9414912394

84

WOJCIECH MICHERA

storii antropologicznych badań nad kolorami oraz główne problemy psycho-i socjolingwistyczne. Część druga poświęcona będzie przede wszystkim fizjologicznej eksplikacji tych zagadnień. W dalszej kolejności będą omówione kwestie symbolizmu barw.

I. CO TO JEST KOLOR?

A. Mówiąc o barwach mówimy o człowieku. Należy sobie zdać sprawę, że barwa nie jest właściwością energii promienistej w widmie widzialnym (jak twierdził Newton), a jedynie wrażeniem, wytworem czynności układu nerwowego (Wyburn, Pickford, 1970, s. 114). To specyfika naszego układu wzrokowego powoduje, że pewne długości fal elektromagnetycznych widzimy w formie kolorów. Kwiat maku jest czerwony dlatego, że na jego promieniowanie reagujemy wrażeniem czerwieni, tak jak na promieniowanie trawy wrażeniem zieleni; samo promieniowanie nie jest jednak ani czerwone, ani zielone. Jeśli organ rozpoznawania barw nie funkcjonuje sprawnie, jak w przypadku daltonizmu, rozróżnienie to przestaje mieć sens. Nie można jednak powiedzieć, że widziana wówczas barwa jest fałszywa — tak jak nie jest fałszywy kolor maku widziany przez motyla, choć przecież widzi on go zupełnie inaczej niż człowiek, i tak, jak nie myli się krowa czy nawet hiszpański byk, dla którego ten sam kwiat maku albo płachta torreadora jest tylko odcieniem szarości. Wrażenie barwy można zresztą wywołać poprzez ucisk gałki ocznej, bez udziału promieniowania świetlnego.

Dwie podstawowe koncepcje widzenia barw powstały w XIX w. Pierwsza, stworzona przez Younga i rozwinięta przez Helmholtza, opiera się na założeniu, że wystarczą jedynie trzy kolory widma, by poprzez odpowiednie ich mieszanie uzyskać dowolną barwę. Mechanizm trójbarwny byłby wystarczający, aby przekazać odpowiednią informację analizatorowi wzrokowemu. Według tej koncepcji biel byłaby sumą poszczególnych kolorów chromatycznych.

Inną hipotezę wysunął E. Hering. Sugerował on istnienie trzech światłoczułych substancji, podlegających trzem parom antagonistycznych procesów: rozkładu i regeneracji. Dzięki temu mechanizmowi miały powstawać wrażenia B i C, Cw i Z oraz Żł i N¹.

Obie teorie zostały potwierdzone i w dużym stopniu wytłumaczone przez współczesne badania neurofizjologiczne (będzie o nich mowa dokładniej w II części „Wprowadzenia”)- Percepcja trójchromatyczna odnosi się do funkcjonowania siatkówki oka. Lecz impuls wytworzony przez siatkówkę jest tylko

1

W artykule zastosowano następujące skróty: PNK — podstawowe nazwy kolorów (basie eolor lerms); DNK — drugorzędne nazwy kolorów (secondary color terms); PKK — podstawowe kategorie kolorów (basie color categories). Kolory: B — biały, C — czarny, Cw — czerwony, Źł — żółty, Z — zielony, N — niebieski, Br — brązowy, Pom — pomarańczowy, Róż -różowy, Pur — purpurowy (oraz fioletowy).