3545336436

Wstęp

strukturalnego powinna obejmować: sygnały gatunkowe, nagłówek, lid, budowę korpusu, śródtytuły, wyimki tekstowe, akapity inicjalne i finalne oraz ikonografię. Aspekt pragmatyczny uwzględnia przede wszystkim sytuację komunikacyjną, relacje nadawczo-odbiorcze, intencje nadawcy oraz cel komunikatu (aspekt illo-kucyjny), a także kontekst życiowy gatunku²⁹. W reportażu aspekt pragmatyczny skupia się wokół relacji, wzajemnych wpływów (aspekt perlokucyjny), a nawet przenikania ról nadawcy, bohatera i odbiorcy oraz funkcji perswazyjnej i interwencyjnej tekstu. Strona poznawcza analizowanych tekstów obejmuje tematykę, sposoby jej prezentacji, świat przedstawiony, hierarchię wartości oraz gradację punktów widzenia. Aspekt ten jest szczególnie ważny dla gatunku reportażu problemowego (tematyka) oraz fabularnego (sposób jej przedstawienia). Perspektywa widzenia zdarzeń i problemów, ich aksjologia, zestawianie lub zderzanie różnych punktów widzenia - pełnią kluczową rolę w metamorfozach współczesnego reportażu i jego ewolucji gatunkowej w stronę literatury faktu. Aspekt stylistyczny odnosi się do cech językowych, wyznaczników stylistycznych oraz analizy użytych środków³⁰. Badając aspekt stylistyczny reportażu, modyfikacje stylu gatunku, przedstawiam te zagadnienia w perspektywie cech języka indywidualnego autora. Ważne wydają się tu zwłaszcza pojęcia stylu indywidualnego oraz osobowości twórcy³¹. Teresa Kostkiewiczowa definiuje styl indywidualny jako „całościowy zespół takich zasad językowej budowy wypowiedzi autorskiej, które są jednostkowymi wariantami w stosunku do ponadindywidualnych norm stylowych gatunku literackiego, prądu czy epoki. Jest to więc jakby językowy »fenotyp« serii dzieł”³².

Wymienione aspekty wzorca sprzyjają identyfikacji gatunkowej tekstu. Czte-roaspektowa analiza pozwala dookreślić wzorzec gatunkowy, który podlega jednak

²⁹    Termin „kontekst życiowy” wprowadził G. Lohfink, Rozumieć Biblię. Wprowadzenie do krytyki form literackich, Warszawa 1987, s. 29-40. Posługują się nim również badaczki: M. Wojtak, Gatunki prasowe, op. cit., s. 16 i n.; T. Dobrzyńska, Gatunki pierwotne i wtórne (czytając Bachtina), op. cit., s. 79.

³⁰    Maria Wojtak stwierdza, że aspekt stylistyczny obejmuje „cechy uwarunkowane strukturalnie, dookreślone pragmatycznie i związane z genezą użytych środków”. Patrz: M. Wojtak, Gatunki prasowe, op. cit., s. 17. Por. też: eadem, Pragmatyczne aspekty analiz stylistycznych tekstów użytkowych, op. cit., s. 38-46.

³¹    Obszerne rozważania na ten temat znaleźć można w pracach m.in.: A. Wierzbickiej, Praktyczna stylistyka, Warszawa 1968; eadem, Język - umysł - kultura, Warszawa 1999; T. Skubalanki, Historyczna stylistyka języka polskiego: przekroje, Wrocław 1984; T. Kostkiewiczowej, Problemy całościowej charakterystyki stylu pisarza, [w:] Problemy metodologiczne współczesnego literaturoznawstwa, red. H. Markiewicz, J. Sławiński, Warszawa 1976, s. 274-294; Z. Klemensiewicza, W kręgu języka literackiego i artystycznego, Warszawa 1961, s. 204-214; E. Sapira, Mowa jako rys osobowości, „Pamiętnik Literacki” 1972, z. 3; idem, Kultura, język, osobowość: wybrane eseje, przeł. E. Stanosz, R. Zimand, Warszawa 1978, s. 68-73.

³²    T. Kostkiewiczowa, op. cit., s. 289.

20