parkinson s disease: the contribution of expecta- tion. Clin. Neurophysiol. 2006; 31: 1666 1672. i przywspóBczulnej, oraz wysokie czstotliwo[ci  22. Emeryk-Szajewska B., Niewiadomska-Wolska M. Neurofizjologia kliniczna. 0,15 0,4 Hz, bdce wskaznikiem funkcji ukBadu Tom I. Wyd.1. Medycyna Praktyczna, Kraków 2008: 69 96, 275 294. 23. Aminoff M.J. Electromyograhy in clinical practice. Wyd. 2. Churchill Li- przywspóBczulnego [28, 29]. vingstone, New York 1987: 51 71, 103 163. Omówione badania elektrofizjologiczne ukBadu 24. Stetson D.S., Alberts J.W., Silverstein B.A. i wsp. Effects of age, sex and anthropometric factors on nerve conduction measures. Muscle Nerve 1992; autonomicznego znacznie uBatwiaj prawidBowe 15: 1095 1104. rozpoznanie dysautonomii, tak|e we wczesnym 25. Kimura J. Nerve conduction study. An approach to clinical application. Plast. Rest. Neurol. 2004; 3: 27 30. okresie  klinicznie bezobjawowym. Nale|y jed- 26. Koszewicz M., BiliDska M., Budrewicz S., SBotwiDski K. Application of con- nak pamita, |e prawidBowa diagnostyka zaburzeD duction velocity distribution (CVD) for the estimation of slow conducting fibres in peripheral nerves. W: Panuszka R. (red.). Structures waves human autonomicznych powinna si opiera na testach health. Tom XII, 2. Polish Acoustical Society Division, Kraków 2004: 57 62. klinicznych, z uwzgldnieniem odpowiednio skon- 27. Oh S.J. Electromyography neuromuscular transmission studies. Williams and Wilkins, Baltimore 1988: 87 109, 181 215. struowanych kwestionariuszy, oraz na badaniach 28. Low P.A. Clinical autonomic disorders: evaluation and management. Wyd. 2. elektrofizjologicznych [28]. Lippincott-Raven Publishers, Philadelphia 1997: 221 231, 323 348. 29. Zakrzewska-Pniewska B. Elektrofizjologiczne metody oceny dysautonomii w chorobach ukBadu nerwowego. Polski Przegld Neurologiczny 2008; 4: 58 64. www.ppn.viamedica.pl 180

Wyszukiwarka

Podobne podstrony:
Mroczek Bożena Znaczenie badań naukowych w pielęgniarstwie d
Czasookresy badań instalacji i urządzń Elektrycznych
elektroniczny bęben
Elektrotechnika i elektronika samochodowa Walusiak
elektronowy (2)
elektryczne gitary gon pawia
elektro zerowka
Międzynarodowy Program Badań nad Zachowaniami Samobójczymi
Sieci elektroenergetzcyne
song23 Elektryczne gitary Dzieci text tab
Elektroenergetyka opracowanie1
6 Gospodarka wodna elektrocieplowni
A Manecki Minerały i skały Ziemi i ich znaczenie dla czlowieka
hezjod teogonia, dokument elektroniczny

więcej podobnych podstron