1999020482

184 JERZY KONDRACKI (4)

Do niedawna badaniami fizjograficznymi na Litwie zajmowali sit; przede wszystkim Polacy. Jeszcze dzisiaj podstawowe znaczenie mają studia geologiczne Giedroycia, gleboznawcze Miklaszewskie-g o, florystyczne Hryniewieckiego (7 entarnen florae Lithuaniae), archeologiczne Krzywickiego, którego praca „Żmudź starożytna", była nawet przełożona na język litewski. Wiele materiału naukowego znaleźć można w rocznikach „Pamiętnika Fizjograficznego w „Sprawozdaniach Towarzystwa Naukowego w Warszawie”, a również w „Wiśle”, gdzie np. w tomie XIII z r. 1899 znajduje się opis jeziora Dusia, sondowanego ostatnio przez P a k ś t a s a i jego uczniów. Zresztą ziemie dzisiejszej Litwy wchodziły zawsze do wszystkich większych opracowań ziem polskich, czy to geograficznych („Ziemie dawnej Polski” Rehm a n a, „Materiały”... Nałkowskiego, „Geografia ... Sujkowskiego oraz w. in.), czy też geologicznych (np. „Geologia ziem polskich Siemiradzkiego), klimatologicznych, archeologicznych („Archeologia Polski Antoniewicza), antropologicznych itd. Zasługą Rosjan było wykonanie zdjęcia topograficznego kraju i opracowanie map, których niemiecka wojenna przeróbka w skali 1 : 100000 jest dotychczas jedyną mapą topograficzną na Litwie.

Jeżeli chodzi o Niemców, to dali oni również szereg podstawowych opracowań. Należy tu wymienić monografię Niemna pod red. Kellera („Memel, Pregel und Weichselstrom”), opracowanie morfologii dylu-wialnej przez Mortensena i osiedli wiejskich przez Essen a. W nowej Litwie nie posunięto się narazie poza lokalne przyczynki. Taki charakter mają prace geologiczne Kaweckiego i D a 1 i n k i e-w i c z a, wnoszące jednak dużo nowego materiału. Małą mapkę utworów przedlodowcowych Litwy opublikował Kawecki w iocz-niku uniwersytetu. P a k u c k a s opracował morfologię utworów lodowcowych pogranicza Polski pomiędzy Niemnem i Wilią (1984) oraz na północ od Wilii (1936), wykazując wbrew Mortensenowi, że przebieg moren nie jest równoleżnikowy, czyli prostopadły do „bałtyckiego grzbietu , ale równoległy do niego (SW—NE). Mapa utwoiów czwartorzędowych, zredagowana przez Kaweckiego, dająca nieco inny obraz od mapy Mortensena, jest przygotowana do druku i wysłana do redakcji mapy czwartorzędu Europy. Pakśtas ze swymi uczniami przeprowadził badania batymetryczne kilku jezior (najgłębsze Daugi — 42 m), biorąc wzór z prac wykonywanych w Polsce. K o ł u p a i 1 a oprócz szeregu prac metodycznych o wyznaczaniu odpływu rzek, opublikowanych w sprawozdaniach z konferencji hydrologicznych państw bałtyckich, artykułów popularnych w kowieńskim „Kosmosie” oraz w obszernej i dobrze opracowanej Encyklopedii Litewskiej („Lietuviskosios Enciklopedijos' ; tom VI z roku 1937 doprowadzony do litery D) — np. o Kanale Augustowskim, Berezynie Niem nowej i ostatnio o Dźwinie („Dauguva”), dał również większe opracowanie hydrograficzne Niewiaży („Neveżis”, Kosmos, 1936) i Niemna. Ta ostatnia praca została opublikowana w tomie XXV „Revue de geo-graphie alpine” z roku 1937 (Le Niemen, etude hydrologiąue). Syntezy geograficznej kraju Litwini jeszcze nie stworzyli, nawet w postaci zbiorowej monografii, jak to zrobiono na Łotwie, wydając 3 tomową „Latviję”, opracowaną przez kilkunastu specjalistów.