1941127212

181

MATERIAŁY

Badania masowego komunikowania u; zakresie dyskryminacji płci (seksizmu)

Podejmowanie badań mediów w aspekcie dominujących w nich wzorców kobiecych i męskich oraz zakresu uwikłania ich w system stratyfikacji płci wydaje się więc wystarczająco uzasadnione. Kwestią zasadniczą jest jednak opis i ocena poszczególnych przekaźników i kryteria ich porównywania. Dotychczasowa praktyka czyni priorytetową — zgodnie z dominującym paradygmatem¹ — analizę ilościową, badającą częstość, z jaką pojawia się w przekazach dany wariant obrazu oraz towarzyszące mu warunki czasoprzestrzenne. W kontekście analizy społeczno-kulturowego uwikłania płciowości człowieka to narzędzie badawcze okazuje się jednak niewystarczające, by uchwycić se-ksistowski charakter poszczególnych elementów obrazu medialnego, z racji pomijania jakościowego wymiaru przekazu i tworzących go poziomów znaczeniowych².

Próbą skonstruowania miary uniwersalnej dla medialnych analiz seksizmu, obejmującej obok analizy ilościowej reprezentacji obu płci także wskaźniki jakościowe, jest „skala poziomów świadomościowych” autorstwa Matyldy Butler i Williama Paisleya³.

„Skala seksizmu” opiera się na nominalnych kryteriach określających ste-reotypowość wizerunków postaci. U podstaw jej leży bowiem założenie, iż stereotypy jako uproszczone i generalizujące sądy o cechach kategorii społecznych (w tym płci) — choć pozbawione samodzielności i oceny — są jednak podstawą uprzedzeń w sferze tzw. kobiecych i męskich form zachowania i preferowanych ról społecznych. Tym samym stereotypy stanowią źródło, z którego czerpie ideologia i praktyka dyskryminująca człowieka w określonych sferach życia społecznego, z racji przynależności do danej płci.

W strukturach świata medialnego szczególną uwagę zwracają stereotypy płci funkcjonujące w obrębie roli bohaterów w przekazie. Ten element kompo-zycyjny prezentowanych sylwetek jest jednym z najistotniejszych wymiarów obrazowania. Rola determinuje bowiem sposób prezentacji bohaterów w kilku zasadniczych sferach przekazu, takich jak kontekst relacyjny, sytuacyjny, tematyczny, motoryczny i itd. Charakter roli stanowi także kanwę dla antycypacji pozaprzekazowych treści dotyczących postaw i zachowań postaci, a w efekcie końcowym podstawę oceny i stopnia akceptacji przedstawianej wersji roli społecznej.

Zasadniczy schemat kategoryzacyjny, zaproponowany przez Butler i Paisleya, obejmuje pięć „poziomów świadomości”, tworzących continuum seksizmu.

Poziom I obejmuje postacie przedstawione jako „dwuwymiarowe dekoracje”, zreifikowanc, sprowadzone do cielesnego fetysza, pełniące funkcję „obiektu seksualnego”, „ozdoby” eksponującej walory cielesne, milczącego tła dla

1

T. G o b a n - K 1 a s: Media i komunikowanie masowe. Wyd. 11. Kraków 1999, s. 188.

2

# D. S p e n d c r: Mcn’s Studies Modificd. Oxford 1981, s. 147 i n.

3

S. P i n g r e e, R. Parker H a w k i n s, M. Butler, W. P a i s 1 e y: Scalę For Scxism. Journal oj' Communicaiion 1976, nr 4, s. 193 i n.