6878601321

pięść, plecy, płuco, ramię, ręka, pacha, rzęsa, serce, paznokieć, skóra, pierś, szczęka, skroó, stopa, szyja-, twarz, tułów, ucho, wąs, włos, wątroba, ząb. Niektóre mają formy deminutywne, bardzo jednak rzadkie (nos - 40    : nosek 3,

oko - 476 : oczko 4, noga - 152 : nóżka 11, ręka - 567 : rączka 15), co jest cechą stylu rzeczowego, konkretnego, a nie emocjonalnego (półeczka przeszła w półkę, a krzesełko w krzesło). Bogaty jest inwentarz haseł oznaczających postawę (niewysoki, niski, przygarbiony, przy-sadkowaty, tęgi) i higienę ciała (myć, myć się, ubrać się, ogolić, ogolony, ostrzyżony). Wyraz twarzy mniej Prusa zajmuje (nadęty, najeżony, nachaurzony, nachaurzyć się) - są to słowa oznaczające raczej przykre uczucia. Beztroska radość życia nie jest dana bohaterom Lalki - roześaiać się wystąpiło 19 razy, uśmiechać się 37, uśmiechnąć się 36, uśaiech 79. Ale uśmiech, którego rangę w ludzkim życiu podkreślał w Fizjologii śaiechu Spencer, może być wymuszony, "aby ukryć lub zamaskować jakiś in-

29

ny stan psychiczny, nawet gniew" . Wszystkie te określenia czerpane są z zasobów potocznego słownictwa, gdy np. Dygasiński w tym samym czasie wprowadza do powieści terminologię specjalistyczną.

W twórczości Prusa obserwowano, iż chętniej opisuje typy pospolite niż nieprzeciętne. Przy opisie zewnętrznym można dostrzec, że zwracał uwagę na cechy wyróżniające człowieka od innych przez przekroczenie jakiejś powszechnej miary. Najczęściej - w kierunku brzydoty. "Kształtna figura", "ręce i stopy modelowe" panny Izabeli wyznaczają kanon cielesnej doskonałości. Adolf Ouetelet pisał:

*

"Każdy członek ciała ludzkiego ma proporcję normalną i znajduje się w stosunku z całością. Przekroczenie tej proporcji wywołuje przykre na nas wrażenie bądź dlatego, że przyzwyczajenie widoku i porównania wraża w nas ideę typu, bądź iż ta idea jest wrodzona i cierpi, będąc zranioną. Uważam więc człowieka przeciętnego jako typ piękna pod względem fizycznym. Im bardziej zaś ludzie zbaczają od tego typu, tym są niekształtniejsi"^.

54