formy prawa002

_ 1! >: i r ^T~ - ?*•: Ly I

1. Klasyfikacja funkcji prawa z punktu widzenia adresatów norm prawnych

Z punktu widzenia adresatów norm prawnych można wyróżnić:

MARTA

funkcję prawa polegającą na organizowaniu i koordynowaniu zachowań ludzkich, ^SANDRA

funkcję prawa polegającą na dystrybucji dóbr i ciężarów, ania funkcję prawa polegającą na rozstrzyganiu konfliktów.

m

l

m

■SI

na ogół uchodzi na fundamentalną funkcję prawa jako systemu kontroli społecznej. Prawo kontroluje zachowania różnych podmiotów prawa i w pewnym stopniu steruje tymi zachowaniami przy pomocy norm nakazujących, zakazujących, a także uprawniających. Wbrew potocznym intuicjom, a nawet niektórym poglądom doktrynalnym formułowanie uprawnień, zwłaszcza mocnych (wyraźnych), zachęca ludzi do określonych zachowań, bowiem normy często te zachowania łączą z gratyfikacjami. Tak więc uprawnienia są także formą kontrolowania oraz sterowania, bowiem prawo wyznacza „granicę” korzystania z uprawnień a ich przekroczenie powoduje na ogół negatywne skutki. Prawo zatem formułuje różnego rodzaju sankcje oraz gratyfikacje, co pozwala na bardziej lub mniej efektywne sterowanie ludzkimi zachowaniami i kontrolowanie tych zachowań z punktu widzenia przyjętych standardów. Sterowanie ludzkimi zachowaniami poprzez prawo może mieć charakter sterowania bezpośredniego lub sterowania pośredniego. Sterowanie bezpośrednie i bezpośrednia kontrola polega na wyznaczeniu przez prawo obowiązków w formie nakazów albo zakazów. Obszar możliwych wyborów zachowań przez adresatów jest tutaj ograniczony prawem. Sterowanie pośrednie i pośrednia kontrola polega na tym, że prawo wyznacza ramowe warunki zachowań społecznych³. Prawo zatem określa warunki, jakie mają być spełnione przez adresatów, aby ich zachowania były prawnie dopuszczalne, a czynności prawne wywoływały ważne prawnie skutki. Istnieje wiele przepisów należących do różnych gałęzi prawa, które kształtują obszary społecznych zachowań, w których ludzie mogą rozwijać własną aktywność w ramowych granicach prawem ustalonych. Jeżeli adresaci wyznaczoną ramowo prawem granicę przekroczą ponoszą negatywne konsekwencje, jeżeli natomiast podejmą zachowania prawem preferowane mogą otrzymać gratyfikację.

We współczesnej doktrynie teoretyczno-prawnej wskazuje się, że tendencja do regulacji i kontroli zachowań poprzez warunki ramowe w coraz więk-

szym stopniu obejmować będzie obszary regulowane dotąd poprzez bezpośrednie sterowanie⁴.___

Funkcja organizowania i koordynowania zachowań ludzkie i jest istotrią z punktu widzenia adresatów prawa. Polega ona na tworzeniu struktur organizacyjnych w ramach aparatu państwowego, samorządowego, poza aparatem, a także na koordynowaniu zachowań ludzkich w ramach tych struktur. Tę funkcję w istotnym zakresie pełni prawo konstytucyjne, administracyjne.

W sferze prawa publicznego funkcja ta ma fundamentalne znaczenie dla adresatów prawa.

Funkcja dystrybucji dóbr i ciężarów jest związana z dostępem do dóbr oraz rozdziałem dóbr i ciężarów. Prawo reguluje ową dystrybucję poprzez sterowanie bezpośrednie lub pośrednie. Przykładem sterowania bezpośredniego jest planowa gospodarka w państwach realnego socjalizmu, która obejmowała zarówno sferę produkcji, jak też konsumpcji. Sterowanie pośrednie polega na ramowym wyznaczaniu przez prawo dostępu do dóbr, dostępu do wymiany i obrotu dobrami, warunków transferu i krążenia dóbr między różnymi podmiotami prawa. Współczesne państwo socjalne koryguje funkcjonowanie wolnego rynku, który jest głównie regulowany przez prawo cywilne oparte na regulacji ramowej. Regulacje cywilno-prawne kształtują autonomiczne decyzje dotyczące wymiany i obrotu dobrami. Prawo administracyjne oraz podatkowe koryguje wyniki gospodarki rynkowej poprzez redystrybucję dochodów państwa. Normami, które bezpośrednio sterują rozdziałem dóbr jest prawo podatkowe. Dokonywana we współczesnych państwach redystrybucja związana jest z polityką socjalną, którą realizuje większość współczesnych państw.

zadaniem prawa. Z punktu widzenia adresatów prawo kreuje przesłanki dla rozstrzygania indywidualnych oraz grupowych konfliktów. Zaliczyć do nich należy przesłanki proceduralne, przesłanki materialne oraz organizacyjno-funkcjonalne. Siedząc rozwój prawa z perspektywy historycznej, prawo najpierw wyznaczało tylko tryb rozstrzygania sporów, a dopiero później wyznaczyło reguły materialno-prawne, w oparciu o które strony rozstrzygały konflikty. Na wczesnym etapie rozwoju prawa reguły materialno-prawne, w oparciu o które rozstrzygano konflikty, były ustalane przez strony. Mediacja, jako forma rozstrzygania konfliktów, mająca odległy rodowód historyczny, polegała i polega dalej na prawnie uregulowanym pośredniczeniu osoby mediatora w rozwiązaniu konfliktu. W mediacji prawo określa tryb rozstrzygania konfliktów, a zasady materialno-prawne, w oparciu o które konflikt jest rozstrzygany ustalają strony. Decyzja mediatora nie jest wiążąca dla stron. Równie odległy rodowód ma arbitraż, który charakteryzuje się tym, że decyzja arbitra, który jest wybie-