Ćw. 12. Podstawy zoologii c.d. - stawonogi (plany budowy, typy rozwoju, kryteria
podziału systematycznego; przegląd systematyczny).
systematyka: KRÓLESTWO ZOA (ANIMALIA), typ: Arthropoda stawonogi:
podtyp Trilobitomorpha trylobitokształtne, gromada Trilobita trylobity
podtyp Crustacea [Crustaceomorpha] skorupiaki [ok. 530 gat. w Polsce]
gromady: Branchiopoda skrzelonogi [np. rząd Cladocera wioślarki], Cephalocarida podkowiastogłowe, Ostracoda
małżoraczki, Remipedia łopatonogi, Maxillopoda [wybrane rzędy: Branchiura splewki, Copepoda widłonogi, Cirripedia
wąsonogi], Malacostraca pancerzowce [podgromada Phyllocarida liścioraki, podgromada Eumalacostraca
pancerzowce właściwe - wybrane rzędy: Isopoda równonogi, Amphipoda obunogi, Decapoda dziesięcionogi]
podtyp Chelicerata [Cheliceromorpha] szczękoczułkowce
gromada Merostomata [rząd Xiphosura ostrogony]
gromada Pantopoda kikutnice
gromada Arachnida pajęczaki
podgromada Arachnina [blisko 900 gat. w Polsce]; wybrane rzędy: kosarze rząd Opilionida, zaleszczotki
Pseudoscorpionida, skorpiony Scorpionida, pająki Araneae
podgromada Acari roztocze [dotychczas stwierdzono ok. 3300 gat. w Polsce]; najważniejsze rzędy: Mesostigmata
(Gamasida), Ixodida (Metastigmata) kleszczowce, Oribatida mechowce, Astigmata (Acaridida), Prostigmata (Actinedida)
Podtyp Myriapoda wije
Gromady: Chilopoda pareczniki, Diplopoda dwuparce, Pauropoda skąponogi, Symphyla drobnonogi
Podtyp sześcionogi Hexapoda [dotychczas stwierdzono w Polsce blisko 27 tys. gat.]
Gromady: Collembola skoczogonki, Protura pierwogonki, Diplura widłogonki,
Gromada Insecta owady
Podgromada: Apterygota [=Thysanura; rząd Zygentoma rybiki]
Podgromada: Pterygota [wybrane rzędy: Ephemeroptera jętki, Odonata ważki, Orthoptera prostoskrzydłe,
Phasmatodea, Blattodea karaczany, Mantodea modliszki, Dermaptera skork, Phthiraptera wszy i wszoły, Hemiptera
pluskwiaki, Coleoptera chrząszcze, Neuroptera siatkoskrzydłe, Hymenoptera błonkoskrzydłe, Trichoptera chrusciki,
Lepidoptera motyle, Mecoptera wojsiłki, Siphonaptera pchły, Diptera muchówki]
preparaty do obejrzenia; zagadnienia:
1.porównanie planów budowy przedstawicieli głównych grup Arthropoda [stawonogów] -
Crustacea [skorupiaków], Arachnida [pajęczaków] i Hexapoda [sześcionogich]. Plany budowy i
diagnoza/charakterystyka typu stawonogów:
" adaptacje środowiskowe (środowisko życia wodne lub lądowe)
" budowa  morfologia (tagmatyzacja, liczba par czułków, liczba par i budowa odnóży, itp.), układ
powłokowy, pokarmowy, układy oddechowe (skrzela, tchawki, skrzelotchawki, płucotchawki), wydalnicze
(modyfikacje nefridiów  gruczoły biodrowe, czułkowe, szczękowe; cewki Malpighiego), układ krążenia
(otwarty), układ nerwowy, układ rozrodczy
" typy rozwoju (prosty, złożony - różne rodzaje larw)
" charakterystyka ważniejszych gromad
" stawonogi pasożytnicze, jadowite, alergogenne
2. przegląd systematyczny:
" Crustacea - Balanus sp. pąkla, Daphnia pulex rozwielitka, Argulus folaceus splewka, Cyclops sp. oczlik, Pandarus
cranchii, Sphyrion lumpii, Gammarus sp. kiełż, Porcelio sp. prosionek (stonoga), Sadurnia entomon podwój bałtycki,
Rhithropanopeus harrisi krabik amerykański, Rak pręgowaty, Orconectes limosus (=Cambarus affinis) rak
amerykański
" Chelicerata  Limulus skrzypłocz, Euscorpius carpaticus skorpion, Chelifer cancroides zaleszczotek, Tegenaria
domestica kątnik domowy, Araneus spp. krzyżaki, Phalangium opilio kosarz pospolity, Ixodes ricinus kleszcz pospolity,
Varroa jacobsoni, Otodectes cynotis świerzbowiec uszny
" Myriapoda - Julus sp., Glomeris sp. skulica, Lithobius forficatus drewniak, Polydesmus complanatus,
" Hexapoda  Collembola skoczogonki, Thysanura - Lepisma saccharina rybik cukrowy, Odonata ważki (np. Calopteryx
spp. świtezianki, Coenagrion spp. łątki), Orthoptera prostoskrzydłe (np. (Gryllotalpa gryllotalpa turkuć podjadek,
Tettigonia viridissima pasikonik zielony, Acheta domesticus świerszcz domowy, Locusta migratoria szarańcza
wędrowna), Blattoptera karaczany (np. Blatta orientalis karaczan wschodni, Blattella germanica prusak), Hemiptera
pluskwiaki (np. Cimex lectularius pluskwa domowa, Pyrrhocoris apterus kowal bezskrzydły, Graphosoma lineatum
strojnica baldaszkówka, Nepa cinerea płoszczyca szara, Gerridae nartnikowate), Phthiraptera wszy i wszoły (np.
Pediculus humanus, Phthirius pubis, Bovicola bovis), Siphonaptera pchły (np. Pulex irritans, Ctenocephalides felis, C.
canis), Diptera muchówki (np. Drosophila melanogaster muszka owocowa, Musca domestica mucha domowa,
Gasterophilus intestinalis giez koński, Tabanidae bąkowate, Culicidae komarowate), Coleoptera chrząszcze (np.
Carabus spp. biegacze, Dytiscus marginalis pływak żółtobrzeżek, Cerambycidae kózkowate, Geotrupes sp. żuk
gnojowy, Coccinella septempunctata biedronka siedmiokropka), Lepidoptera motyle (np. Pieris spp. bielinki,
Nymphalidae rusałkowate, Papilionidae paziowate, Sphingidae zawisakowate), Hymenoptera błonkówki (np. Vespa
spp. osa, Apis mellifera pszczoła miodna, Bombus spp. trzmiele, Formicidae mrówkowate).
rysunki:
1. porównanie cech morfologicznych przedstawicieli podtypów stawonogów [rys. 1a, 1b, 1c]:
a. skorupiaki - rak Orconectes limosus
b.pajęczaki - pająk krzyżak Araneus diadematus
c. owady - szerszeń Vespa crabro
2. budowa stawonoga na przykładzie przybyszki amerykańskiej Periplaneta americana:
a. morfologia  pokrój [rys. 2]
b.preparacja odnóża  schemat budowy odnóża jednogałęzistego [rys. 3]
c. preparacja aparatu gębowego orthopteroidalnego  schemat budowy [rys. 4]
d.sekcja  anatomia owada [rys. 5]
zadanie: preparacja/sekcja karaczana Periplaneta americana [przybyszka amerykańska]
materiał: okazy przybyszki amerykańskiej z hodowli
odczynniki: dH2O, ewentualnie KOH (wytrawianie elementów chitynowych]
narzędzia: szalki Petriego, kuwety sekcyjne, skalpel, nożyczki preparacyjne, igła preparacyjna, pęseta
anatomiczna, pipetka lub zakraplacz, szpilki