5600235501

6/2008 NASZA POLITECHNIKA

Pojmowanie architektury, jej zadań i roli, najlepiej odzwierciedlają chyba kolejne definicje. Popularnie mówi się, że definicji architektury jest multum, zapewne ponad tysiąc i że każdy twórca tworzy własne ujęcie^{1 2}. Są one różne, począwszy od tych, które kładą nacisk na prozaiczną użyteczność, poprzez akcentowanie sztuki budowania i konstruowania, po te idące najdalej w kierunku pełnej swobody twórcy, głoszące, że architektura jest dekoracją lub, że zaczyna się tam, gdzie kończy się funkcja.

Wśród tej obfitości zwraca uwagę swoją logiką, prostotą i uniwersalnością ujęcie najstarsze. Otóż wspomniany już Marcus Vitruvius Poliio, zwany popularnie Witruwiuszem, zasłynął jako autor najstarszego znanego traktatu o architekturze: De arehilectura libri decem. Traktat ten powstał najprawdopodobniej pomiędzy rokiem 20 a 10 przed Chrystusem⁶. W części teoretycznej, w trzecim ogólnym podziale architektury, określanym jako klasyczny i będącym niejako symbolem całej części teoretycznej, Witruwiusz wyróżnia w architekturze następujące czynniki: firmilas, czyli solidność, ulilitas, czyli użyteczność i venustas, czyli piękno, które ma miejsce, gdy forma jest przyjemną i elegancką słusznością proporcji swych części. Ten podział wydobywający trzy główne determinanty architektury: formę, funkcję i konstrukcję, został określony jako triada witruwiańska⁶. To holistyczne ujęcie, przetłumaczone i zinterpretowane jako równoprawność i równowaga funkcji, konstrukcji i formy, przetrwało ponad dwadzieścia wieków. Mimo upływu czasu, mimo zmian metod i technologii budowlanych, mimo inaczej rozumianej roli społecznej i oddziaływania architektury, mimo kolosalnego dorobku twórczego i teoretycznego, wydaje się nie tylko najstarszym, ale i najbardziej uniwersalnym i ciągle aktualnym ujęciem istoty architektury w naszym kręgu cywilizacyjnym. Znowu zatem potwierdza się rzymskie przysłowie: nihil

Ergonomia, jako nauka stosowana, czyli zorientowana na aktualne problemy relacji człowiek — wytwory techniki, zmienia pole swoich rozeznań i badań. Obecnie jest wiele nierozwiązanych problemów podyktowanych przemianami cywilizacyjnymi, w zniwelowaniu których wkład ergonomii może być istotny. Z rozeznań teoretycznych, aspekty mechanizmów neuronalnych funkcjonowania człowieka i aspekty biologiczne, psychologiczne i społeczne wykorzystania czasu wydają się najistotniejsze. Na znaczeniu zyskują też elementy psychologii stosowanej w zakresie relacji interpersonalnej. Z zagadnień środowiskowych aktywności człowieka ciągle aktualne jest zwalczanie hałasu. Natomiast w aplikacyjnym zakresie aktywności zawodowej w rozwiniętych społeczeństwach zainteresowanie skupia się na problematyce zakresów najsilniej rozwijanych i warunkujących dalszy rozwój cywilizacyjny, a więc na tworzeniu i przetwarzaniu informacji oraz na prowadzeniu badań i kształceniu na najwyższym poziomie. Zagadnienia te obejmują rozeznania we wszystkich trzech podstawowych zakresach ergonomii: fizycznej, poznawczej i makroergonomii. To czym może ergonomia służyć architekturze, to oprócz zasobów informacji o człowieku i o uwarunkowaniach środowiskowych jego aktywności, położenie nacisku na potrzebę hu-manocentrycznego ukierunkowania twórczości. Taką potrzebę widział już przed laty Juliusz Żórawski, głosząc: .Architektura powstała jako wynik działania człowieka, w służbie człowiekowi, tym samym musi być zależna od jego budowy psychosomatycznej, tradycji kulturowych i historii społeczności" (Gawłowski 1997; s. 8).

Autor ma też nadzieję, że lektura jego wywodu będzie choćby skromnym przyczynkiem do umocnienia takiego percypo-wania i oceny rzeczywistości technicznej oraz podstaw aksjologicznych jej tworzenia.

Maciej Zlowodzki

w klasztorze benedyktyńskim na Monte Cassino. Znany nam jest z odpisów, w wersji niekompletnej, między innymi bez rycin.

⁶ Porównaj omówienie triady witruwiańskiej przez Tadeusza Gawłowskiego w: .W stronę piękna architektury - dążenia, drogi, etapy" (1997).

Artykuł jest fragmentem książki „O ergonomii i architekturze" opublikowanej przez Wydawnictwo PK w 2008 r.

SI

1

Chyba najbardziej znana jest autorska definicja Le Corbusiera:

2

.Architektura jest mądrą, skorygowaną grą brył w świetle" (Le Corbusier