1941125445

Ś. p. Leon Wasilewski

i jego stosunki z Estonią i Finlandią

10 grudnia r. ub. zmarł w Warszawie Leon Wasilewski, znany działacz polityczny, badacz kwestyj narodowościowych i najnowszej historii Polski, historyk ruchu socjalistycznego w Polsce, biograf Józefa Piłsudskiego, wielki przyjaciel Finlandii i Estonii.

Działalność Leona Wasilewskiego jest tak obszerna, że nie może być mowy o jakimś gruntowniejszym jej przeglądzie w ramach krótkiego artykułu, będę więc musiał ograniczyć się tutaj do omówienia jedynie tej strony Jego działalności, która wiązała się z Finlandią i Estonią. Zaznaczę tylko, że, z okazji śmierci Leona Wasilewskiego, ukazało się w prasie kilkaset chyba artykułów, notatek i wspomnień o Nim i to nietylko w gazetach i czasopismach polskich, lecz i u-kraińskich, białoruskich, żydowskich, niemieckich, czeskich i francuskich, a może i innych. Szczegółową biografię Leona Wasilewskiego opracowuje obecnie p. Pobóg-Malinowski.

Leon Wasilewski urodził się 20 sierpnia 1870 r. w Petersburgu, gdzie też u^ częszczał do gimnazjum. Już jako dziecko, a następnie młodzieniec, zetknął się po raz pierwszy z Finnami i z Finlandią, do której wyjeżdżał na urlopy wakacyjne. Jak sam pisze, już wtedy zjawiło się w Nim uczucie szacunku dla Finnów i Finlandii, częściowo na. skutek własnych Jego obserwacyj, częściowo wskutek słyszanych opowiadań o Finnach i warunkach życia w Finlandii, tak różnych od warunków życia w Rosji.

Studia uniwersyteckie odbywał Leon Wasilewski kolejno we Lwowie, w Pradze Czeskiej, w Zagrzebiu, w Zurichu i Wiedniu, interesując się naukami historycznymi, etnograficznymi i lingwistycznymi, przyczym zwracał wielką uwagę na rozwój narodów słowiańskich i badanie ich dążeń narodowych. Języki słowiańskie znał o tyle dobrze, że nawet tłumaczył pewne utwory literatury serbskiej na język polski, a utwory literatury polskiej na język rosyjski.

Ponieważ miał bardzo czułe serce na niedolę ludzką i uważał wolność za najwyższą wartość, tak w życiu jednostki, jak i w życiu narodu, sympatyzował zawsze z prądami lewicowymi. W r. 1885 zaś wstąpił do PPS, gdzie bardzo prędko doszedł do stanowisk kierowniczych, będąc pewien czas najbliższym współpracownikiem Józefa Piłsudskiego. W r. 1899 wyjechał do Londynu, gdzie redagował organ PPS „Przedświt”, pisząc w nim m. i. o walkach Finnów przeciw caratowi rosyjskiemu. W szczególności zasługuje na uwagę Jego artykuł o prądach politycznych Finlandii, umieszczony w czasopiśmie Kautzkiego „Neue Zeit”, oraz broszura „We wspólnym Jarzmie”, w której rozwijał On ideę oderwania od Rosji jej obcoplemiennych kresów, poświęcając obszerny ustęp Finlandii, jako przyszłej sojuszniczce Polski w walce o niepodległość.

W roku 1903 przeniósł się do Krakowa, gdzie redagował aż do r. 1914 „Robotnika”, i, biorąc w tym czasie czynny udział w działalności P. P. S., podróżował po Europie Zachodniej, a nawet wyjechał do Rosji. W roku 1904 odbył się w Paryżu z inicjatywy Finlandzkiej Partii Oporu Czynnego wspólny zjazd orga-nizacyj rewolucyjnych Rosji, gdzie poraź pierwszy Finnowie i Polacy, przedstawiciele P. P. S., zetknęli się i przystąpili do organizowania wspólnej walki przeciwko rządom carskim w Rosji. W następnym roku Wasilewski był w Petersburgu, gdzie znowu zetknął się osobiście z fińskimi działaczami politycznymi, a nawet wydrukował wówczas w fińskiej socjalistycznej gazecie Tyo wViipuri (Wyborgu) artykuł o Polsce i jej walce o wolność. W początku następnego roku żandarmeria carska chciała go w Petersburgu aresztować, lecz udało mu się przypadkowo tego uniknąć. Wracał właśnie z jakiegoś tajnego politycznego zebrania i zbliżając się do swego mieszkania, zobaczył policjantów w bramie domu. Podejrzewając coś niedobrego, przeszedł na drugą stronę ulicy i zobaczył przez okno swego

27