1468550473

56 TERESA WALA, BRONISŁAW PSIUK, JACEK PODWÓRNY, MIROSŁAW BURDYL

fazy amorficznej, występujących w części mniej zmienionej próbki IB odpowiednio: 68,0%, 17,2% i 11,1%, i próbki 2B odpowiednio: 71,0%, 19,2% i 6,6%. W części wyrobu mniej zmienionej stwierdzono także oddziaływanie alkaliów. Świadczyła o tym obecność albitu w tej części (B) na kontakcie z częścią wyrobu zmienionego (A), potwierdzona badaniami składu fazowego, którego udział wynosił 2,3 i 2,7% odpowiednio dla próbki IB i 2B. Na podstawie zachowania się fazy wiążącej międzykrystalicznej w osnowie próbki mniej zmienionej podczas wytrawiania (obserwacje mikroskopowe) można przyjąć intuicyjnie, że prawdopodobnie pierwotne wiązanie wyrobu glinokrzemianowego było typu anortyto-wego lub w najgorszym wypadku było roztworem stałym o złożonym składzie roztworu stałego z szeregu anortyt-albit. Natomiast powstawanie albitu podczas pracy wyrobów mogło przyczynić się do obniżenia eutektyki powstawania fazy ciekłej, co można wytłumaczyć na przykładzie układów równowagowych. Według E.F. Osborna i A. Muana (1960) [3] w układzie Na₂0-Al₂0₃-Si0₂ punkt eutektyczny tworzenia się fazy ciekłej w trójkącie współtrwałości: Si0₂-mullit (Al₆Si₂0₁₃)-albit (NaAlSi₃O_g) występuje w 1050°C. W przypadku Si0₂-mullit (Al₆Si₂0₁₃)-anortyt (CaAl₂Si₂O_g) punkt eutektyczny pojawia się w 1345°C [4]. Obniżenie eutektyki powstawania fazy ciekłej, a także jej lepkości, mogły spowodować dodatkowe składniki prawdopodobnie z rozkurzu zestawu do topienia szkła i kąpieli szklistej, np. boraks i pary sodu. Możliwą obecność boraksu bezwodnego (Na₂B₄0₇) stwierdzono w zewnętrznej, zmienionej części próbki 1 (1A), a związek z borem Ca₀₅NaAlB₂O₇ - w analogicznej części próbki 2 (2A), którego obecność świadczy o większym przereagowaniu tej próbki. Temperatura odwodnienia boraksu Na₂B₄0₇ • 10H₂O przebiega w 300-400°C, a temperatura topnienia z wydzieleniem tlenków boru B0₂ i B0₃ następuje w 878°C.

Zmodyfikowana faza ciekła z domieszką boru mogła umożliwiać mniejsze „wyciekania” z wyrobu i spieczenie materiału w części zewnętrznej wyrobu próbki 2A oraz zmianę jego właściwości termomechanicznych.

Większe objawy spieczenia materiału obserwowano w mikrostrukturze, w której występowała warstwa reakcyjnie zmieniona i impregnowana krzemianami z udziałem porów zamkniętych (tab. 3 i 4). Do ciekłego materiału łatwiej przyklejały się i wtapiały pyły, które spowodowały szybkie narastanie narostu, a nawet ułatwiały jego dewitryfikację. Stąd obserwowano wykrystalizowane w na-roście na kontakcie z wyrobem fazy: (3-Al₂0₃ i NaAlSi0₄ (nefelin) oraz duży udział jasnych wrostków związanych z domieszkami występującymi w ziarnach boksytu (tab. 3, ryc. 3 d).

Krystalizacja krzemianów wyżej ogniotrwałych i składników w postaci NaAl_n0₁₇ (P-A1₂0₃) obok korundu, a głębiej reakcyjnie tworzącego się nefelinu (NaAlSi0₄),