1194638999

punktu widzenia plany federacji Galicji Wschodniej z Rosją Sowiecką, co było dyskontowane przez propagandę polską w l.idze Narodow^4W.

Kwestia formalno-prawnego statusu Galicji Wschodniej nie została jednakże rozstrzygnięta na tym forum. Zgodnie z obowiązującymi traktatami, decyzja w tej sprawie należała do wielkich mocarstw reprezentowanych w Radzie Ambasadorów. Zabiegi o sfinalizowanie owego zagadnienia dyplomacja polska podjęła z początkiem roku 1923. Polskiej akcji w kwestii uznania granic wschodnich Rzeczypospolitej, a tym samym i przynależności do państwa polskiego ziem zamieszkanych przez Ukraińców, w tym i Galicji Wschodniej, sprzyjała ówczesna sytuacja międzynarodowa. W listopadzie 1922 r. ustąpił rząd Lloyda Georgea, a jego miejsce zajął gabinet bardziej przychylnego Polsce Andrew Bonara Lawa. Dnia 1111923 r. wojska francuskie i belgijskie zajęły Zagłębie Ruhry.awdniach 1CH511923 r. oddziały litewskie wkroczyły do Kłajpedy. Wydarzenia te zostały wykorzystane przez polskiego ministra spraw zagranicznych Aleksandra Skrzyńskiego. który na ich przykładzie wskazał przedstawicielom mocarstw niebezpieczeństwa wynikające z pozostawienia nierozstrzygniętych kwestii terytorialnych. W kontekście tych wydarzeń rząd włoski wystąpił do Rady Ambasadorów 30 11923 r. z wnioskiem o ostateczne załatwienie sprawy Kłajpedy i wschodniej granicy Polski⁴”. Dnia 911 rząd polski skierował do premiera Francji Raymonda Poincare notę w tej kwest ii. która uzyskała w Paryżu jak najbardziej przychylne przyjęcie. Wniosek o rozpatrzenie sprawy polskich granic wschodnich został przedstawiony przez rząd RP15II1923 r. Radzie Ambasadorów^{1 2 3}, gdzie poparł go delegat Francji. Również lord Curzon w memoriale złożonym owej Radzie opowiedział się za zatwierdzeniem granicy polsko-sowieckiej, postulując jedynie, aby rząd polski dał dowody realizowania swych zobowiązań w zakresie autonomii Galicji Wschodniej. Dnia 28II Rada Ambasadorów przekazała notę polską rządom państw członkowskich, zalecając jednocześnie opracowanie decyzji w tej kwestii Komitetowi F.kspertow pod przewodnictwem Julesa Larochea. Pewne obiekcje wysunął przy tym wiceminister spraw zagranicznych Wielkiej Brytanii lord Erye Crowe. który błędnie interpretując instrukcje Foreign Office, dążył do uzależnienia uznania wschodnich granic Rzeczypospolitej od załatwienia sprawy Kłajpedy i zawarcia konwencji w kwestii autonomii Galicji Wschodniej. W tej sytuacji A. Skrzyński zwrócił się o instrukcje do rządu polskiego. W związku z tym 10 III 1923 r. Komitet Polityczny Rady Ministrów podjął uchwałę, będącą jednocześnie instrukcją dla polskiego ministra spraw zagranicznych. Postanawiono w niej, iz: 1) Wschodnia granica Rzeczypospolitej ustalona traktatem ryskim jest bezsporna i nie może byc kwestionowana przez mocarstwa. 2) Polska nie zrezygnuje ze swych praw suwerennych nad Galicją Wschodnią, gdyż odebrałoby to państwu polskiemu podstawy egzystencji i obronności. 3) Uznanie suwerenności nad Galicją Wschodnią nie przesądza jej ustroju, ale rząd polski ureguluje go zgodnie z ustawą o samorządzie i traktatem mniejszościowym. 4) Minister spraw' zagranicznych nie jest upoważniony do dyskutowania szczegółów autonomii Galicji Wschodniej na forum międzynarodowym⁴⁴¹. Rząd polski odróżniał przy tym kwestię ustalenia granic od problemu ich uznania. Jak stwierdził Władysław' Sikorski: „Granice w^rschodnie ustalone traktatem ryskim, utrwalone w terenie, nie mogą byc przez nikogo kwest ionowane (...) Istnieją one dla nas jako bezsporne, wymagają jednakowoż ze stanowiska międzynarodowego, ze strony mocarstw zachodnich uznania formalnego"⁴⁴².

Zbliżająca się chwila decyzji ożywiła aktywność dyplomacji ukraińskiej. Dnia 5 III 1923 r. przebywający w Wiedniu J. Petruszewycz wystosował do Rady Ambasadorów notę z propozycją utworzenia w Galicji Wschodniej państwa ukraińskiego pod protektoratem Ligi Narodow lub wielkich mocarstw⁴⁴*. Sw'oj stosunek do tego zagadnienia przedstawił także ZSRR. podkreślając w notach wystosowanych w^r dniach 12 i 13 III 1923 r. w' imieniu RSFRS przez Cziczerina i w imieniu USRS przez Rakowskiego, iz uznanie w traktacie ryskim, ze granicą wschodnią republik sowieckich jest Zbrucz (w przedstawionej interpretacji sowieckiej będący jednak granicą Galicji Wschodniej, a nie Polski)⁴⁴⁴, nie oznacza, ze los obszarów na zachód od tej rzeki jest im obojętny. Domagano się przy tym. aby decydując o losie Galicji Wschodniej, wzięto pod uwagę opinię sowiecką⁴⁴’.

Akcja ta nie miała juz jednak żadnego znaczenia. Dnia 14 III 1923 r. Rada Ambasadorów w składzie R. Poincare. Erie Phipps. Romano Avezzana i Matsuda

4-11 J. Kumaniecki. op. cii., s. 87-88: M. Papierzyńska-Turek. op. cii., s. 177-178; 7. Taks. Galicja Wschodnia w polskiej polityce— s. 30.

442    M. Papierzynska-Turok. op. cii., s. 178.

443    Ibidem, s. 185.

444    Było lo sprzeczne z literą artykułu 2 traktatu ryskiego - Dokumrntyi materiały do historii stosunków polsko-radzieckich. I. III. Kwiecień 192O maruc 1921, red. N. Gąsiorowska-Grabowska. Warszawa 1964. s. 576.

445    J. Krasuski. Mi(dzy wojnami-.. s. 68; Z. Zaks. Galicja Wschodnia w polskiej polityce.... s. 32; eadcm. Radziecka Rosja.... s.83.93:1.1. Czcrwinkin Korolow. op. cit.. s. 113.

131

1

   Eadcm. Radńccka Rosia.... s. 89*91.

2

   J. Kumaniecki. op. rit- s. 84: K. W. Kumaniecki. Odbudowa państwowości pobici*/. Ncjjwuz* nieisze dokumenty 1912 - styczeń 1924. Warszawa-Krakow 1924.5.675-676; M. Papierzyńska-Turek. op.ciUs.176.

3

   J. Kumaniecki {op. aU s. 84) podaje, ze rząd RP wystąpił z notą zawierającą prośbę o uznanie polskiej granicy wschodniej w dniu 19II. K. W. Kumaniecki (op. cit.. s. 676) podaje datę 1511. M. Papie* rzynska-Turek {op. ciU s. 177) mówi o 22II. a Z. Zaks (Galicja Wschodnio w pobicie? polityce.... s. 28*29) wydarzenie to umiejscawia w dniu 24II1923 r.