Czy szatan jest osobą?


Zło istnieje, co do tego nikt nie ma wątpliwości. O wiele jednak trudniejsza jest odpowiedź na pytanie: Czym jest zło? Skąd pochodzi? Dlaczego w ogóle jest? W ciągu wieków pytania takie były jedną z przyczyn herezji i rozłamów religijnych, były i są przyczyną niewiary i nihilizmu, a wreszcie, gdy nie znajdowano ciągle właściwej odpowiedzi, prowadziły do swoistego kultu zła, do przyznawania mu roli siły rządzącej światem i ludźmi.

Dlaczego Bóg dopuszcza, aby działy się rzeczy tak straszne, aby zło tryumfowało - zastanawiali się ludzie w czasie rzezi i wojen, w dobie obozów koncentracyjnych i łagrów, zapominając niestety, że dobro zawsze ujawniało swoją siłę, czego najwspanialszym przykładem jest św. Maksymilian.

Świętość jest darem Boga, ale od kogo pochodzi zło? Problem ten wiąże się nierozłącznie z pojęciem diabła. To on, rozumiany bądź osobowo lub jako ciemna i niepoznawalna siła jest uosobieniem zła. Jego poprzednikami w religiach przedchrześcijańskich i w pierwotnych były demony, dziś o diable mówi się niechętnie, a nawet pomniejsza się jego postać i znaczenie. W kręgach "oświeconych" katolików uważany jest często za przesąd, tymczasem coraz liczniejsze ruchy satanistyczne świadczą o czymś zupełnie przeciwnym.

Pomimo "niedostrzegania" diabła, zło stanowi nadal zjawisko powszechne, nurtujące ludzi bez względu na ich wiarę lub niewiarę, orientacje filozoficzne i polityczne. Człowiek chciałby wyzwolić się od zła, chciałby żyć w świecie, w którym zło nie istnieje, ono jednak towarzyszy ciągle jego egzystencji. Dlaczego dobro nie zwycięża zła w sposób widoczny? Dla św.Tomasza z Akwinu istnienie zła potwierdzało obecność dobra, a tym samym Boga: "Jeżeli jest zło, jest Bóg". Twierdzenia tego nie należy jednak rozumieć opatrznie, tzn. w takim sensie, iż istnieje równa, ale przeciwna Bogu zasada zła, z której wywodzi się szatan. Byłby to pogląd manichejski, a zatem heretycki i sekciarski.

Szatan (Lucyfer) został stworzony przez Boga - naucza Sobór Laterański - i był on pierwotnie dobry, jak wszystkie byty powołane do istnienia przez Stwórcę. Jednak on sam sprawił, że stał się zły i czyni zło z nienawiści do Boga i Jego stworzeń. Ani jednak Pismo św., ani sobory nie wypowiadają się jednoznacznie o naturze szatana. "Wiemy, że Bóg jedynie pozwala, aby zaistniało zło z powodów, które usuwają się spod racjonalnej analizy. Bóg nie pozwoliłby na grzech, jeśliby nie mógł z niego wyprowadzić dobra. Bóg nie przeszkodził, aby część aniołów odeszła od Niego. Tak samo nie sprzeciwiał się, aby oni nie mogli namawiać do złego, chociaż nie zmuszać. Nie mogą też oni opanować wnętrza ludzkiej duszy, bo tam działa tylko Bóg. Wpływ szatana na ludzi objawia się w różnorodnej formie pośredniej przez oddziaływanie na wyobraźnię i psychikę zmysłową. Może pojawiać się forma ostrzejsza wpływu złego ducha bliżej nam nieznana, a określana jako napaści i opętania".

Istnienie szatana i demonów nie było nigdy przedmiotem uroczystego nauczania Kościoła, choć wyznaje on i nakazuje wiarę w istnienie złych duchów. Należy przyjąć zatem zdanie Soboru Watykańskiego II, który mówi o szatanie jako o "konkretnej sile zła". Nie można więc twierdzić, że zło jest losem człowieka, zawinioną (lub nie) przyczyną cierpienia. Wynika ono natomiast z planowego działania istoty złej, pragnącej zniszczyć świat i ludzkie dusze poprzez zerwanie ich związku z Bogiem. Taka nicość pełna rozpaczy to obraz samego szatana.

Pozostaje on jedną z największych tajemnic, choć dzieła jego są widoczne. Jest przeciwnikiem Jezusa, dlatego wspólnota chrześcijańska musi czuwać i uzbroić się w to jedno, co neutralizuje działanie szatana a jego samego sprowadza do nicości - musi uzbroić się w potężną miłość.




Andrzej Datko



Artykuł pochodzi z czasopisma "EFFATHA-Otwórz się!" nr 2(60)/1997 str. 41-42