Interaktywna Encyklopedia Pnącza ogrodowe 2005 - informacje o roślinach > więcej informacji > systematyka i nazewnictwo


















































 




witamy!






informacje o roślinach






encyklopedia






o szkółce






oferta






linki






kontakt


 






 
charakterystyka i uprawa


 
zastosowania pnączy


 
więcej informacji







  
powojniki


  
inne pnącza

  
niskie rośliny okrywowe
  




  
na altankach, pergolach, murach

  
na płotach i jako osłony

  
na naturalnych podporach i okrywowe

  
w pojemnikach na balkonach i tarasach

  
na kwiaty cięte






  
systematyka i nazewnictwo

  
porady

  
artykuły o pnączach

  
artykuły w Internecie
 





 jesteś tu:
informacje o roślinach > więcej informacji > systematyka i nazewnictwo
Zasady systematyki i nazewnictwa roślin




ClematisGrupa Texensis 'Princess Diana'


Taksonomia to zespół zasad stosowanych w systematyce organizmów, ma na celu ich opisanie,
nazywanie, łączenie – na podstawie wzajemnego pokrewieństwa – w grupy, nazywane
taksonami.

Zasady tworzenia i stosowania nazw
botanicznych i nazw odmian uprawnych regulują dwa kodeksy:
- „Międzynarodowy Kodeks Nomenklatury Botanicznej”
- „Międzynarodowy Kodeks Nomenklatury Roślin Uprawnych”

Kodeks nomenklatury botanicznej reguluje
zasady tworzenia i stosowania nazw, nie ma w nim jednak podanej konkretnej
taksonomii (nazewnictwa).
 
Kodeks jest oparty na kilku fundamentalnych
zasadach np.:


Nazwy naukowe roślin traktowane są jak wyrazy łacińskie, bez
względu na ich pochodzenie.
Każdy takson ma tylko jedną poprawną nazwę, która jest
najwcześniejsza, czyli najwcześniej opublikowana. Od tego przewidziane są
ściśle określone przez kodeks wyjątki.
Każda nazwa taksonu jest oparta na „typie nomenklaturowym”, czyli
wzorcu danej nazwy (zielnik, rysunek, zdjęcie, opis), który jest z nią
nierozerwalnie związany.






 zobacz również:


 • "Clematis Register and Checklist 2002"


Królestwo roślin podobnie jak królestwo
zwierząt podzielone jest na coraz mniejsze grupy taksonomiczne: gromady, klasy,
rodziny i rodzaje, dochodzimy do zasadniczej jednostki taksonometrycznej –
gatunku (species), oznaczającej konkretną roślinę. Każdy rodzaj (genus) zawiera
pewną liczbę gatunków.





Gromada


Gymnospermae –
nagozalążkowe




 


Angiospermae -
okrytozalążkowe




 


Klasa


 


Magnoliopsida –
dwuliścienne




 


 


Rodzina


 


Ranunculaceae –
jaskrowate




 


 


 


Rodzaj


Clematis




 


 


 


 


Sekcja


Flammula




 


 


 


 


 


Atragene




 


 


 


 


 


Viticella




 


 


Rodzina


 


Celastrace –
dławiszowate




 


 


 


Rodzaj


Celastrus


 




 


 


 


 


Euonymus


 




 


 


Rodzina


 


Vitaceae –
winoroślowate




 


 


 


Rodzaj


Vitis


 




 


 


 


 


Ampelopsis


 




 


 


 


 


Parthenocissus


 




 


 


Rodzina


 


Caprifolioceae
– przewiertniowate




 


 


 


Rodzaj


Lonicera


 




 


 


 





Podrodzaj


Caprifolium – wiciokrzew




 


 


Rodzina


 


Hydrangeace –
hortensjowate




 


 


 


Rodzaj


Hydrangea


 




 


 


 


 


Schizophragma


 




 


 


Rodzina


 


Schisandraceae
– cytryńcowate




 


 


 


Rodzaj


Schisandra


 




 


 


Rodzina


 


Papilionoideae
– motylkowe




 


 


 


Rodzaj


Wisteria


 




 


 


Rodzina


 


Actinidiaceae –
aktinidiowe




 


 


 


Rodzaj


Actinidia


 




 


 


Rodzina


 


Araliaceae –
araliowate




 


 


 


Rodzaj


Hedera – bluszcz




 


 


Rodzina


 


Apocynaceae –
toinowate




 


 


 


Rodzaj


Vinca – barwinek




 


 


Rodzina


 


Bignoniaceae –
bignoniowate




 


 


 


Rodzaj


Campsis – milin




 


 


Rodzina


 


Aristolochiaceae
– kokornakowate




  


 


 


Rodzaj


Aristolochia







Naukowa
nazwa gatunku składa się z dwu części – nazwy rodzaju i nazwy gatunku (epitetu
gatunkowego), opatrzonych na końcu trzecim elementem – nazwiskiem autora
(autorów) nazwy (np.: Clematis flammula L.). Nazewnictwo takie
wprowadził Karol Linneusz w 1735 r. i cały czas obowiązuje.

Nazwa rodzajowa Clematis,
Lonicera,
Vitis jest rzeczownikiem w pierwszym przypadku liczby pojedynczej,
pisana jest zawsze dużą literą. Nazwy rodzajowe pochodzą najczęściej od nazw
starogreckich lub starorzymskich, np.: Clematis od greckiego określenia wijący
się pęd – klema. Czasem nazwy mogą pochodzić od nazw w językach nowożytnych,
ale zawsze traktowane są „gramatycznie” jak słowa łacińskie.

Drugi
człon nazwy gatunku (epitet gatunkowy) ma postać przydawki rzeczownikowej lub
przymiotnika. Jest on zawsze pisany małą literą, nawet jeśli pochodzi od
nazwiska.

Nazwy rodzajowe i gatunkowe pisze się
kursywą, natomiast wszystkie inne elementy nazw np.: nazwiska autorów,
podgatunki, sekcje, odmiany, formy – normalną czcionką.

Każdy
gatunek jest zbiorem osobników, zachowujących swoje cechy gatunkowe przy
rozmnażaniu generatywnym. W każdej populacji panuje większa lub mniejsza
zmienność wewnątrz gatunkowa, dotycząca cech drugorzędnych. W związku z tym
wyróżnia się niższe jednostki (taksony) od gatunku np.: podgatunki, odmiany
botaniczne (var.) oraz odmiany uprawne
- kultywary.

W
przypadku mieszańców międzygatunkowych między nazwą rodzajową i gatunkową
umieszcza się znak „x”. Np.: Clematis x durandii Durand , gdyż powstał
ze skrzyżowania Clematis integrifolia x Clematis lanuginosa, czy Clematis
x diversifolia DC, który powstał z Clematis integrifolia x Clematis
viticella.

Kultywary,
czyli odmiany uprawne (z łaciny cultus = uprawny + varietas = odmiana ) – to rośliny wyhodowane lub znalezione na
stanowisku naturalnym czy na terenie uprawnym (wyselekcjonowane), które są
cenne dla ogrodnictwa lub rolnictwa. Cechy wyróżniające kultywar spośród innych
osobników gatunku mogą być widoczne (pokrój, barwa kwiatów itp.) lub
niewidoczne (np.: skład chemiczny owoców, budowa drewna). Kultywary powstają w
różny sposób np.: w wyniku zaplanowanej hodowli (hodowla to celowa działalność
człowieka polegająca na krzyżowaniu
roślin lub wywoływaniu u nich mutacji, aby po przeprowadzeniu selekcji uzyskać
nowe osobniki o pożądanych cechach), samorzutnych mutacji, czy samorzutnego
krzyżowania roślin występujących w naturze. Rośliny zaliczone do poszczególnych
kultywarów z reguły nie przekazują swych cech potomstwu, a rozmnażane
generatywnie wyradzają się. Dlatego jedyną pewną metodą rozmnażania zachowującą
ich cechy jest rozmnażanie wegetatywne.

Z rozmnażanej wegetatywnie pojedynczej
rośliny powstaje potomstwo o identycznych z nią (rośliną mateczną) cechach,
czyli o tym samym genotypie. Takie rośliny nazywamy klonem. Z założenia
kultywar powinien być klonem, choć są pewne odstępstwa od tej reguły.

Trzeba pamiętać jednak , że każda roślina
może podlegać mutacjom, dlatego w obrębie klonu (kultywaru) mogą pojawiać się
osobniki o innych cechach. Powinny być z uprawy usuwane. Niektóre z nich mogą
się stać nowymi, czasem cennymi odmianami, np.:
Clematis `Multi Blue` jest
mutantem (sportem) wyselekcjonowanym z
Clematis `The President`, a
`Blue Light`
wyselekcjonowano z
Clematis `Mrs Cholmondeley`.

Tworzenie nazw odmian uprawnych
kultywarów regulowane jest wieloma szczegółowymi przepisami „Międzynarodowego
Kodeksu Nomenklatury Roślin Uprawnych”. Nazwy muszą pochodzić z języków
nowożytnych. Nie mogą być nazwą koloru lub innej rośliny itp. Wyjątek stanowią
nazwy, które nadano przed 1959 r., gdy kodeks wprowadzono.

Nazwy odmian uprawnych (kultywarów) pisze
się dużą literą i ujmuje w pojedynczy cudzysłów np.: `Piilu`.
Nazwę kultywaru umieszcza się często
bezpośrednio po botanicznej nazwie rodzajowej – jeśli nie można zaliczyć nazwy
odmiany do konkretnego gatunku lub gdy jest mieszańcem o rodowodzie trudnym do
ustalenia np.: Clematis `The President`.
Zasady te stosuje się coraz bardziej
rygorystycznie. Najpierw zrezygnowano ze stosowania sztucznych gatunków np.: Clematis
x jackmanii `Kardynał Wyszyński`. Teraz rezygnuje się z przypisywania
odmian gatunkom do których są podobne, jaśli nie ma pewności, że nie powstały
one z przekrzyżowania z jakimś innym gatunkiem. Dlatego zamiast np.: Clematis
alpina `Constance` prawidłowa nazwa brzmi Clematis `Constance`, lub
zamiast Clematis viticella `Minuet` - Clematis `Minuet`.

W nazewnictwie panuje duży bałagan,
często ta sama roślina znana jest w różnych krajach lub szkółkach pod różnymi
nazwami odmian, lub ta sama nazwa przypisywana jest całkie różnym roślinom.



Clematis Grupa Atragene 'Betina' ('Red Beetroot Beauty')


Od wielu lat czynione są starania, aby
to uporządkować, patronują temu instytucje o znaczeniu międzynarodowym, aby
ustalić powszechnie obowiązujące, jednoznaczne nazewnictwo. Obecnie przyjętym
standardem w dziedzinie drzew, krzewów i bylin, są listy nazw odmian opracowane
przez Hary`ego Van de Laar`a i współpracowników w Stacji Szkółkarskiej w
Boskoop w Holandii („List of Names of Woody Plants” Boskoop 2000). Nazewnictwo
powojników (Clematis) ujednoliciła
Victoria Matthews publikując „Clematis Register and Checklist 2002” wydaną przez
Królewskie Towarzystwo Ogrodnicze w Wielkiej Brytanii i uznane przez
Międzynarodowe Towarzystwo Powojnikowe. 


Victoria  Matthews dla ułatwienia podzieliła
odmiany na grupy, nadając im najczęściej nazwę pochodzącą od nazwy podrodzaju,
sekcji lub gatunku:


Grupa
Atragene (od nazwy sekcji Atragene) grupującej: Clematis alpina, Clematis
chiisanensis, Clematis fauriei, Clematis koreana, Clematis
macropetala, Clematis ochotensis, Clematis sibirica i Clematis
turcestanica. Do niedawna stosowano tradycyjny podział na Grupa Alpina – z
pojedynczymi kwiatami i Grupa Macropetala z półpełnymi kwiatami.
W naszej szkółce są np.:
'Betina' (‘Red
Beetrootr Beauty’), 'Blue Bird', 'Brunette',
'Cecile',
'Constance',
'Frances Rivis',
'Frankie',
'Jan Lindmark',
'Lagoon',
'Markham's Pink',
'Pamela Jackman',
'Pink Flamingo',
'Purple Spider',
'Ruby',
'White Swan',
'Willy',
sibirica.
Grupa
Flammula gdy co najmniej jeden z rodziców należy do sekcji Flammula np.: Clematis
angustifolia, Clematis flammula,
Clematis recta,
Clematis terniflora.
Grupa
Heracleifolia – odmiany pochodzące od:
Clematis heracleifolia, Clematis
stans, Clematis tubulosa. W naszej szkółce są np.:
`Mrs. Robert Brydon`,
`Praecox`.
Grupa
Integrifolia – odmiany pochodzące od:
Clematis integrifolia łącznie
z odmianami zaliczanymi do
Clematis x diversifolia. W naszej szkółce są
np.:
'Alionushka',
'Arabella' (1994),
'Bluish Violet',
'Hakuree',
'Hanajiama',
INSPIRATION,
'Juuli',
`Lord Herchekll`,
'Olgae'.
'Pamiat Serdtsa',
'Rooguchi',
'Rosea',
integrifolia 'Alba',
x diversifolia 'Blue Boy',
x diversifolia 'Hendersonii',

Grupa Montana
- odmiany pochodzące od : Clematis chrysocoma, Clematis
montana i Clematis spooneri.Np.: 'Freda'.
Grupa Tangutica – odmiany pochodzące od : Clematis
intricata, Clematis ispahanica, Clematis ladakhiana, Clematis
orientalis, Clematis serratifolia, Clematis tangutica i Clematis
tibetana. Zastąpiło to dotychczasowy podział na Grupa Tangutica i
Grupa
Orientalis. W naszej szkółce są np.:
`Aureolin` ,
'Bill MacKenzie' ,
`Helios` ,
`Lambton Park` ,
'Last Dance' (syn. 'Orange Peel') .
Grupa
Texensis – odmiany pochodzące od : Clematis texensis, jeśli stanowią
mieszańce z odmianami wielkokwiatowymi. W naszej szkółce są np.:
'Duchess of Albany',
'Etoile Rose',
'Gravetye Beauty',
'Princess Diana'.
Grupa Viorna- odmiany pochodzace od :
Clematis crispa, Clematis fusca, Clematis ianthina, Clematis
pitcherii, Clematis reticulata, Clematis texensis, Clematis
viorna. Do tej grupy nie są zaliczane odmiany
mające pokrewieństwo z
Clematis integrifolia (te są wliczone do
Grupy Integrifolia, oraz te, które zaliczono do
Grupy Texensis).
Grupa
Vitalba – odmiany pochodzące od: Clematis ligusticifolia, Clematis
potaninii,
Clematis vitalba i Clematis virginiana. Np.: `Paul Farges` (SUMMER SNOW).
Grupa
Viticella – odmiany pochodzące od:
Clematis viticella, z wyjątkiem
mieszańców z Clematis integrifolia, które zaliczane są do Grupy Integrifolia
np.:
Clematis x diversifolia `Blue Boy`. W naszej szkółce są np.:
'Abundance',
'Alba Luxurians',
'Betty Corning',
'Emilia Plater',
'Etoile Violette',
'Kermesina',
'Little Nell',
'Mme Julia Correvon',
'Minuet',
'Polish Spirit',
'Prince Charles',
'Purpurea Plena Elegans',
'Royal Velours',
'Venosa Violacea'.


Odmiany wielkokwiatowe zostały
podzielone na dwie grupy:


Grupa
Wcześnie Kwitnących Wielkokwiatowych,
które kwitną wiosną i wczesnym latem. Większość zaliczana kiedyś do Grupy
Patens i Grupy Florida. Pąki zawiązują na zeszłorocznych pędach. Niektóre
odmiany mogą ponownie kwitnąć na tegorocznych pedach.
Grupa
Późno Kwitnących Wielkokwiatowych. Kwitną na tegorocznych pędach, latem i
jesienią. Zalicza się tu większość odmian z dotychczasowych Grup Lanuginosa i
Jackmanii.


Podział odmian wielkokwiatowych jest dość
kontrowersyjny i nie wszyscy chcą go uznać.

Synonimy, homonimy i polskie nazwy

Na
przestrzeni czasów zmieniły się poglądy na systematykę i nazewnictwo roślin. W
różnych publikacjach pojawiły się różne nazwy dla określenia tej samej rośliny.
Jedna nazwa dotycząca konkretnej rośliny jest prawidłowa inne – różnie brzmiące
a dotyczące tej samej rośliny są synonimami. Np.: Clematis
`Pamela Jackman` (syn. Clematis alpina `Pamela Jackman`).

Homonimy
są nazwami jednakowo brzmiącymi, ale oznaczającymi różne gatunki czy odmiany,
np.: Clematis paniculata jest gatunkiem rosnącym w Nowej Zelandii, ale
tej nazwy w USA używa się do oznaczania Clematis terniflora. Nazwa Clematis `Orange Peel` jest
stosowana do oznaczania dwóch różnych roślin, dlatego typ holenderski ( ten,
który jest u nas w szkółce) nazwano ostatnio Clematis `Last Dance`.

Polskie
nazwy roślin sprawiają więcej kłopotów, gdyż nie ma obowiązującego kodeksu,
ścisłych zasad i obowiązującego spisu nazw. Przyjmuje się jednak za prawidłowe
pisanie obu członów nazw z małej litery np.: powojnik alpejski. Jeśli stosuje
się spolszczone nazwy łacińskie powinno stosować się fonetycznie polskie liter
np.: Clematis - klematis, Actinidia
– aktinidia. W niektórych przypadkach spotyka się kilka nazw polskich dla tej
samej rośliny, w wielu przypadkach polskich nazw brak.

Nazwy
odmian uprawnych stosuje się zawsze w wersji oryginalnej, nie można ich
tłumaczyć na różne języki, czyli Clematis `Błękitny Anioł` na całym
świecie powinien być tak nazwany a nie `Blue Angel` co jest angielskim
tłumaczeniem polskiej nazwy. Ze względów marketingowych dopuszcza się jednak
stosowanie nazw handlowych, które mogą być tłumaczeniem lub mieć całkiem inne
brzmienie. Nazwy te pisze się wszystkimi dużymi literami i bez cudzysłowów np.:
`Kakio` - PINK CHAMPAGNE, `Błękitny Anioł` - BLUE ANGEL, `Paul Farges` - SUMMER
SNOW.


W
szkółkach czasami dla oznaczenia pochodzenia odmiany, po nazwie dodaje się np.:
ex. Malinowski, z Kórnika czy od 1998. Są to oznaczenia prywatne, tylko do
stosowania wewnątrz konkretnej szkółki dla rozróżnienia klonów pochodzących z
różnych źródeł.

Opracowano na podstawie :

-
Matthews Victoria. 2002.The
International Clematis Register and Checklist 2002. The R.H.S.London.

-
Seneta W. 1981. Drzewa i krzewy iglaste. PWN Warszawa .

-
Seneta W., Dolatowski J. 1997. Dendrologia. PWN Warszawa.

-
van de Laar i inni. 2000.
List of Woody Plants. Research Station for Nursery Stock. Boskoop.





zobacz również:

• zmiany w nazewnictwie powojników • charakterystyka i uprawa • encyklopedia • zastosowania pnączy • złożone wyszukiwanie

 

 informacje o roślinach > więcej informacji > systematyka i nazewnictwo
Ostatnia modyfikacja: 2005-01-23.

Projekt i realizacja stron: Grzegorz Marczyński. Strony są zarządzane przez system WMS.
(c) 2005 Szczepan Marczyński - Wszelkie Prawa Zastrzeżone - Kopiowanie zdjęć i tekstów zabronione.