394703053

314 MACIEJ DYMKOWSKI

Takata, T. (2003). Self-enhancement and self-criticism in Ja-panese culture: An experimental analysis. Journal of Cross-cullural Psychology, 34, 542-551.

Trzópek, J. (2006). Filozofie psychologii. Naturalistyczne i anty-naturalistyczne podstawy psychologii współczesnej. Kraków: Wydawnictwo UJ.

Trzópek, J. (w druku). Czy w psychologii społecznej jest miejsce dla kategorii podmiotowości? Psychologia Społeczna, w druku.

Yamagata, S., Suzuki, A., Ando, J., Ono, Y., Kijima, N., Yoshi-mura, K., Ostendorf, F., Angleitner, A., Riemann, R., Spinath, F. M., Livesley, W. J., Jang, K. L. (2006). Is the genetic structure of human personality universal? A cross-cultural twin study ffom North America, Europę, and Asia. Journal of Personality and Soda! Psychology, 90, 987-998.

Zajonc, R. B. (1983). Facylitacja społeczna. W: W. E. Scott Jr., L. L. Cummings (red.), Zachowanie człowieka w organizacji (s. 133-142). Warszawa: PWN.

Zimbardo, P. G. (2008). Efekt Lucyfera. Dlaczego dobrzy ludzie czynią zlo? Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.

PRZYPISY

1.    Również polscy studenci (mężczyźni) zgłaszający się niedawno do „badań psychologicznych nad życiem więziennym” (anons był identyczny jak przy rekrutacji do eksperymentu więziennego Zimbardo) charakteryzowali się wyższym makiawelizmem niż ci, którzy nie zgłaszali się do żadnych badań lub deklarowali chęć udziału w badaniach socjologicznych (Sawczyński, 2010). Ci pierwsi przejawiali też większą skłonność do stosowania przemocy (deklarowany udział w bójkach) niż ci, którzy zgłosili chęć wzięcia udziału w badaniach nad „pamięcią i uczeniem się” lub nad „życiem w wielkim mieście” (Dotkuś, 2010). Jednak mężczyźni wyrażający chęć udziału w badaniach nad uwięzieniem nie różnili się od tych, którzy nie wyrażali takiej chęci, poziomem agresywności (Palat, 2010), dyrektywności, narcyzmu i empatii (Dotkuś, 2010), co sugeruje, iż wpływ dyspozycji na skłonność do angażowania się w skrajne sytuacje może zależeć od różnych czynników, w tym od nawet niewielkiego zróżnicowania badanych populacji.

2.    Nie ma tu znaczenia, że niektóre z tych nauk są idiogra-ficzne, a w przypadku innych aspekty idiograficzne i nomote-tyczne niełatwo oddzielić (Grobler, 2006). Bez wątpienia no-motetyzm cechuje „wzorcowe” nauki przyrodnicze, zwłaszcza fizykę.

3.    Warto zauważyć, że psychologowie głównego nurtu bardzo nieufnie traktują pojęcie podmiotowości człowieka. Kwestionują jego przydatność lub przynajmniej usiłują osłabić jego antyscjentystyczne koneksje i włączyć je w tradycje naturalistyczne, odrzucając zwłaszcza tajemniczy czynnik „determinujący, ale niezdeterminowany” (Trzópek, 2011).

4.    Na pewnym poziomie analizy „atrybut” psychiczny, np. określoną potrzebę czy dyspozycję, można opisywać w języku odpowiadającego mu mechanizmu psychologicznego.

5.    Wyzwania środowiska fizycznego niekoniecznie bezpośrednio wpływają na psychologiczne funkcjonowanie człowieka; np. podczas gdy w surowym klimacie stan własnego zdrowia jest oceniany tym bardziej pozytywnie, im wyższa zamożność ludzi, w klimacie umiarkowanym zależność ta zanika (Fischer i Van de Vliert, 2011).

6.    Ale mogą też, oczywiście, być produktem ewolucji. Są wówczas swoistym oknem, przez które ogląda się naturę problemów adaptacyjnych rozwiązywanych przez naszych praprzodków (Buss, 2003a, b). Jednak odwołania do teorii ewolucji nierzadko mają charakter spekulacji (Eagly i Wood, 1999), kiedy to psychologowie ewolucyjni bez dostatecznego wsparcia empirycznego tłumaczą, iż dany mechanizm psychiczny jest wyróżnikiem gatunkowym człowieka wyłącznie ze względu na jego rzekomą przydatność w rozwiązywaniu w odległej przeszłości określonego problemu przeżycia i reprodukcji (Buss, 2003a).

7.    Zawsze porównywano tu studentów pochodzenia europejskiego oraz azjatyckiego, przy czym ci ostatni urodzili się w USA albo przebywali tam przez wiele lat, ulegając amerykanizacji (English i Chen, 2011). Tym wymowniejsze są stwierdzone we wszystkich trzech badaniach różnice między obu kategoriami badanych.

8.    Próba Andrzeja Malewskiego (1964) sformułowania takiej teorii, chyba bardziej udana od innych tego typu podjętych wówczas przez psychologów społecznych, podziela ich zasadnicze słabości i dlatego z czasem straciła na popularności (nawet pobieżna jej prezentacja przekracza zadania tego artykułu).

9.    Wskazują na to ostatnio opublikowane wyniki dwóch eksperymentów (Leung i Cohen, 2011), i to mimo iż w obu rekrutowano do badań komparatystycznych wyłącznie studentów amerykańskich: (1) pochodzenia anglosaskiego wywodzących się z północy USA (kultura godności), (2) pochodzenia anglosaskiego z południa USA oraz Latynosów (kultura honoru) lub (3) pochodzenia azjatyckiego (kultura oblicza).