1468551081

badań¹⁹. Dylemat nabiera szczególnego znaczenia jeśli za materiał do pracy służą dzieła z jednej strony filozofa-utylitarysty, z drugiej naukowca-pozytywisty.

Czy utylitaryzm, który wyrósł z filozoficznego, protagorasowskiego zaklęcia człowieka jako miary wszechrzeczy jest zatem teorią naukową. Analiza jego treści, postulatów i ewolucji, pomimo częściowo uzasadnionej pokusy, wyklucza przyznanie mu waloru naukowości. Należałoby obrać więc za miarę kategorie ideologii i doktryny.

Brak konsensusu co do definicji ideologii w naukach społecznych wprowadza pewną względność i swobodę operowania tym terminem. Martin Seliger zdefiniował ideologię jako zbiór idei, przez który człowiek zakłada, wyjaśnia i usprawiedliwia wyniki oraz służące do ich osiągania środki zorganizowanego działania społecznego, niezależnie od tego, czy działanie to ma na celu zachowanie, poprawę, zniesienie bądź przebudowę istniejącego porządku społecznego. Ideologia zaciera podział na to co jest, a co powinno być. Opisowe rozumienie ideologii jest głęboko osadzone w zbiorze normatywnych i zwyczajowych przekonań zarówno dotyczących adekwatności obecnych układów społecznych, jak i natury alternatywnego lub przyszłego społeczeństwa²⁰.

Doktryna (łac. doctrina ) jest to ogół założeń, przekonań, twierdzeń z określonej dziedziny wiedzy właściwych danemu myślicielowi lub szkole. Doktryny związane są przede wszystkim z tymi praktycznymi sferami życia społecznego, w których odczuwa się potrzebę wskazania - na bazie pewnych wartości - bądź to ogólnego kierunku działania, bądź to pożądanego celu, bądź to pożądanych środków.

Do niektórych różnic między nauką a doktryną zaliczyć należałoby:

-    przedmiotem zainteresowania nauki jest rzeczywistość taka jaka jest, doktryny - taka jaka powinna być;

-    naukowiec uważa naukę za dowód, doktryner uważa doktrynę za misję;

-    naukowcowi znalezieniu „prawdy” towarzyszy przeważnie wiele wątpliwości, doktryner zna „prawdę” i cieszy się jej zupełnością;

¹⁹    J. Pieter, Ogólna metodologia pracy naukowej, Wrocław. Warszawa, Kraków, 1967, s. 21-22.

²⁰    A. Heywood, Ideologie polityczne, wprowadzenie, Warszawa 2007, s. 25-26.

16