1194638941

ne działania w tym kierunku podjęła również Zachodnioukraińska Republika Ludowa. Pośrednio na rozwoj sytuacji na Rusi Podkarpackiej oddziaływała tez Polska oraz zwycięskie mocarstwa zachodnie. Pewien wpływ miał także wynik ogolnoukrainskiej akcji niepodległościowej w kraju i na emigracji.

Rus Podkarpacka jest niewielkim krajem, lezącym między Karpatami a Cisą. która częściowo oddziela ją od Niziny Węgierskiej. Jej granica i obszar uległy w XX w. kilkakrotnej zmianie. Ludność owego terytorium licząca ok. 700 tys. nie była narodowościowo jednolita^{1 2 3}. Obok Ukraińców żyli tam tez Węgrzy. Żydzi. Słowacy. Rumuni. Czesi i Niemcy. Od zarania swych dziejów politycznych obszar Rusi Podkarpackiej należał do Węgier. Wraz z nimi wszedł w skład monarchii habsburskiej i dopiero jej rozpad w wyniku I wojny światowej postawił pod znakiem zapytania jego przynależność państwową. W latach 1914-1918 ukraińska mysi niepodległościowa, orientując się na mocarstwa centralne, nie prowadziła propagandy w nie wymierzonej, nie podnosiła więc sprawy przynależności wchodzących w ich skład prowincji o znacznym odsetku ludności ukraińskiej, czy wręcz ukraińskich, w tym i Rusi Podkarpackiej. Wyjątek stanowi tu memoriał Biura Ukraińskiego w Szwajcarii, kierowanego przez Wołodymyra Stepanki-wskoho. wysłany do państw Ententy w 1917 roku. Memoriał ow odwołujący się „do neutralnych i wojujących krajów" zawierał oświadczenie, ze „austriaccy Ukraińcy domagają się autonomicznej prowincji z sejmem we Lwowie”²⁴*. Do tej prowincji miałyby byc włączone połnocno-wschodnie komitaty Węgier²⁴’. Drugą próbą podniesienia tej kwestii, tym razem przez działaczy krajowych, było wystąpienie delegacji ukraińskiej na konferencji pokojowej w Brześciu Litewskim w 1918 roku”⁰. Spotkało się ono jednak z ostrym sprzeciwem przedstawiciela Węgier - hrabiego ImreCsakyego.

Problem Rusi Podkarpackiej praktycznie nie istniał w polityce międzynarodowej az do Konferencji Pokojowej w Paryżu. Sprawy tej początkowo nie podnosiła również niepodległościowa akcja czechosłowacka²⁵¹. Czeskie aspiracje odnośnie do owego terytorium znane były wszakze zachodnioeuropejskim politykom juz w końcu roku 1918²⁵². W oficjalnych wypowiedziach czeskich męzow stanu kwestia Rusi Podkarpackiej pojawiła się jednak dopiero w manifeście Tomasza Masaryka z 23 XII1918 r.. gdzie stwierdził on. ze „Węgierscy Rusini". poprzez swoich przedstawicieli w Ameryce, zaproponowali Czechom utworzenie autonomicznej części w ramach mającego powstać państwa czechosłowackiego. Zastrzegał się przy tym. iz nie jest kompetentny udzielić ostatecznej odpowiedzi w tej kwestii, ale jego stosunek do przedstawionego zagadnienia jest pozytywny”¹. Oświadczenie to spowodowane było akcją przedstawicieli emigracji karpatoruskiej w USA”⁴. Dnia 12 XI1918 r. na zjezdzie Amerykańskiej Rady Narodowej Rusinów Węgierskich (American National Council of Uhro-Rusyns) w Scranton w Pensylwanii, pod wpływem Hryhora Zatkowycza. przyjęto rezolucję, w której stwierdzono, .ze Rusini Węgierscy, z najszerszymi prawami autonomicznymi, jako państwo, na bazie federacyjnej zostaną złączeni z Czechosłowacką Demokratyczną Republiką. pod tymi warunkami, ze do naszego kraju muszą należeć wszystkie pierwotnie węgiersko-ruskie komitaty: Szepes. Saros. Zemplen. Abauj. Borsod.

250    F.. Prus (Herosi spod rmiku tryzuba, Warszawa 1985. s. 21) błędnic podapr rzekomy przy kład aktywności karpatoruskiej u boku URL. twierdząc, iz w listopadzie 1917 r. powstała w Kijowie Tymczasowa Rada Głowna Ukraińców Bukowińskich i Węgierskich, pod której patronatem utworzono Galicyjski Kureń Strzelców Siczowych, pozostający w służbie CRU. W rzeczywistości chodzi tu o powstałą na przełomie listopada i grudnia 1917 r. Tymczasową Radę Ukraińców Galicyjskich i Bukowińskich Stąd i nazwa jednostki - Halicki (Galicyjski) Kureń Strzelców Siczowych, która w wersji Prusa nic miałaby sensu. Por.T. Dąbkowski. op. cit.,s. 151. Patrz tez.: Ukra/irufci Siczowi Strilci 1914-1920. red. B. Hnatkcwycz. I.wiw 1991. s. 117.

251    Masaryk po raz pierwszy podniósł kwestię Rusi Podkarpackiej podczas swego pobytu w Kijowie w 1917 r. gdzie omawiał ten problem z przywódcami ukraińsk imi i. jak twierdził, nie byli oni przeciwni przyłączeniu tego kraju doCSR. Źródła ukraińskie milc/ąotei rozmowie. Byc może. iz w 1917 r. Ukraińcy spodziewali się uzyskać poparcie legionu czechoslowack tego. stąd me oponowali przeciw dążeniom czeskim P. R. Magocsi. op. cit.. s. 81.

252    PPC.t.l.s.288,

253    I. Borszczak. op. cit. s. 13-17.

254    Poglądy polityczne emigracji karpatoruskiej w USA wcale nie były jednolite. Ostatecznie zwyciężyła jednakże orientacja proczechosłowacka - dokładniej patrz. P. R. Magocsi. op. cit,, s. 77-86.

77

1

   Powierzchnia kraju w ramach administracji CSR wynosiła 12.9 tys. km², włączonego po 11 wojnie światowej do ZSRR 12.8 tys. km², roszczenia zas ukraińskie obejmowały obszar 14.7 tys. km² Różnice te są wynikiem uwzględniania, bądź. nie. komitatów spornych ze Słowacią. Dane codo składu narodowościowego są sprzeczne i zmienne w czasie. Według spisu z 1910 r.. na Rusi Podkarpackiei było wówczas 470 tys. Ukraińców. S. Dnistrianskyi. op. cit., s. 131. Major Martin Lawrence z misji prof. A. C. Coołidgca na użytek amerykańskiej delegacji na Konferencję Pokojową w Paryżu podawał liczbę 464 tys Ukraińców (Ruthenians) - PPC. t. XII.s. 396. Węgrów na Rusi Podkarpackiej w roku 1921 było 104 tys. (17.35%). a w 1930 r. - 109 tys. (15.44%). to wskaźniki dla obszaru w ramach administracji czechosłowackiej przy zaniżonych przez. Czechów danych między innymi przez odłączenie części zasymilowanych Żydów o poczuciu narodowym węgierskim od rubryki narodowość węgierska. Wcdługspisu z 1930 r_ na ludność Rusi Podkarpackiej składało się: 4*17 tys. Ukraińców. 109 tys. Węgrów. 91 tys. Żydów. 34 tys. Czechów. 13 tys. Niemców i 12 tys. Rumunów. M. Koźmiński. Polsku i Węgry przed drugą wojną światową. Październik 1938-wrzcsien 1939. Wrocław 1970. s. 78.81-82. R. Torzecki (Kwestia ukrairuka....$.7S)podajr.iz na700 tys. ludności Rusi Podkarpackiej 62% stanowili Ukraińcy. 13% Węgrzy i ok. 13% Żydzi. H. W. V. Temperley (op. cit.. t. IV. s. 272) podaje, iz według spisu z 1910 r. Ukraińców na Rusi Podkarpackiej było 319 361. Słowaków 4057. Niemców 62187. Węgrów 169 434. innych 171114 Inne statystyki przytaczane przez autora określają liczbę Ukraińców na 464 259 lub 537 962.

2

   1. Borszczak. Karpalska Ukrajina u miznarodnij hri. Lwiw 1938. s. 10.

3

   Memoriał ow wysłany został w 1917 r przed rewolucją rosyjską, niestety Borszczak nie podaje, o którą rewolucję chodzi, lutową czy październikową. Ibidem, s. 8-10.