1629290182

Składowanie odpadów w Górnośląskim Zagłębiu Węglowym jesl bezpośrednio związane z procesem wydobywania węgla kamiennego. Odpady po węglowe są reprezentowane przez ilowce i mułowce oraz w mniejszym stopniu przez piaskowce i żwirowce. Zawartość materii organicznej wynosi w¹ nich zazwyczaj 7-12%. Jej obecność jest częstą przyczyną samoza-grzewania się, a nawet palenia składow isk. W obecności temperatury odpady ulegają przeobrażeniom różnego rodzaju i w różnym stopniu. Miejscami na takich składowiskach, w partiach odsłoniętych, można zaobserwować ostrą granicę pomiędzy całkowicie i częściow'0 przeobrażonym materiałem, wyrażoną poprzez różnicę w barwie - czarna kontra kremowa, pomarańczowa, czerwona i wiśniowa.

Składowisko Starzy kowiec zlokalizowane na terenie KWK Chwalowice powstało ponad 100 lat temu i obecnie jest eksploatowane. Zdeponowany materiał powęglowy uległ przeobrażeniom termicznym na skutek samozapłonu. W tym celu wybrano dwie bardzo wyraźne granice oddalone od siebie o kilkanaście metrów. W niniejszej pracy została podjęta próba określenia przyczy n pow stania tak ostrych granic. Porów nano zakresy zmian mineralogicznych, petrograficznych i geochemicznych odpadów¹ po węglowych pod kątem wpływu temperatury i gradientu zmian w raz z odległością od granicy.

Wstępna analiza wykazała występowanie zmienionej materii organicznej w postaci koksiku w próbkach o barwie czarnej. Jednocześnie niektóre z tych próbek nie zawierają materii organicznej w typie bituminu (o niskiej masie cząsteczkowej). W próbkach barwnych nie stwierdzono materii organicznej widocznej mikroskopowo, natomiast pojawiły się minerały wysokotemperaturowe. Badania geochemiczne wskazują, że materia organiczna została znacznie zmieniona termicznie. W próbkach barwnych występuje frakcja bitumiczna o charakterze pirolizatu, prawdopodobnie wydzielona z sąsiadującej strefy czarnej. Ponadto próbki czarne w^!ykazują zmiany w wartościach wskaźników biomarkerowych, spowodowanych temperaturą, a dystrybucje takich związków jak wielopierścieniowe węglowodory aromatyczne i n-alkany są przekształcone zgodnie z zakresem temperatur, które oddziaływały na materię organiczną.

6 P

Rola, zasięg oraz intensywność przeobrażeń hydrotermalnych w granitoidach karkonoskich - przykład ze Szklarskiej Poręby

Justyna Ciesielczuk¹, Aleksandra Ondrula¹, Magdalena Sikorska²

¹    Wydział Nauk o Ziemi, Uniwersytet Śląski, Sosnowiec;

²    Polski Instytut Geologiczny. Warszawa

Granitoidy mogą podlegać przeobrażeniom hydrotermalnym począwszy już od końcowego etapu ich powstawania. Wówczas spękaniami, mikroszczelinami, zluźnieniami między-ziarnowymi, powstałymi w wyniku ruchów tektonicznych bądź w trakcie ochładzania i kurczenia się pow stającej skały, krążą gorące, zmineralizowane roztwory w odne pochodzenia juwenilnego, które z czasem są wzbogacane w infiltrujące od powierzchni ziemi wody meteoryczne. Obecność roztworu hy-drotermalnego destabilizuje lokalny stan równowagi termodynamicznej powodując przeobrażenia minerałów pierwotnych pochodzenia magmowego na drodze metasomatozy oraz wytrącanie minerałów hydrotermalnych.

Granitoidowy masyw karkonoski jest potężną intruzją wydłużoną w^r kierunku równoleżnikowym, odsłaniającą się na obszarze około 1000 km². Pod względem petrograficznym jest zbudowany z trzech odmian granitu: porfirowatego, równo-ziarnistego oraz granofirowego. Pegmatyly oraz żyły kwarcowe, w który ch zidentyfikowano do tej pory ponad 60 faz mineralnych, są stosunkowo często spotykane, szczególnie w odmianie porfirów atej. Celem podjętych badań było oszacowanie wpływu, zakresu i intensywności przeobrażeń hydrotermalnych na skały wyjściowe. W jedynym czynnym kamieniołomie Izer Granit w Szklarskiej Porębie zostało pobranych 16 prób granitu, które makroskopowo różniły się od odmian świeżych brakiem lub mniejszą zawartością biotytu oraz barwą skaleni.

W obrębie granitu zostały zidentyfikowane następujące procesy hydrotermalne: chlorytyzacja, serycytyzacja, musko-wityzacja i albityzacja. Minerałami, które uległy przeobrażeniom są: biotyt, chloryt, plagioklaz i skaleń potasowy, natomiast w wyniku przeobrażeń powstały takie minerały jak chloryt pobiotytowy, chloryt sferołityczny, albit, muskowit, epidot, tytanit, prehnit, kałcyt i minerały ilaste.

Stopień przeobrażenia granitoidów Karkonoszy jest niewielki i najczęściej ograniczony do wąskich stref lokujących się wokół żył hydrotermalnych. Występujący w nich granit jest przeobrażony w stopniu słabym, a stwierdzenie obecności epi-dotu, prehnitu i kalcytu było możliwe dopiero przy zastosowaniu mikroskopu skaningowego, katodoluminescencji i mikro-sondy elektronowej.

10 P

Piaskowce z Mutnego w podjednostce Siar płaszczowiny magurskiej, zachodnie Karpaty zewnętrzne

Marek Cieszkowski', Jan Golonka², Anna Waśkowska-Oliwa²

¹    Uniwersytet Jagielloński, Instytut Nauk Geologicznych, Kraków;

²    Akademia Górniczo-Hutnicza, Katedra Geologii Ogólnej, Ochrony Środowiska i Geoturystyki Kraków¹

Piaskowce z Mutnego występują w¹ zachodniej części Karpat zewnętrznych, w facjalno-tektonicznej strefie Siar płaszczowiny magurskiej. Są one utworami fliszowymi charakterystycznymi dla górnokredowo-pałeoceńskiej sekwencji osadowej tej strefy i stanowią ogniwo litostratygraficzne o miąższości dochodzącej do 150 m w wyższej części formacji z Jaworzynki (fm.). Dominują w nim grubo- łub bardzo gruboław ico-we, często amalgamowane, średnio- i gruboziarniste, niekiedy zlepieńcowate piaskowce i zlepieńce (fluksoturbidity). W zlepieńcach, przybierających niekiedy charakter brekcji sedymentacyjnej, występują słabo obtoczone okruchy górnokredo-wych wapieni i margłi. W piaskowcach tworzą one nawet oli-stolity.

Wiek piaskowców’ z Mutnego jest określony na maslrycht - paleocen. Mastrycht udokumentowany jest paleontologicznie (zespoły otwornicowe poziomu Rzehakina inclasa), natomiast paleocen wynika z superpozycji piaskowców z Mutnego w’ profilu strefy Siar. Cechy litologiczne i wiek formacji z Jaworzynki, łącznie z ogniwem piaskowców z Mutnego, pozwalają korelować jej utwory z formacją solańską płaszczowiny magurskiej na Słowacji i Morawach oraz z warstwami z Al-tlenkbnach fliszu reno-dunajskiego w Alpach Wschodnich. Formacja z Jaworzynki wraz z ogniwem piaskowców z Mutnego stanowi kompleks osadow y, który należy do jednego z me-gacyklów turbiditow ych trwającego w basenie magurskim od kampanu do paleocenu. Kompleks tenjest korelowany z super-sekwencją 26 - Upper Zuni IV, jedną z 32 supersekwencji wyróżnionych w fanerozoiku. Rozważany megacykl zapisuje częściowo proces geodynamicznego rozwoju basenu, a w szczególności reorganizacji strukturalnej grzbietów ograniczających basen magurski. Wzrost ilości materiału klastyczne-go dostarczanego do obszaru depozycyjnego strefy Siar, wyrażony sedymentacją piaskowców z Mutnego, jest wiązany z destrukcją grzbietu ograniczającego basen magurski od północy. Z jego skłonu pochodzą klasty i olistolity występujących

18