DSC05363 (2)

X MARINO I MARINIZM

budowanymi opisami krajobrazów, pałaców, posągów. Za materiał do tych wstawek służyły motywy splądrowane z literatur klasycznych oraz włoskiej od Dantego po Tassa. W opisach starał się poeta olśnić czytelnika wspaniałością przedstawianego przez siebie świata, toteż hojnie szafował w nich złotem i drogimi kamieniami. Są to również opisy dynamiczne, wyzyskujące efekty światła oraz płynności kształtów, zwłaszcza odbitych w wodzie. W siedemnastowiecznej polskiej literaturze podobną technikę opisów znaleźć można w epice Samuela Twardowskiego.

L Adone to poemat hedonistyczny. Miłość w przedstawieniu Marina jest zmysłowa i tylko zmysłowa. Ale nie przeszkadzało to poecie nawiązywać, gdy mówił o Wenerze, do hymnów maryjnych. Nazwana jest ona „Świętą Matką Miłości” (santa mądre d’Amor²). Jej świątynia — to kościół.

Porywał się Marino na takie bluźnierczo brzmiące skojarzenia nie dlatego, żeby był libertynem, żeby chciał drwić z religii, ale dlatego, że chciał zaskoczyć i oszołomić czytelnika niezwykłością swego obrazowania. Kluczowe słowo jego poetyki to meraviglia — „zdumienie”. Dlatego też do ulubionych chwytów jego poetyki należy oksymoron, głównie w postaci przydawki, która zdaje się kłócić z określanym przez nią rzeczownikiem, ale której użycie znajduje w tekście wiersza mniej lub bardziej przekonywające uzasadnienie.

W poemacie L’Adone znalazły skrajny wyraz tendencje dojrzałego baroku, związanego z klimatem życia dworskiego i aż natrętnie dążącego do zaimponowania czytelnikowi bogactwem i wymyślnością sztuki słownej.

Tworzył Marino i inne poematy. Ale w dziejach literatury upamiętnił się przede wszystkim jako liryk. Liryki jego wyszły druidem po raz pierwszy w r. 1602 pod tytułem Rime, ale czwarte ich wydanie, z r. 1615, uzupełnione o nowe wiersze, przybrało tytuł La lira, pod którym były one odtąd prze-

¹ L’Adone, pieśń 1, okt. 1 [w:] G. B. M a r i n o, Tutte le opere wvd. G. Poza, Milano 1976, t. II, cz. 1, s. 49.

drukowywane i do którego wyraźnie nawiązuje Morsztyn tytułem reprezentacyjnego zbioru swoich liryków — Lutnia.

Skala tematyczna tych liryków jest bogata. Ale bez względu na to, czy mamy tu do czynienia z erotykiem, czy z wierszem religijnym, czy z okolicznościowym, czy wreszcie z dowcipnym epigramatem, w odczuciu czytelnika na czoło wysuwa się nie tyle to, co poeta chciał powiedzieć, ile to, w jak niezwykły i pomysłowy sposób potrafił się wysłowić. Podobnie jak w poemacie o Adonisie, tak i tu miłość pojęta jest nade wszystko jako zaspokojenie pożądania, mimo że w obrazowaniu poeta chętnie ucieka się do tradycji liryki petrarkis-towskiej, ujmującej miłość inaczej, idealnie. Nie znaleźć tu wyrazu głębszych przeżyć. Potrafi natomiast poezja ta zachwycić jako popis akrobatyki językowej.

Mimo wyszukanego obrazowania wiersze Marina czyta się gładko. Składnia ich jest przejrzysta. W literaturze krytycznej o autorze Liry podkreśla się melodyjność jego wierszy, ich bogatą instrumentację dźwiękową. Oto charakterystyczny przykład tej dykcji poetyckiej. W sielance Orfeo nazwał Marino las „przyjazną grozą tych cienistych grobów” — ,,1’amico orror di quest’ombrose tombe"¹. „Przyjazna groza” to typowy oksymoron. Nazwanie drzew „grobami” musi uderzyć czytelnika jako wymyślna — niejeden powie: naciągana — metafora. Poeta uciekł się do niej, wolno się domyślać, także i dlatego, że pozwoliła mu ona na powtórzenie w sąsiadujących słowach grupy głosek tomb („^weiPombrose tombe”), a więc na efektowną instrumentację dźwiękową.

Poezja Marina w pierwszej połowie wieku podbiła Europę. Przede wszystkim narzucił on swój styl poezji włoskiej. Gdzieś po rok 1660 liryka włoska to w znacznej mierze liryka powielająca model jego poezji, marinistyczna. Poważnie zaważył on też na owoczesnej literaturze europejskiej. Należy

1

Orfeo, w. 660 [w:] G. B. Marino, Idillii favolosi, wyd. G. Balsamo-Crivelli, Torino 1928, s. 23.