Projekt
Diagnoza z zastosowaniem
Skali Gotowości Szkolnej (SGS)
i wspomaganie dzieci pięcioletnich w osiąganiu
gotowości do podjęcia nauki w szkole
realizowany na zlecenie
Ministerstwa Edukacji Narodowej
w ramach programu Bezpieczna i Przyjazna Szkoła
Centrum Metodyczne Pomocy
Psychologiczno  Pedagogicznej
Warszawa
www.cmppp.edu.pl
Ocena gotowości do nauki w szkole
z zastosowaniem Skali Gotowości Szkolnej (SGS)
Projekt przygotowania nauczycieli do oceny gotowości edukacyjnej
pięciolatków 2008/2009
" wyrównywanie szans  projekt MEN objęcia wychowaniem
przedszkolnym pięciolatków i obniżenia wieku realizacji obowiązku
szkolnego
" prawo Rodziców do decyzji o podjęciu przez sześciolatka nauki w
szkole w okresie wprowadzania reformy
1. Charakterystyka rozwojowa dziecka w wieku przedszkolnym i jego
potrzeby edukacyjne
" kierunki rozwoju dziecka w okresie 4-6 lat
" zadania rozwojowe u progu szkoły
2. Koncepcja gotowości szkolnej
3. Kryteria Gotowości Edukacyjnej Pięciolatka (GE-5) i Skala Gotowości
Szkolnej (SGS) - arkusze obserwacyjne (zał. nr 1 i zał. nr 2)
Ocena gotowości do nauki w szkole
z zastosowaniem Skali Gotowości Szkolnej (SGS)
4. Ogólny schemat postępowania diagnostycznego
obserwacja wstępna styczeń/ luty 2009, arkusz GE-5
informacja dla Rodziców i organizacja zajęć wspomagających rozwój
obserwacja na koniec roku maj/czerwiec, arkusz SGS
5. Kryteria Gotowości Edukacyjnej Pięciolatka (GE-5) arkusz obserwacji
pięciolatka w styczniu/lutym 2009 (zał. nr 3)
" opis arkusza, struktura i treść metody, przykłady zachowań dzieci
" jakościowa analiza wyników obserwacji,
6. Skala Gotowości Szkolnej (SGS) wystandaryzowana, obserwacyjna
metoda oceny gotowości szkolnej w maju/czerwcu 2009 (zał. nr 4)
" opis arkusza, struktura i treść metody, przykłady zachowań dzieci,
" zastosowanie metody SGS przez nauczyciela (zał. nr 5)
przebieg obserwacji, obliczanie wyników, stopnie gotowości szkolnej
Ocena gotowości do nauki w szkole
z zastosowaniem Skali Gotowości Szkolnej (SGS)
7. Analiza i interpretacja wyników obserwacji metodą SGS  omawianie
studiów przypadków. (zał. nr 6, zał. nr 7)
8. Informacja dla Rodziców o gotowości dziecka do nauki w szkole
9. Gotowość szkoły na przyjęcie dzieci z niepełnosprawnością
10. Korzyści i ograniczenia w stosowaniu SGS i wnioskowaniu na
podstawie wyników obserwacji uzyskanych tą metodą
11. Przedstawienie elektronicznej wersji Skali Gotowości Szkolnej (SGS)
Elżbieta Koz
niewska
Pracownia Rozwoju Poradnictwa
CMPPP
Kilka uwag o rozwoju człowieka
Człowiek rozwija się w ciągu całego życia. Ścieżka rozwoju każdego
człowieka jest odmienna od pozostałych. Psychologowie starają się
jednak odkryć prawidłowości rozwoju, wyodrębnić etapy, wskazać
kryzysy, jakie mogą wynikać ze zmian takich jak np. rozpoczęcie
nauki w szkole czy podjęcie pierwszej pracy.
Czynniki rozwoju to biologiczne wyposażenie człowieka, cechy
środowiska, w którym żyje, zorganizowana edukacja i własna
aktywność.
Cechą współczesności jest zmienność kontekstów rozwoju i
związane z tym zróżnicowanie doświadczeń rozwojowych ludzi.
Wobec braku ciągłości (zmiany miejsca pobytu, zmiany pracy)
własna aktywność wydaje się zyskiwać na znaczeniu w procesie
rozwoju człowieka w ciągu całego życia.
Inicjatywa i poczucie kompetencji
W teorii rozwoju psychospołecznego E. Eriksona (1997)na wiek
przedszkolny przypada taki etap rozwoju, który niesie ze sobą,
między innymi, wewnętrzny konflikt między inicjatywą a poczuciem
winy. Żeby rozwiązanie tego konfliktu było korzystne dla dalszego
rozwoju, dzieciom potrzebna jest przestrzeń do eksploracji,
realizowania własnych pomysłów, nawiązywania kontaktów.
Młodszy wiek szkolny wiąże się z wewnętrznym kryzysem między
poczuciem kompetencji a poczuciem niższości. W tym okresie
rozwojowym z tego punktu widzenia dzieciom potrzebne są
wymagania na miarę ich możliwości, pochwały i przekonanie, że
potrafią sobie poradzić z zadaniami, które są przed nimi
postawione.
Charakterystyka rozwojowa dzieci
w wieku przedszkolnym
silna więz
z rodziną,
potrzeba bezpieczeństwa, akceptacji, stałości środowiska,
odporność psychofizyczna zależna od pory dnia, pory roku, pogody,
krótki czas skupienia uwagi,
poznawanie świata poprzez działanie, w  całościowy sposób,
myślenie konkretne i konkretno  obrazowe,
ćwiczenie zmysłów i ich integracji,
duża aktywność fizyczna, ruch, manipulacja,
pytania jako przejaw ciekawości,
egocentryzm jako cecha rozwojowa, potrzeba uwagi, bycia w centrum,
duża wrażliwość uczuciowa, rola uczuć w poznawaniu i przeżywaniu świata
intensywny rozwój wyobraz
ni, odtwarzanie w zabawie sytuacji i ról społ.,
potrzeba warunków dla własnej inicjatywy,
Kierunki rozwoju dziecka w wieku 4-6 lat
Rozwój w tym okresie polega na dążeniu do samodzielności
oraz wzbogacaniu i różnicowaniu wewnętrznej
reprezentacji środowiska (Matczak 2003)
W wieku 4-6 lat rozwój dziecka charakteryzuje się wzrostem:
dowolności procesów poznawczych,
kontroli nad zachowaniem zgodnie z wymaganiami dorosłych,
umiejętności współdziałania z rówieśnikami,
oraz
początkiem odwracalności operacji umysłowych.
Zadania rozwojowe dzieci związane
z rozpoczęciem nauki w szkole
Oczekiwania społeczne związane z rozpoczęciem nauki w szkole
(Szuman 1970, Brzezińska 1992, Stefańska- Klar 2000)
1. Zdobywanie wiedzy i umiejętności poznawczych, rozumienie
świata, posługiwanie się reprezentacją symboliczną
(poziom rozwoju poznawczego)
2. Współdziałanie z rówieśnikami, działania wspólnotowe
(poziom rozwoju fizycznego i społecznego)
3. Osiąganie samodzielności, względnej emocjonalnej
niezależności (poziom rozwoju emocjonalnego)
4. Realizowanie nowych form aktywności nauki i pracy
(wrażliwość i podatność na nauczanie)
5. Opanowanie czytania, pisania i matematyki
(systematyczne nauczanie)
Koncepcja gotowości szkolnej
" Gotowość szkolna ma wielowymiarowy charakter, wyznaczony przez
zadania rozwojowe (A. Brzezińska 1991, R. Stefańska-Klar 2000)
i obszary aktywności dziecka w środowisku przedszkolnym
" Gotowość do uczenia się jest wyrażana chęcią, zainteresowaniem,
wytrwałością pomimo trudności i osiąganiem przez dziecko
nieznacznych choćby postępów (E. Hurlock 1985)
" Gotowość szkolna to pojęcie związane z rozwojem dziecka ale kryteria
gotowości są pochodną systemu edukacji; zadań, programów,
warunków, wymagań nauczyciela i oczekiwań rodziców (E. Gruszczyk -
Kolczyńska 1994, B. Wilgocka - Okoń 2003)
Ogólny schemat postępowania diagnostycznego
obserwacja wstępna styczeń/ luty 2009, arkusz
GE-5
informacja dla Rodziców i organizacja zajęć
wspomagających rozwój
obserwacja na koniec roku maj/czerwiec, arkusz
SGS, ocena stopnia gotowości szkolnej w sześciu
podskalach
Przykłady zachowań i umiejętności dzieci zawartych
w arkuszu Gotowości Edukacyjnej Pięciolatka (GE-5)
(A) 5-latek:poznaje środowisko i siebie:
1/A1 bada przedmioty, pyta o przyczyny obserwowanych zjawisk,
eksperymentuje
3/A5 wymienia pory roku związane z nimi zabawy dzieci i zjawiska
przyrody
5/A13 potrafi grupować przedmioty według różnych kryteriów
(B) 5-latek bawi się i uczy w grupie rówieśników, zdobywa
doświadczenia społeczne:
8/B2 mówi w sposób zrozumiały dla innych np. o swoich potrzebach
9/B3 zaprasza dzieci do zabaw i rozmów
13/B20 łatwo wybucha złością, płaczem, zachowuje się impulsywnie w
stopniu utrudniającym mu kontakty z dziećmi
Przykłady zachowań i umiejętności dzieci zawarte
w arkuszu Gotowości Edukacyjnej Pięciolatka (GE-5)
(C) osiąganie samodzielności
15/C2 sam podejmuje próby poradzenia sobie z trudnością
18/ C8 stara się przebywać blisko nauczyciela lub innej osoby
(D) realizowanie nowych form aktywności - nauki i pracy
19/D1/ jest zainteresowane osiągnięciem celu, stara się dokończyć
pracę
20/D3 okazuje radość z osiągniętego wyniku
(E) opanowanie czytania i pisania oraz matematyki
23/ E1 potrafi opowiedzieć historyjkę obrazkową
27/N rozumie sens umownych znaków
32/E12 prawidłowo trzymać ołówek (chwyt, napięcie mięśni)
Obserwacyjna metoda dla nauczycieli
Skala Gotowości Szkolnej (SGS)
Obszary aktywności dziecka: Podskale SGS
rezultat statystycznej analizy
A. poznawanie świata i siebie
wyników:
B. zabawa i nauka w grupie
" Umiejętności Szkolne (20)
rówieśników
" Kompetencje Poznawcze (12)
C. samodzielność w trudnych
sytuacjach " Sprawność Motoryczna (8)
D. podejmowanie zadań i praca pod " Samodzielność (12)
kierunkiem nauczyciela
" Niekonfliktowość (12)
E. przygotowanie do nauki czytania,
" Aktywność Społeczna (9)
pisania, matematyki
Standardowe warunki, pomoce
72 punkty opisują zachowanie i
i procedura obserwacji, możliwe
umiejętności dzieci
oszacowanie stopnia gotowości
Nauczyciel szacuje występowanie szkolnej dla każdej z sześciu
zachowania lub umiejętności tak, podskal.
raczej tak, raczej nie, nie
Przykłady zachowań i umiejętności dzieci zawarte
w Skali Gotowości Szkolnej (SGS)
1. Gotowość szkolna ma wielowymiarowy charakter, wyznaczony przez zadania
rozwojowe (A. Brzezińska 1991, R. Stefańska-Klar 2000) i obszary aktywności
dziecka w środowisku przedszkolnym
zdobywanie wiedzy i umiejętności poznawczych
np. A5 zna pory roku i związane z nimi zjawiska
współdziałanie z rówieśnikami
np. B3 zaprasza dzieci do rozmów i zabaw
osiąganie samodzielności
np. C3 wytrwale podejmuje próby, nie zraża się niepowodzeniami
realizowanie nowych form aktywności - nauki i pracy
np. D1 jest zainteresowane wynikiem, stara się dokończyć prace
opanowanie czytania i pisania
np. E1 potrafi opowiedzieć historyjkę obrazkową
E12 prawidłowo trzyma ołówek
Przykłady zachowań i umiejętności dzieci zawartych
w Skali Gotowości Szkolnej (SGS)
2. Gotowość do uczenia się jest wyrażana chęcią, zainteresowaniem,
wytrwałością pomimo trudności i osiąganiem przez dziecko nieznacznych
choćby postępów (E. Hurlock 1985)
motywacyjny (obok poznawczego) aspekt uczenia się
np. B4 lubi zajęcia gimnastyczne i sportowe
E6 podejmuje próby samodzielnego czytania
E18 chętnie rozwiązuje zagadki matematyczne
szacowanie pojawiania się zachowań na skali
tak 1 pkt
raczej tak 2 pkt
raczej nie 3 pkt
nie 4 pkt
Przykłady zachowań i umiejętności dzieci zawarte
w Skali Gotowości Szkolnej (SGS)
3. Gotowość szkolna to pojęcie związane z rozwojem dziecka ale kryteria
gotowości są pochodną systemu edukacji; zadań, programów, warunków,
wymagań nauczyciela i oczekiwań rodziców (E. Gruszczyk - Kolczyńska
1994, B. Wilgocka - Okoń 2003)
status rozwojowy dziecka
np. A10 potrafi porównać dwa obrazki różniące się szczegółami
A14 potrafi umieścić nowy obiekt w już umieszczonym szeregu
wymagania i oczekiwania
np. E5 ma umiejętność analizy i syntezy fonemowej
E14 rysuje szlaczki literopodobne
B9 pamięta o zasadach bezpiecznego zachowania w grupie
Zastosowanie Kryteriów Gotowości Edukacyjnej (GE-5)
i Skali Gotowości Szkolnej (SGS) przez nauczyciela
1. zapoznanie się z arkuszem GE-5 i SGS oraz instrukcją ich stosowania
2. zaplanowanie pracy
- uzyskanie zgody rodziców na zastosowanie GE-5 i SGS,
- przygotowanie pomocy, wybranie 10 dzieci do obserwacji,
3. przeprowadzenie obserwacji wstępnej w styczniu/lutym 2009 (GE-5)
4. oszacowanie zachowań i umiejętności dzieci na czterostopniowej skali
(tak - raczej tak - raczej nie - nie), analiza jakościowa, informacja dla
rodziców o zachowaniach, umiejętnościach i potrzebach dziecka
5. projekt działań nauczyciela, dobór zajęć, sytuacji i doświadczeń
edukacyjnych potrzebnych dziecku
6. obserwacja na koniec roku w maju/ czerwcu 2009 (SGS)analiza
jakościowa i ilościowa, ocena stopni gotowości szkolnej,
podsumowanie pracy, informacja dla rodziców o gotowości dziecka
do nauki w szkole
Ogólnopolskie badania standaryzacyjne
Skali Gotowości Szkolnej (SGS) - maj 2006
" badania przeprowadzono z udziałem dzieci sześcioletnich w całej Polsce
(losowa, reprezentatywna próba 4000 dzieci)
-losowo dobrano 250 szkół, 250 przedszkoli
-losowo dobrano 8 dzieci do obserwacji przez nauczyciela (SGS)
2 dzieci do badań psychologicznych i logopedycznych (1000 dzieci)
" psychologowie wykonali 3 testy psychologiczne oraz próby czytania i
umiejętności matematycznych (po 500 dzieci) oraz Kwestionariusz dla
Rodziców
" logopedzi wykonali próby umiejętności językowych i komunikacyjnych
" badania zrealizował w terenie ośrodek badawczy ARC Rynek i Opinia, przy
udziale zespołu projektowego CMPPP
" ankieterzy ARC przeprowadzili Kwestionariusz dla Nauczycieli
Zaburzenie, odchylenie, norma
Statystyczna interpretacja wyników
Stopnie gotowości szkolnej w podskalach SGS
Podskale: Kompetencje Poznawcze, Samodzielność,
Niekonfliktowość, Aktywność Społeczna
Rozkład wyników normalny.
3 stopnie gotowości szkolnej.
średni (2)  zbiór wyników oddalonych od średniej o nie więcej niż 1
odchylenie standardowe, około 70% dzieci
wysoki (3)  zbiór wyników wyższych oddalonych od średniej o
więcej niż 1 odchylenie standardowe, około 15 % dzieci
niski (1)  zbiór wyników niższych oddalonych od średniej o więcej
niż 1 odchylenie standardowe, około 15 % dzieci
Statystyczna interpretacja wyników
Stopnie gotowości szkolnej w podskalach SGS (2)
Podskale: Umiejętności Szkolne, Sprawność Motoryczna
Rozkład wyników lewoskośny.
2 stopnie gotowości szkolnej.
zgodny z oczekiwanym (Z)  uzyskuje 75 % dzieci
niższy od oczekiwanego (N)  uzyskuje 25% dzieci
Wyniki 1 grupy. W/DS/16 (2006)
Ogólna Szkol. Komp. Motor. Samo. Nkonfl. Społ.
Piotr
7 z 3 n 2 2 2
Kasia
5 z 2 z 2 2 2
Marek
7 z 3 z 3 2 2
Kamila
5 z 2 z 2 3 3
Darek
5 z 2 z 2 2 2
Paweł
7 z 3 z 2 3 3
Ola
7 z 3 z 2 2 2
Janek
5 z 2 z 2 3 3
Wyniki 2 grupy. DM/DS/16 (2006)
Ogólna Szkol. Komp. Motor. Samo. Nkonfl. Społ.
Krysia
3 n 2 n 1 1 1
Ola
5 n 2 z 1 2 2
Marek
1 n 2 z 2 2
1
Karol
2 n 1 z 1 1 2
Ania
6 z 2 z 2 2 2
Kamila
6 n 2 z 2 1 2
Wanda
6 n 2 z 2 1 2
Paula
1 n 1 n 1 1 2
Stopnie gotowości szkolnej w podskalach SGS
nie wyznaczają normy rozwojowej
Wyniki uzyskane za pomocą jednej metody obserwacyjnej nie
mogą być jedyną podstawą podejmowania decyzji
pedagogicznych
" Niski (1) lub niższy od oczekiwanego (N) stopień gotowości
szkolnej to znak ryzyka niepowodzeń. Każde dziecko, które
uzyskuje niski lub niższy od oczekiwanego stopień gotowości
szkolnej wymaga pogłębionej diagnozy.
" Wysoki stopień (3) gotowości szkolnej jest sygnałem, dużych
potrzeb dziecka w danym obszarze aktywności
Kierunki interpretacji wyników SGS
Co ułatwi a co utrudni dziecku naukę w I klasie?
" NUSZ oznacza grupę dzieci, które mają niższe od oczekiwanych
wyniki w podskali Umiejętności Szkolne. Wyniki w pozostałych
podskalach wskażą mocne strony i problemy dziecka.
" ZUSZ oznacza grupę dzieci, które mają zgodne z oczekiwanymi
wyniki w podskali Umiejętności Szkolne. Wyniki w pozostałych
podskalach mogą być pomocne w ocenie innych aspektów
gotowości dziecka do nauki w szkole i ukierunkować działania
profilaktyczne
Czynniki skorelowane z rodzicielską oceną
gotowości do nauki w szkole
" wielkość miejsca zamieszkania  brak zależności
" płeć rodzica  ojcowie oceniają niezależnie od płci dziecka, mamy wyżej
oceniają gotowość córek
" rozwój fizyczny dziecka  istotna korelacja między wzrostem i wagą dziecka a
oceną gotowości
" zaburzenia rozwoju  tylko wystąpienie wady mowy wpływa na obniżenie
oceny gotowości
" wykształcenie rodziców  brak zależności
" aktywność zawodowa rodziców  brak zależności z wyjątkiem emerytów i
rencistów
" sytuacja materialna  wysoki związek
" warunki mieszkaniowe  zależność, korzystny jest własny pokój
" sposób spędzania przez rodzinę czasu wolnego  bardzo wysoki związek
" częste czytanie książek (tylko 19,8%)  bardzo wysoki związek
" miejsce przygotowania (szkoła  przedszkole) nieistotne
O  gotowości szkoły
do przyjęcia dzieci z niepełnosprawnością
Proponowany sposób interpretacji wyników Skali Gotowości
Szkolnej (SGS) pozwala rodzicom i nauczycielom dzieci
niepełnosprawnych analizować ich gotowość do nauki w szkole
poprzez umiejętności i zachowania w różnych sferach
aktywności.
W publikacji Doradca Nauczyciela Sześciolatków artykuł o tym, jak
przygotować szkołę, rodziców i nauczycieli na przyjęcie dzieci
niepełnosprawnych napisały
Mirosława Suchocka i Lidia Pielaszek
Korzyści ze stosowania SGS
wprowadzenie pojęcia gotowości szkolnej uwzględniającego
różne wymiary rozwoju dziecka,
ukierunkowanie obserwacji nauczyciela na różne zachowania
dziecka w wielu sytuacjach, w tym na umiejętności społeczne i na
osiągnięcia dzieci,
przeprowadzenie obserwacji w naturalnych warunkach,
współpraca z rodzicami, w tym poprzez uzyskanie zgody na
stosowanie SGS i przekazanie wyników obserwacji rodzicom,
stosowanie wystandaryzowanej metody,
wzbogacenie rozumienia zachowań dzieci o wyniki badań,
możliwość korzystania z elektronicznej formy metody
i podręcznika.
Wspieranie dzieci w osiąganiu gotowości szkolnej -
zadania (nie tylko) dla nauczyciela.
obserwowanie zachowań, poznawanie i rozumienie dzieci,
świadomość różnic uwarunkowanych kulturowo i społecznie
a także wynikających ze stanu zdrowia dzieci,
wspieranie rozwoju dzieci poprzez bogate, zróżnicowane
środowisko wychowawcze  różnorodne materiały i sytuacje,
wspieranie aktywności i samodzielności dzieci  zachowanie
równowagi między aktywnością dorosłych a aktywnością
dzieci,
stopniowe przechodzenie od aktywności do podejmowania
zadań  poprzez celowe, zaplanowane zabawy,
elastyczne stosowanie reguł w zabawach z grupą dzieci
o zróżnicowanych potrzebach,
stopniowanie trudności zadań zapewnienie ciągłości
w edukacji, możliwość nawiązania do tego, co dziecku jest już
znane.
Wspieranie dzieci w osiąganiu gotowości szkolnej -
zadania (nie tylko) dla nauczyciela.
zapewnienie dzieciom poczucia wartości, zadowolenia,
radości i ufności we własne siły poprzez okazywanie dumy
z ich osiągnięć;
rozwijanie umiejętności społecznych i wielokulturowych,
wyrażania siebie, szacunku dla innych, umiejętności
komunikowania się;
kształtowanie umiejętności językowych i komunikacyjnych,
rozwijanie słownictwa, i zdolności ujmowania relacji
przyczynowo-skutkowych;
nie stawianie dzieciom rygorystycznych wymagań, nie
ocenianie poprawności i nie formułowanie negatywnych ocen
za brak oczekiwanych umiejętności;
obserwowanie zachowań i umiejętności dziecka w
praktycznych, codziennych sytuacjach, znanych dziecku.
Serdecznie dziękujemy za uwagę
Rezultaty projektu BGSS (SPO-RZL 2004-2006)
Skala Gotowości Szkolnej (SGS)
Doradca Nauczyciela Sześciolatków
Wybrane wyniki ogólnopolskich badań
Centrum Metodyczne Pomocy Psychologiczno-Pedagogicznej
Biuro Wdrażania EFS w Ministerstwie Edukacji Narodowej
Europejski Fundusz Społeczny