6878601337

dlań charakterystyczny. Prezentacja wsi w Antku zawiera nagłe przejście z 3 do 2 osoby ("Wieś leżała [...] Kiedyś stanął na środku wsi, zdawało ci się"). W ten sposób narrator zaprasza czytelnika, by zrezygnował wraz z nim z roli obiek-tywnego obserwatora i spojrzał na dolinę okiem jej mieszkańca. Placówka takąż wstępną partię jeszcze wyraźniej buduje. na wprowadzeniu czytelnika w świat powieściowy przy pomocy osoby gramatycznej. "Na przestrzeni mili Białka płynie równiną [...] Ale po przejściu mili w stronę południa znajdujemy inny kraj [...] jesteś w wąwozie [...]. Z tego wąwozu przechodzisz w drugi wąwóz [. ..J"⁷^. Ten opis odwołuje się do konwencji adresata, konstytuującego sytuację narracyjną. Jest to zajmująca lekcja geografii. To wrażenie często się odnosi przy lekturze Prusa, który lokalizacji akcji dokonywał przy pomocy terminów "wschód", "zachód", "północ" etc. Wraz ze słownictwem geologicznym odpowiada to pozytywistycznemu postulatowi scjentyzmu. Z drugiej strony wszak taki opis cechuje "nieimpresywność wizualna". To opis intelektualny, rozumiejący, a nie malarski.

Zamiast bogactwa barw mamy kontury i kształty. Częste u Prusa tonacje achromatyczne Piotr Lehr-Spławiński⁷¹ wiąże z późniejszymi zainteresowaniami kubistów, którzy eliminowali kolor na rzecz studiów nad geometrycznym kształtem przedmiotów. Ponad widzenie instynktowe i spontaniczne autor Lalki stawia spojrzenie oparte na wiedzy i refleksji. Stąd tak częsty w jego opisach gest wskazywania. Dzięki niemu zminiaturyzowaną jak w mikroskopie rzeczywistość można oglądać w zespole determinant przyrodniczych i społecznych. Chodzi o diachroniczne ślady działania sił natury lub twórczej pracy ludzkiej oraz o synchroniczne ujęcie warunków i możliwości współżycia człowieka i przyrody. Mikroświat, mikroklimat, mikrospołeczność mieści Prus w obrazie ograniczonym przestrzennie (dolina, "półmisek", "klosz"), który może obserwować z góry, jak choćby w Lalce ową "łąkę tak

70