1108720324

206

Jan Beliczyński

musi mieć cnotę analizy okoliczności, by znaleźć weiji - kluczowy czynnik (punkt krytyczny), będący kombinacją niebezpieczeństwa i okazji, który zmieni wynik bitwy Może on stać się siłą motywującą reorganizację układu sił, a przez to stworzyć okoliczność sprzyjającą lub zagrażającą [Zięba 2005, s. 14].

Syntezy myśli strategicznej dokonał historyk starożytnych Chin Sima Qian (145-86 r. p.n.e.). W pracy Zapiski historyka zawarł pochwałę dla sztuki zmyślnych podstępów (strategii). Wybitny polityk Shang Yang (390-338 r. p.n.e.) zwrócił uwagę, że zabezpieczenia przed konfliktami interesów i towarzyszącymi im walkami należy szukać w ścisłej organizacji społeczeństwa, która nie pozostawia swobody na realizację interesów prywatnych. Ani wielkość armii, ani uzbrojenie, ani talenty dowódców nie zastąpią w razie wojny dobrze zorganizowanego państwa. Shang Yang dopatrywał się podstaw potęgi państwa w ścisłych uregulowaniach prawno-instytucjonalnych oraz dobrym rządzeniu [Kuźniar 2006, s. 19].

Duże zasługi w rozwój myśli nad sztuką kierowania wniósł Chanakya (Canakya Kautilya, 350-283 r. p.n.e.), indyjski filozof i teoretyk wojny. Dzieło Arthashastra (Arthasastra), które można przetłumaczyć na język polski jako Traktat o polityce, poświęcone jest tematyce autokratycznego kierowania królestwem²⁶. W traktacie tym, będącym indyjskim odpowiednikiem Sztuki wojny, Sun-Tzu, autor zawarł myśli dotyczące rządzenia. Można w nim przeczytać, że „pojedyncze koło nie może się obracać. Tak samo rządzenie nie może obywać się bez pomocy. Przeto król winien wyznaczyć doradców i słuchać ich rady” [Shama-sastry 2009]. Traktat zawiera także reguły prowadzenia wojny: jej rozpoczęcie ma być dopuszczalne jedynie, gdy z analizy porównawczej obu stron wynika pewność zwycięstwa. Jego gwarantami są takie czynniki, jak mądrość, dobra rada, plan, silna i dobrze wyszkolona armia, walory moralne armii oraz ogólny potencjał. Francuski historyk strategii Gerard Chaliand (1990) jest zdania, że dzieło Arthashastra stanowi jeden z największych pomników myśli strategicznej i politycznej świata antycznego (por. [Kuźniar 2006, s. 19]).

²⁶ Chanakya w Arthashastra pisze, że idealnego króla cechuje najwyższa jakość przywództwa, intelekt i energia życiowa (bitność, szybkość, zwinność), chęć i zdolność uczenia się, umiejętność słuchania innych i odrzucania fałszywych poglądów oraz prognozowania nadarzających się okazji. Do cech przywódcy zalicza pochodzenie z rodziny szlacheckiej, szczęście, intelekt, zręczność. Powinien być sprawiedliwy, zdecydowany, zdyscyplinowany, słuchać rad starszych oraz kierować się prawdą i okazywać wdzięczność tym, którzy mu pomagają. Chanakya zaleca królowi siedem strategii postępowania z przeciwnikiem: 1) Sanman (pojednanie, zjednywanie), 2) Danda (siła, gotowość obrony), 3) Dana (hojność szczodrość), 4) Bheda - postrzeganie różnicy i identyczności, 5) Maya (nadprzyrodzona i iluzoryczna moc, silna wola), 6) Upeksha (zrównoważenie, doskonała bezstronność, rozważne (roztropne) ignorowanie wroga), 7) Indrajala (podstęp, ukrywanie siły wojskowej), [Shamasastry 2009],