4806165448

20 Kamil Minkner

odnosi się do suwerena, który jest poza społecznością. W przypadku władzy średniowiecznego króla jest to Bóg, a w przypadku demokracji lud. Zdaniem komentatora twórczości Leforta, Hansa Lindahla w obu przypadkach to, co symboliczne jest polityczne bo negocjuje władzę absolutną poprzez podmioty, które ją reprezentują odnosząc się do symbolicznego suwerena, którego charakter jest bezwarunkowy. W obu przypadkach mechanizm pozostaje bez zmian, zmienia się jedynie jego treść. Wynika to z tego, że procesy symbolizacji odpowiadają generalnie za relację ludzi w stosunku do rzeczywistości jako takiej. Symboliczne pole społeczeństwa jest istotne z punktu widzenia kreowania przez nie samoreprezentacji, czyli budowania wyobrażeń o sobie samym. Stanowią one źródło jego jedności, ale są one zarazem niekompletne i niestabilne ponieważ wyobrażenie społeczeństwa o sobie samym zawsze jest odmienne od realnych procesów w jego obrębie. Z tego wynikają z kolei sprzeczności społeczne³⁹.

Ta ostatnia kwestia komplikuje proste przyporządkowanie Leforta do symbolicznie pojmowanej polityczności. Należy tu dopowiedzieć jeszcze jeden wątek. Otóż, zdaniem Leforta, charakterystyczną cechą demokracji, w porównaniu z reżimami przednowoczesnymi, jest desubstancjalizacja i odcieleśnienie władzy, która dawniej odnosiła się jednoznacznie do króla. W przypadku demokracji, w miejsce substancjalnie rozumianej władzy królewskiej mamy tzw. puste miejsce i to wokół niego tworzy się to, co polityczne⁴⁰. Komentując „puste miejsce” Leforta, Jerremy Valentine stwierdza, że oznacza ono lukę, która rozdziela symboliczne i realne. Puste miejsce nie może być symbolizowane, chociaż może być przedstawione czy reprezentowane. W ten sposób symboliczny charakter władzy demokratycznej ma charakter polemiczny⁴¹. Według Ch. Mouffe koncept „pustego miejsca” Leforta oznacza, że społeczeństwo funkcjonuje w warunkach radykalnego niezdeterminowania. Na takie społeczeństwo nie można już patrzeć jak na organistyczny byt z uniwersalistycznego punktu widzenia. Takiemu społeczeństwu brakuje ostatecznych gwarancji legitymizacji i dlatego należy permanentnie o nią walczyć. To jest właśnie prawdziwa demokratyczna rewolucja w pojmowaniu Leforta. Założenie to staje się z kolei źródłem koncepcji radykalnej demokracji Mouffe⁴², która ma artykułować rozmaite sprzeczności w systemie, dając tym samym możliwość wyodrębnienia się rozmaitych podmio-

³⁹    H. Lindahl, Democracy and the Symbolic Constitution ofSociety, „Ratio Juris” 1998,1.11, nr 1, s. 14-22.

⁴⁰    C. Lefort, The Political Forms of Modern Society, Cambridge 1986, s. 304.

⁴¹    J. Valentine, Ranciere and Contemporary Political Problems, „Paragraph” 2005, nr 28 (1), s. 52.

⁴²    Ch. Mouffe, The Return of the Political..., op.cit., s. 11.