3545336416

Z miejscowej inicjatywy zostaje w Lublinie zorganizowana wystawa architektoniczna eksponująca fotografie zabytków drewnianych z jedenastu miejscowości Lubelszczyzny, a trwałym jej dorobkiem pozostał wydany wówczas katalog ³⁶.

Wzrasta zainteresowanie krajoznawstwem i zabytkami przeszłości, stąd też dopiero teraz powstają warunki do publikacji materiałów zebranych przez Wacława Świątkowskiego podczas wędrówek odbytych przez niego po Lubelszczyźnie w latach 1907—1909 ³⁷.

Powołane do życia wyższe uczelnie od pierwszych lat istnienia prowadzą badania terenowe i niemal natychmiast publikują ich wyniki. Lubelszczyzną interesują się ośrodki warszawski i lwowski³⁸.

Na szczególną uwagę zasługują inwentaryzacje architektury drewnianej Lubelszczyzny wykonane przez Zakład Architektury Polskiej Politechniki Warszawskiej, założony i kierowany przez prof. Oskara Sosnowskiego. W latach 1920—1930 sporządzono szczegółowe inwentaryzacje budownictwa drewnianego w 51 miejscowościach Lubelszczyzny. Kilka takich inwentaryzacji to obiekty pojedyncze (np. kościoły, dworki), przeważająca większość to inwentaryzacje wykonywane przez studentów według założonego programu, obejmujące opisy wsi, rysunki zagród najstarszych, najczęściej spotykanych, czyli typowych dla danych wsi, i najnowszych. Nadto znalazły się tu kuźnie, młyny, obiekty małej architektury itp. Opracowania są bardzo staranne i dające rzeczywistą możność poznania budownictwa danej miejscowości. Z perspektywy czasu można dziś stwierdzić, że jest to dokumentacja wzorcowa, a ponieważ obejmuje wiele obiektów dziś już nie istniejących, ma dla nas szczególną wartość poznawczą.

Inwentaryzacje Zakładu Architektury Polskiej Politechniki Warszawskiej są pierwszymi badaniami systematycznymi budownictwa drewnianego Lubelszczyzny prowadzonymi według założonego programu i dla określonych celów.

Akcji inwentaryzacji nie kontynuował, niestety, Zakład po wojnie; dorobek jego bowiem w okresie ostatnich lat to inwentaryzacja dwóch chałup ze Szczebrzeszyna.

Inwentaryzacje uproszczone (niepełne) z lat 1911—1921 dla dwunastu obiektów (10 kościołów, 1 dwór, 1 karczma) sporządziło Centralne Biuro Inwentaryzacji. Zbiory przejął Instytut Sztuki PAN w Warszawie.

W okresie międzywojennym prof. Władysław Tatarkiewicz opublikował rozprawę o dwóch dworach drewnianych na Podlasiu, a prof. Adam Fischer w Zarysie etnograficznym województwa lubelskiego krótko scharakteryzował budownictwo ludowe naszego regionu.

Trochę materiałów z Lubelszczyzny zamieszczono w monumentalnym wydawnictwie Wiedza o Polsce, kilka rysunków w broszurze Polskiego Radia Budownictwo wsi polskiej, w Encyklopedii staropolskiej Aleksandra Brucknera oraz kilka fotografii z opisami w albumowym wydawnictwie Polska w krajobrazie i zabytkach ³⁹.

Chęć poznania swojego regionu przez społeczeństwo Lubelszczyzny znalazła wyraz w wydanych kilkunastu monografiach poszczególnych miejscowości lub powiatów opracowanych przez miejscowych działaczy społecznych. W każdej z tych monografii są opisy wsi, zagród lub poszczególnych budynków. Czasami są to tylko krótkie wzmianki, czasami opisy oparte na badaniach prowadzonych metodami naukowymi dające pełny materiał do historii budownictwa danej miejscowości lub powiatu⁴⁰.

13