1148442236

6

gromadzone przez niepaństwowe jednostki organizacyjne, których ustawa archiwalna w tym zakresie w żaden sposób nie ogranicza. Z tej regulacji korzystają licznie obecnie powstające tak zwane archiwa społeczne, prowadzone przez organizacje pozarządowe, dla których spuścizny archiwalne po osobach fizycznych stanowią jeden z głównych obszarów zainteresowania.

Obrót archiwaliami osobistymi opiera się na zupełnie innych zasadach niż w przypadku archiwaliów państwowych oraz archiwaliów niepaństwowych ewidencjonowanych. Dokładniej mówiąc, obrót archiwaliami nieewidencjonowanymi następuje w oparciu o instrumenty cywilnoprawne. Regułą jest bowiem, że materiałami nieewidencjonowanymi można rozporządzać (por. art. 46 ustawy o archiwach). Stanowią one wobec tego tzw. rzeczy w obrocie (res in commercio).

Archiwa mogą być zbywane w przede wszystkim w drodze czynności prawnych odpłatnych i nieodpłatnych (art. 47 ust. 2 ustawy o archiwach). W rachubę wchodzą więc czynności prawne takie jak sprzedaż, zamiana darowizna, ustanowienie zastawu itd. Materiałami tymi można rozporządzać za pomocą czynności prawnych między żyjącymi i na wypadek śmierci (np. zapis w testamencie).

Kontrahentami zarządców materiałami nieewidencjonowanymi mogą być wszelkie podmioty - zarówno krajowe jak i zagraniczne. Niedopuszczalności przeniesienia własności archiwaliów niepaństwowych na podmioty zagraniczne nie można wywodzić w szczególności z przepisów o zakazie lub ograniczeniu wywozu archiwaliów za granicę własność archiwaliów podmiot zagraniczny może bez przeszkód tyle tylko, że swoboda ich wywozu za granicę jest niekiedy ograniczona.

W przypadku podmiotów krajowych ustawodawca tworzy pewne preferencje, ilekroć archiwalia miałyby stać się własnością Skarbu Państwa. Mianowicie, zgodnie z art. 47 ust. 4 ustawy o archiwach, przeniesienie własności tych materiałów w drodze spadku lub zapisu na rzecz Skarbu Państwa jest zwolnione z podatku od spadków oraz od opłat notarialnych. Oprócz tego, przeniesienie własności powyższych materiałów na Skarb Państwa w drodze sprzedaży jest zwolnione z podatku od nabycia praw majątkowych oraz od opłat notarialnych (art. 47 ust. 3 ustawy o archiwach). Wydaje się na tym tle, że analogiczne zwolnienie powinno zostać przewidziane również na okoliczność darowizny materiałów, ilekroć status obdarowanego przypadałby Skarbowi Państwa.

W odniesieniu do materiałów archiwalnych nieewidencjonowanych ustawodawca ustanawia prawo pierwokupu, do którego nakazuje stosować przepisy kodeksu cywilnego (por. art. 9 ust. 1 ustawy o archiwach). Regulacja ta budzi jednak wątpliwości.