130860083

ANTYK

Epigramat to krótki (w antyku najczęściej dwuwersowy - dystych¹), wierszowany utwór liryczny, o zwięzłej i skondensowanej treści, przeważnie mający charakter satyryczny, lecz również filozoficzno-refleksyjny. Jego istotą jest nierzadko błyskotliwa puenta (dobitne zakończenie utworu). Gatunek ten wywodzi się z napisów umieszczanych na nagrobkach. Do literatury epigramat wprowadził grecki poeta Symonides (VW w. p.n.e.), autor m.in. „Epigramatu ku czci Spartan poległych pod Termopilami²”.

Pieśń jest gatunkiem literackim wywodzącym się z tradycji muzycznych utworów śpiewanych. Początkowo pieśni wy konywano przy akompaniamencie instrumentów i często z towarzyszeniem tańca. Jako samodzielną formę literacką pieśń uprawiał Horacy, który' tworzone przez siebie utwory nazywał carminami (dziś oda). Często określenia „pieśń” używano jako synonimu utworu liry cznego w ogóle, czego efektem było ogromne bogactwo tematyczne i formalne gatunku (różna objętość, różne systemy wersyfikacy jne). Ogólnie wyróżnia się co najmniej kilka rodzajów pieśni, z których najważniejsze i najczęściej spotykane to: pieśni patriotyczne, refleksyjne i filozoficzno-refleksyjne, erotyczne (miłosne), religijne, biesiadne, history czne, pochw alne oraz żałobne. Gatunek ten z upodobaniem uprawiał Jan Kochanowski.

Tren to liryczny gatunek literacki powstały i ukształtowany w starogreckiej tradycji funeralnej (żałobnej, związanej z obrzędem pogrzebu). Zadaniem trenu jest wyrażenie żalu po czyjejś śmierci. Na treść utworu składają się opisy czynów, zalet i zasług osoby zmarłej, a także ukazanie pustki pozostałej po jej odejściu i poszukiwanie pocieszenia. Bohaterami trenów byli przeważnie ludzie wybitni, zasłużeni w walkach bohaterowie, sławni poeci, znani oratorzy'. W dobie antyku gatunek ten uprawiał m.in. grecki poeta Symonides (VI/V w. p.n.e.). Autorem najsłynniejszego polskiego cyklu trenów jest Jan Kochanowski.

Elegia to zbliżony swym charakterem do trenu, utrzymany w nastroju smutnym i melancholijnym, utwór liry czny zawierający elementy' narracyjne. Najczęściej elegie poświęcone były jakiemuś zmarłemu bohaterow i, znanej postaci historycznej czy osobowości, choć istniały również elegie miłosne, wojenne, polityczne, biesiadne i dydaktyczne. W starożytności gatunek rozwinął się ok. VII i VI w. p.n.e.. Elegie pisali m.in. Kallinos z Efezu, Solon z Aten oraz Kalli-mach z Ky'rene.

Dramat

Tragedia to obok komedii i dramatu satyrowego jeden z podstawowych gatunków dramatu anty cznego. Nazwę można tłumaczyć jako „pieśń kozia” (gr. „tragos” - kozioł i „ode” - pieśń). Podstawę przedstawianych w utworze wydarzeń stanow ił konflikt między dążeniami wybitnej, ponadprzeciętnej jednostki a silą wy ższą (bogowie, przeznaczenie, prawa historii lub prawa moralne). Jednostka była w tym konflikcie z góry skazana na przegraną, gdyż każda decyzja, którą podjęła, prowadziła ją do klęski (stąd określenie konflikt tragiczny). Tragedię otw ierał prolog, będący w prowadzeniem w' akcję utworu. Prolog kończył się tak zwanym węzłem dramatycznym, czyli wydarzeniem rozpoczynającym właściwą akcję. Akcja była podzielona na epejsodiony (epizody, czyli sceny, w których bohaterowie prowadzili dialogi) oraz przedzielające je stasimony (pieśni chóru). Utwór kończył się katastrofą, po której następował epilog, będący zwykle wypowiedzią wyjaśniającą, skierowaną do publiczności. Najwięksi starożytni greccy twórcy tragedii to: Ajschylos. Sofokles i Eurypides.

Komedia jest utworem dramatycznym o pogodnej tematyce i wartkiej, żywej akcji, która kończy się najczęściej w sposób pomyślny dla bohaterów' (tak zresztą rozróżniano podstawowe gatunki dramatyczne: komedie zaczynały się niefortunnie, a kończyły szczęśliwie dla bohaterów, zaś tragedie - przeciwnie). Autor komedii operuje chwytami komizmu i groteski. Komedia często ma charakter satyryczny, ośmieszający ludzkie wady i słabości charakteru. Gatunek ten stanowił od swy ch początków' opozycję dla tragedii, programowo odrzucając jej patos, wysoki styl i rygorystycznie zwartą kompozycję. Generalnie wyróżnia się dwa typy komedii: charakteru i intrygi. W komedii charakteru na plan pierwszy' wysuwa się umiejętne uwypuklenie ujemnych cech charakterów poszczególnych postaci, w komedii intrygi zaś ośrodkiem komizmu staje się działanie bohaterów¹ i zabawne komplikacje z tym związane, czyli właśnie intryga. Znanym komediopisarzem byl w starożytnej Grecji Aiystofanes.

Z antyku wywodzą się następujące motywy, które na stale weszły do literatury' i sztuki światowej:

•    życie - wędrowanie,

•    człowiek - wędrowiec

•    Fatum - przeznaczenie jako siła kierująca człowiekiem,

•    sztuka jako wartość zapewniająca twórcy nieśmiertelność (motyw exegi monumentum).

1

2

4 z 5