1155786427

15

12.04.2001 t.

POKAZAŁA ZBRODNI

Starałam się mówić prawdę

Agnieszka Arnold zrobiła w swym życiu wiele głośnych filmów dokumentalnych, także o rodzinnym Łowiczu. Ale dopiero jej „Sąsiadzi”, w których opowiedziała o polskimi rękami dokonanej zbrodni na Żydach w Jedwabnem i zainspirowana tym filmem książka Jana Tomasza Grossa, stały się przyczyną ogólnonarodowej dyskusji. Po tym filmie nie jestem już tym samym człowiekiem - mówi Arnold.

Nigdy nic robiła filmów „pod publiczkę’' Gdy przed laty sfilmowała Bożo Ciało w ł.owiczu. pokazała święto także od tej strony, od której w olelibyśmy go nie widzieć. Ale nie jest pro-wokatorką. nic goni za tanią popularnością bur/yciclki mitów. Relację Szmula Wasers teina o mordzie na Żydach /. Jedwabnego miała w domu od dziesięciu lat. a jednak nie od niz.u zrobiła o tym film. Może podświadomie czuła, ile ją osobiście kosztować będzie ruszenie tego tematu i jaką burzę wywoła? Może też nie w pełni wierzyła w to, co Wascr-stein spisał? Na pewno temat nic dawał jej spokoju. Dla mnie była to jakaś potworna niewiadomo - wspomina. - Żadnego odniesienia na ten temat w żadnych publikacjach. . Decydującym impulsem do tego. by ruszyć Jedwabne, stała się dla niej prnc3 nad jej poprzednim. poruszającym tematykę stosunków polsko-żydowskich filmem. „Gdzie mój starszy brat - Kain". Zrobiony przed czterema laty. film ten przeleżał na półce dwa lata. zanim w końcu został pokazany. To. co przy jego realizacji usłyszała, sprawiło, że do Jedwabnego pojechać musiała - i to raczej prędzej niż później..

- Jestem reżyserem, a me historykiem, mogłam zweryfikować tę relację tylko : kamerą w ręku - wspominała w rozmowie z NŁ w dniu, w którym druga część „Sąsiadów" była emitowana na antenie II programu telewizji publicznej. - '/.weryfikowałam ją w dziesięć minut w barze »' Jedwabnem. F^ło pierwszych rozmowach wiedziała już. że to. co przekazał Wascrstoin było prawdą. Że po wejściu Niemców na te. okupowane wcześniej przez ZSRR tereny, w lipcu 1941 roku. polscy mieszkańcy Jedwabnego, malutkiego podlaskiego miasteczka, spędzili do stodoły i spalili w niej żywcem wszystkich żydowskich mieszkańców mieściny, swoich sąsiadów... fotem były dwa łata długiej, żmudnej pracy nad filmem. Dziesiątki, setki rozmów, kilometry taśmy, coraz to nowe miejsca, szczegóły, osoby. 1 opowieści, zwierzenia. Ci, co widzieli film wiedzą, jak wstrząsające Ludzie w Jedwabnem i Radziłowie mają potrzebę mówienia - Agnieszka Amofd opowiada o nich jak o swoich dobrych znajomych. których zna. których zrozumiała. Bardzo wielu z nich czekało na to. by to się stało sprawą publiczną. Proszę sobie wyobrazić, co to znaczy żyć przez 60 lut ze świadomością tego. co tu się zdarzyło. Dla wielu z nich fen okres, te fata milczenia, to jest tragedia. Według nrżyserki dyskusja, jaka się w Polsce rozpętała po książce Grossa, dla tamtych ludzi jest cofnięciem się w stosunku do problemu. Om wiedzą, że udział Niemców był tu co najwyżej pośredni, oni czują, że to jest ICH problem, bo ONI to widzieli. ONI pamiętają krzyki i widzą spojrzenia prowadzonych do stodoły. ONI wiedzą kto krzyczał, że /Żydami trzeba zrobić porządek, kto spędzał na rynek i kto zastraszał tak, że nikt nie miał odwagi się przeciwstawić. Bo większość tych ładzi jest znakomitych. tozdegenerowana mniejszość zorganizowała pogrom, reszta była zastraszona - twierdzi autorka filmu.

Kto więc spowodował tragedię? Co sprawiło, że mogło do niej dojść? Kto odpowiada za to. że przez lata nie wolno było o niej mówić? W jakim stopniu wina za to. co lam się stało, obciąża cały naród? Tematy, na które film Agnieszki

Film Agnieszki Arnold wywołał w Polsce gorące dyskusje. Jedna z nich toczyła się na stronie internetowej TVP. Autorka odpowiadała na pytania i zarzuty telewidzów. Prezentujemy kilka fragmentów.

Dominik: (...) Dlaczego przytoczyła Pani zdanie wnuczki jednej z uratowanych ofiar, która po przyjeżdzic do Polski stwierdziło, że jest to kraj antysemicki. bo na marach znajdują się napisy antyżydowskie? Czy nie uważa tego Pani za płytkie uproszczenie, które sugeruję. że Polacy to antysemici. Mam wrażenie, że o<łpoczątku Pani wiedziała. co chce nakręcić. (...) Agnieszka Arnold: Myślę, że najpierw powinniśmy przestać malować napisy antysemickie na minach, a potem zastanowić się,jacyjesteśmy. (...)

Józef O.: Juką wartość ma ten film? Jedna osoba mów i. że Poloty i Żyda przed

Arnold każe szukać odpowiedzi. Jedwabne nic było odosobnionym przypadkiem. To była tylko kolejna stacja drogi krzyżowej Żydów z tamtych terenów - twierdzi Arnold Wąsosz. Radziłów. Tykocin. Jedwabne • wszędzie widać ten sam mechanizm. Mordy były inspirowane prze; Niemców, to oczywiste, ale Niemcy wiedzieli, że tosię tu uda. To był przed wojną - w ocenie Arnold -przeklęty obszar. Nędza, liczna mniejszość, a w niektórych miejscach większość żydowska, na którą można było zrzucić winę, ciasny nacjonalizm, reżyserka nie waha się. użyć nawet mocnego słowa: faszyzm. A potem dwu lata okupacji sowieckiej, rządów systemu, który do perfekcji doprowadził umiejętność skłócania ludzi i ich zastraszania. Szaleństwo mordowania, które opanowało łudzi po wkroczeniu Niemców, to był-mówi Agnieszka Arnold - wynik straszliwego strachu. Dokonali tego ludzie manipulowani, niewyksztalceni, zastraszeni przez okupację sowiecką, bez gruntu pod nogami.

A jednak najistotniejszy obraz, jaki się z jej filmu wyłania to ten. że większość normalnych ludzi w tamtych, straszliwych warunkach, warunkach wojny, gdy życie ludzkie w ogóle się nic liczyło, mogła zostać zastraszona, zdominowana. sterroryzowana przez kilkudziesięcioosobową prawdopodobnie grupę lumpów, którzy Żydów nienawiwojną żyli zgodnie, a inna podaje przykłady, że tak nie było. Można przytoczyć inne przykłady. C 'zy to jest tylko zabaw a z hubką pamięcią, czy leż len film mia!jakieś aspiracje dokumentu historycznego? Agnioszka Arnold: Taka jest ludzka pomięć i ja ją udokumentowałam.

Marcin (L): Ks. kanonik Edward Orłowski stwierdził (w filmie pr/.yp. red.):.. Moje wypowiedzi wyrwano : kontekstu. Usunięto wszystko, co mówiłem

0    >vli Niemców, którzy byli inspiratorami i wykonawcami mordu. " Oglądnięcie Pani filmu w TVP wyzwala podobne

1    mocje. Co Pani sądzi o zarzutach o tendencyjność montażową? Nie muszę mówić. żc taka sytuacja dyskwalifikowałaby Panią, jako dokumentalistę.(...) Agnieszka Arnold Powtarzam, zajmuję się pamięcią ludzką, a nie rekonstrukcją wydarzeń. Ks. Orłowski, gdy usłyszał co powiedział, być może stara się bronić, zapominając o etyce chrześcijańskiej. (...) dzili nienawiścią równą hitlerowskiej. Ci ludzie byli Polakami. Takich Polaków Arnold też pokazała, rozmawiała z nimi. widzieliśmy ich twarze. Z ust nadal płynęły słowa pełne niechęci, a nawet nienawiści do tych. których wymordowano. Jak wielka była ta nienawiść, skoro przerzucała się wprost na tych Polaków , którzy Żydom pomagali, ukrywając ich! film opowiada historię także i tej nienawiści. gdy szlachetna rodzina Wyrzykowskich. dzięki której jako jedyny ze swej rodziny przeżył Waserstein. na-wet po wojnie nie czuła się w Jedwabnem bezpiecznie i musiała się wynieść do Warszawy, by uniknąć śmierci - bo krwawe, z użyciem siekiery rozprawy nie zakończyły się w roku 1945.

T\jko ze stu ludzi brało udział w tym mordzie, pozostali Polacy musieli robić to. co im kazano - mówi w filmie Waser-stcin. Ale stu w takim miasteczku to dużo. Makabryczne pogromy zdarzyły się w tych kilka podlaskich miasteczkach. ale ta ziemia to część Polski. W jakim stopniu dotyka to nas wszystkich? Dlaczego nikt wcześniej, choć dokumenty były dostępne i żyją ludzie, którzy pamiętają, nie tknął tego rozdziału naszej historii? Z.a komunizmu rzetelna praca historyka i rzetelna dyskusja publiczna nic była możliwa, ale w wolnej Polsce żyjemy już ponad 10 lat. Myśmy zawinili. My. historycy, władza, inteligencja - mówi Arnold. Pewne jest.

Ewa: Czy nie uważa Pani. że to co się stało, nie byłoby możliwe, gdyby w tym czasie nie było okupacji niemieckiej? Agnieszka Arnold; Oczywiście, te zbrodnie umożliwiła okupacja

Sławek: Pani ignteszko. czy mogę się spodziewać, że zrobi Pani oddzielny film o zbrodniach NKWD na obywatelach Polski w czasie okupacji sowieckiej w 1920 oraz 1929-41? I oczywiście o udziale ludności żydowskiej w tej dramatycznej sprawie? Agnieszka Arnold Jeżeli znajdę takie materiały, być może zrobię (...)

Daniel: Dlaczego w filmie prawie całkowicie pominęła Pani rolę Niemców? Agnieszka Arnold: Mnie interesują reprezentanci mojego narodu, ich pamięć i ich sumienie. Zbrodniami niemieckimi zajmowałam się w poprzednich filmach. (...)

Pietrek z Katowic: Czy Pani film zrobił w ięcej złego, czy dobrego dla sprawy pojednania między naszymi narodu-

Agnieszka Arnold - kobieta, kóra j pokazała stronię w Jedwabnem.

żc odgrzebanie historii Jedw abnego dotknęło osobiście reżyserkę. Ona to, córka cukiernika, który jeszcze przed kilku laty prowadził cukiernię w Alejach Sienkiewicza w Łowiczu, dokonała rzeczy, która przeora polskie myślenie o naszej własnej historii i zmieni nasz w izerunek w oczach nas samych. To ona zapoznała Jana Tomasza Grossa z tym. czego się sama dowiedziała. Jago tam zawiozłam. udostępniłam tytuł scenariusza i ścieżkę dżwiękowąfdmu - Wspomina. -Świadomie tu robiłam. Co on potem w swojej książce z ry m zrobił, to już jego sprawa.

Zapłaciła za to cenę. jakiej się nie spodziewała. - Przez rok nic nie mogę zrobić, jestem człowiekiem zu/relnie rozbitym, skończonym. To niszczy, to nie jest na ludzkie siły. Styk z takjrotwomą tragediąspra-wia. że jestem kimś zupełnie innym. Z tego się nie wychodzi cało. wszystko poza tym wydaje mi się miałkie.

Wojciech Waligórski

mi..? Agnieszka Arnold: Tylko praw dapojednuje. (...)

Andrzej: Zrobili to sami Polacy, czy też razem z gestapo? Agnieszka Arnold: A co to za różnica? Nie uspraw iedliwiajmy własnych win współuczestnictwem.(...)

Paweł Binkowski: Dlaczego biskup łomżyński nie powiedział, że wylmeza tym. którzy pOił niemieckim przymusem mordowali, itlziękuje tym. którzy'nie brali »• tym udziału, bo nie chcieli, zaś przeklina tych. którzy z własnej w oli mordowali i kradli. Aby „tak "znaczyło „tak ", a ..nie" - „nie". Agnieszko Arnold. Myślę tak samo. Dziękuję

Krzysztof Na stałe mieszkam iv Belgu i widzę, juz nie tylko negatyw ne, ale druzgocące skutki sprawy Jedwabnego i oskarżania całego narodu polskiego o dziedzictwo nazistowskie Czy zda/e sobie Pani sprawę z tego. cu Pani robi. i czego Pani dokonała prze; swój film? Agnieszka Arnold: Tak. jestem w pełni świadoma, czego dokonałam prze: swójfilm. Na pewno starałam się mów ićprawslę. a la przynosi ludziom ulgę. (...)

Składy budowlane

stolarka budowlana wełna mineralna,papy

kleje do glazury płyty gips.-karton. knauf

ŁOWICZ ul. Warszawska 1 tel. [phone]