3700546434

14

WSTĘP

Druga kwestia dotyczy rozumienia terminu „filozofia polska". Oto jeden z poglądów:

Jest różnica pomiędzy powiedzeniem filozofia w Polsce a filozofia polska. Filozofia „w Polsce” obejmuje wszystkie prądy filozoficzne, jakie nurtowały w naszej ojczyźnie bez względu na to, czy polskie myślące głowy wycisnęły na nich pewne specjalne piętno narodowe czy też nie. Filozofia „polska” natomiast oznacza tylko takie systemy, które noszą na sobie charakter wybitnie polski. O takiej filozofii można mówić w Polsce dopiero w XIX w.¹

My jednak przez nazwę „filozofia polska” rozumiemy „wszystkie prądy filozoficzne, jakie nurtowały w naszej ojczyźnie”, ale z dodatkiem „takie, które mogą być uznane za należące do kultury polskiej”. Zapewne w takim lub innym przypadku mogą powstać kłopoty z rozstrzygnięciem, czy jakaś konkretna idea lub dzieło należą do kultury polskiej, czy też nie, ale sądzimy, że na ogół da się to ustalić, np. biorąc pod uwagę stanowisko danego autora. Taka bardzo ogólna kwalifikacja jest ważna chociażby z tego powodu, że filozofię polską (w przyjętym tutaj rozumieniu) tworzyli także obcokrajowcy przybyli do Polski, jak np. Kallimach czy Faust Socyn, lub osoby o pochodzeniu mieszanym, np. Witelo². Zdajemy sobie sprawę z rozlicznych dyskusji na temat filozofii, która ma „charakter wybitnie polski”, ale naszym zdaniem jest to wystarczająco dobrze zaznaczone w określeniu „narodowa filozofia polska” i nie powinno być rozciągane na filozofię polską w ogóle³. Nie uważamy przy tym, żeby rezygnacja z kojarzenia terminu „filozofia polska” z systemami o charakterze wybitnie polskim niosła jakiekolwiek zagrożenie dla oceny oryginalności myśli polskiej. Może być ona bowiem oryginalna właśnie z racji charakteru narodowego, ale także ze względu na idee o charakterze uniwersalnym.

Powyższe uwagi wyjaśniają, dlaczego problem stosunku filozofii polskiej do obcej był u nas zawsze bardzo żywy. Warto tutaj przypomnieć pewną dyskusję na ten temat, toczoną na początku XX w., pomiędzy Henrykiem Struvem a Kazimierzem Twardowskim w pierwszym roczniku „Ruchu Filozoficznego”⁴. Chociaż w tytułach ich artykułów występuje

1

   M. Straszewski, Historia filozofii w Polsce, Kraków 1930, s. 1. Cytat podany jest wedle zasad współczesnej pisowni polskiej (podobna konwencja jest stosowana dalej).

2

   Na ziemiach polskich działali filozofowie żydowscy, np. Nachman Krochmal (1785-1840), ale trzeba ich uznać za przedstawicieli myśli związanej z judaizmem, a nie za filozofów polskich w naszym rozumieniu.

3

   Kwestii tej dotyczy książka Spór o charakter narodowy filozofii polskiej. Antologia tekstów 1810-1846, pod red. S. Pieroga, Warszawa 1999.

4

   H. Struve, Słówko filozofii narodowej polskiej, „Ruch Filozoficzny" I (1911), s. 1-3; K. Twardowski, Jeszcze słówko o polskiej filozofii narodowej, „Ruch Filozoficzny” I (1911), s. 113-115; przedruk [w:] K. Twardowski, Rozprawy i artykuły filozoficzne,