117828947

1821. Ogłoszony już pomysł z r. 1819 zabezpieczenia towarzystwa przed policją uderza przenikliwością. Ze zrzeszeń uniwersyteckich poeta pragnął wytworzyć „polipa, którego odcięte części w nowe kształcą się całości": rzeźba słowa, która była biegunem jego poezyi, nie odstępowała go i przy zagadnieniach życia praktycznego. Gdy go słyszymy jako 20-letniego młodzieńca nauczającego kolegów (str. 85): „U nas heroizmem jest dopełnienie wszystkich obowiązków mimo wszystkich przeszkód" —odrazu staje przed nami mąż z legjonu 1848 r. Mickiewicz, jako umysł organizacyjny, był najwybitniejszym po Zanie. Wydane przez Kallenbacha przemówienia do nowych członków, wiersze wyjaśniające powołanie stowarzyszonych — zwłaszcza piękny zwrot do Zana —ukazują w poecie statek duszy, spokój i rozsądek przedziwny, tę twardą podstawę ziemską, którą się dostrzega w jego całym zawodzie poetyckim, z niepojętą mocą jakby wtopionym w samo życie, z samego ruchu duszy w życiu wynikającym — i dlatego tak doskonale żywym, tak prawdziwie a gorąco człowieczym. Nigdy w tej wielkiej postaci poeta nic odrywa się od człowieka; poezja jego jest zawsze tylko funkcją indywidualnego lub zbiorowego, cierpiącego lub radosnego, wolnego lub przygnębionego, w przeszłość lub w przyszłość, w przedmiot lub podmiot własny zwróconego człowieczeństwa. Na tej ziemi mało było poetów, o którychbyśmy tak, jak o nim, powiedzieć mieli prawo, że snują nietylko miłość swą, ale i poezję, jak jedwabnik swą przędzę...

Archivum, a ściślej mówiąc, wydawnictwo Kallenbacha, z niego wydzielone, niezawodnie rozproszy mgły kowieńskie: profesora szkoły, odsługującego stypendjum, widzimy tu w całej mocy i sile ducha, idącego naprzód, wspinającego się na coraz większe wyżyny — i mimo ciężkich warunków w sobie i wokoło siebie nigdy niezaniedbującego obowiązku pracy nad sobą. Dla historji Wilna umysłowego, dla historji oświaty i literatury, nawet dla rozlcglejszej od nich historji tej nam wszystkim wspólnej, z losem się pasującej, o jutro walczącej, w znojach nieśmiertelnej, w nieszczęściach niezłomnej duszy narodowej—Archi-vum Filomatów będzie miało znaczenie doniosłe.